Zasada językowa
Zasada językowa, reguła językowa – w językoznawstwie (zwłaszcza w gramatyce generatywnej) formalne sformułowanie zależności między jednostkami lub strukturami językowymi[1], wyniesione z badań rzeczywistych wzorców języka[2][3]. Reguły generatywne stanowią nie tylko opis zaobserwowanych zjawisk, ale również predyktywne przedstawienie hipotetycznej relacji między zdaniami, które może być odniesione do całego systemu językowego i odzwierciedla kompetencję posiadaną przez native speakera – rodzimego użytkownika języka. W ujęciu klasycznym gramatykę postrzega się jako zespół prawideł umożliwiających tworzenie gramatycznych wypowiedzeń. Prawidła te można kategoryzować ze względu na płaszczyzny gramatyczne, w których występują (np. „reguły składniowe”, „reguły fonologiczne”)[1].
Zasady gramatyczne mają charakter rygorystyczny: ich naruszenie prowadzi do jednoznacznej niepoprawności bądź niedopuszczalności wyrażenia (np. „wysoka stół”). Przy naruszeniu zasad semantycznych (leksykalnych) mówi się zaś często o niezrozumiałości wyrażenia (np. „metalowa zawiść”). Reguły semantyczne dopuszczają pewną dozę dowolności, m.in. ze względu na powszechność zjawiska metaforyzacji[4]. Sformułowanie zasady nie wyklucza istnienia wyjątków[3].
Zasady a normatywność
edytujTypowi użytkownicy języka zwykle nie uświadamiają sobie kształtu zasad językowych, ani nie potrafią sprawnie ich formułować[5]. Każda osoba jest jednak w stanie wydawać intuicyjne sądy na temat gramatyczności wypowiedzeń, czyli określać różne wyrażenia jako gramatyczne lub niegramatyczne, kierując się posiadaną znajomością systemu językowego[6].
Cechą praktyki językowej jest regularność, tzn. zachowania językowe nie mają charakteru przypadkowego (są usankcjonowane społecznie i stale się powtarzają). Oznacza to, że na ich podstawie można formułować zasady[7], a zasady te istnieją one całkowicie niezależnie od działań ze strony regulatorów języka[8]. Ich obecność można stwierdzić w każdym języku i dialekcie[9], również w językach ludów „prymitywnych”[10]. Lingwistyczne znaczenie terminu „zasada” różni się zatem od ujęcia tradycyjnego, gdzie jako zasady pojmuje się reguły normatywne, promujące lub dezaprobujące pewne formy językowe (np. na podstawie ich zgodności z językiem standardowym)[1][11][12]. Ujęcie to wciąż występuje poza językoznawstwem, gdzie mianem zasad określa się wskazówki nt. dobrej praktyki językowej[3].
Zasady językowe mają charakter zmienny – zmieniają się wraz ze zmianami zachowań użytkowników języka i są opisywane na ich podstawie[7]. Ponadto zasada językowa może dotyczyć zarówno całokształtu języka, jak i odnosić się do pewnej jego odmiany (w tym do idiolektu – języka osobniczego)[13]. Przepisy normatywne bywają natomiast odwzierciedleniem zasad dialektu o wyższym poważaniu społecznym, a w niektórych przypadkach całkowicie odbiegają od naturalnych reguł języka, przyswajanych w procesie akwizycji[14].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c Crystal 2008 ↓, s. 421.
- ↑ Edward Finegan, Language: Its Structure and Use, wyd. 7, Boston: Cengage Learning, 2015, s. 8–9, ISBN 978-1-285-05245-8 (ang.).
- ↑ a b c Robert Lawrence Trask, Language and Linguistics: The Key Concepts, wyd. 2, Abingdon–New York: Routledge, 2007, s. 248, DOI: 10.4324/9780203961131, ISBN 978-0-415-41359-6, ISBN 978-0-203-96113-1, OCLC 75087994 (ang.).
- ↑ František Čermák, Jazyk a jazykověda: přehled a slovníky, wyd. 4, Praha: Karolinum Press, 2011, s. 89, ISBN 978-80-246-2360-3, OCLC 878145746 (cz.).
- ↑ Andrew Brook, Robert J. Stainton, Knowledge and Mind: A Philosophical Introduction, Cambridge: MIT Press, 2001, s. 37–38, ISBN 0-262-52317-5, ISBN 978-0-262-26164-7, OCLC 1031874063 (ang.).
- ↑ a b Annalisa Coliva, Practical Knowledge and Linguistic Competence, [w:] Annalisa Coliva, Paolo Leonardi, Sebastiano Moruzzi (red.), Eva Picardi on Language, Analysis and History, Cham: Palgrave Macmillan, 2018, s. 337–356, DOI: 10.1007/978-3-319-95777-7_16, ISBN 978-3-319-95777-7, OCLC 1052566588 [dostęp 2021-12-27] (ang.), patrz s. 339.
- ↑ Mate Kapović, Anđel Starčević, Daliborka Sarić, O preskripciji i preskriptivizmu u Hrvatskoj, [w:] Barbara Kryżan-Stanojević (red.), Jezična politika: između norme i jezičnog liberalizma, Zagreb: Srednja Europa, 2016, s. 45–67, ISBN 978-953-7963-47-7, OCLC 970772545 (chorw.), patrz s. 57.
- ↑ William Delaney O’Grady, Michael Dobrovolsky, Francis Katamba, Contemporary linguistics: an introduction, wyd. 3, London: Longman, 1996, s. 5, 9–11, ISBN 978-0-582-24691-1, OCLC 795987713 (ang.).
- ↑ Jozef Mistrík, Encyklopédia jazykovedy, wyd. 1, Bratislava: Obzor, 1993, s. 7, ISBN 80-215-0250-9, OCLC 29200758 (słow.).
- ↑ M. Crabtree, J. Powers, File 5—Introduction: Prescriptive vs Descriptive Rules of Grammar, [w:] Clayton Valli, Ceil Lucas, Linguistics of American Sign Language: An Introduction, wyd. 3, Washington: Gallaudet University Press, 2000, s. 223–225, ISBN 978-1-56368-097-7, OCLC 917258049 (ang.).
- ↑ Adrian Akmajian i inni, Linguistics: An Introduction to Language and Communication, wyd. 5, Cambridge: MIT Press, 2001, s. 7, ISBN 978-0-262-51123-0, OCLC 45284733 (ang.).
- ↑ Claudia Bucheli Berger, Elvira Glaser, Guido Seiler, Is a syntactic dialectology possible? Contributions from Swiss German, [w:] Andrea Ender, Adrian Leemann, Bernhard Wälchli (red.), Methods in Contemporary Linguistics, Berlin–Boston: Walter de Gruyter, 2012 (Trends in Linguistics. Studies and Monographs 247), s. 93–120, DOI: 10.1515/9783110275681.93, ISBN 978-3-11-027568-1, OCLC 812384191 (ang.), patrz s. 95.
- ↑ Kristin Denham, Anne Lobeck, Linguistics for Everyone: An Introduction, Boston: Cengage Learning, 2010, s. 10–11, ISBN 978-1-4130-1589-8, OCLC 805001347 (ang.).
Bibliografia
edytuj- David Crystal, A Dictionary of Linguistics and Phonetics, wyd. 6, Malden: Blackwell Publishing, 2008, DOI: 10.1002/9781444302776, ISBN 978-1-4051-5296-9, ISBN 978-1-4443-0277-6, OCLC 873604136 (ang.).
- William Chisholm, Elements of English linguistics, New York: Longman Publishing Group, 1981, ISBN 978-0-582-28080-9, OCLC 7282493 (ang.).