Języki prymitywne
Języki prymitywne – potoczne (nienaukowe) określenie języków używanych przez ludy, o których uważa się, że stoją na niższym szczeblu rozwoju cywilizacyjnego[1]. Zwykle chodzi o języki kultur nieeuropejskich, pozbawione tradycji piśmienniczych[2] i form kodyfikacji (opracowań gramatycznych i słowników)[3]; często są to języki ludności tubylczej[2]. Języki te bywają określane mianem „dialektów”[a], co implikuje ich niekompletność, niższość względem języków państwowych[3].
W popularnych dyskusjach można spotkać się z przekonaniem, jakoby istniały ludy posługujące się językiem o ograniczonym zasobie słownictwa, „dopełnianym gestami”[4]. Badania językoznawcze nie wskazują jednak na istnienie związku między „złożonością” języka a poziomem cywilizacyjnym jego użytkowników. Nie istnieją cechy, które pozwoliłyby scharakteryzować dany język jako „mowę z epoki kamienia”; nie istnieją też właściwości, które dałoby się wyodrębnić jako typowe dla języków ludów zbierackich, pasterskich czy też społeczeństw uprzemysłowionych[5]. W istocie wszystkie języki cechują się bogactwem słownictwa i złożonością zasad[6]. Struktury gramatyczne, niejednokrotnie bardzo rozbudowane, są właściwe również dla języków społeczeństw tradycyjnych, które nie przeszły industrializacji i urbanizacji; staje się to jasne wraz z próbami opisywania i uczenia się tych języków[2]. Języki uchodzące za „prymitywne”, jak każde inne języki świata, stanowią pełnoprawny przedmiot badawczy dla lingwistyki[3].
Słownictwo społeczności tradycyjnych nie obejmuje specjalistycznego nazewnictwa, np. terminologii abstrakcyjnej właściwej dla dyscyplin naukowych[7], a także specyficznych pojęć życia codziennego, które są ściśle związane z kulturą Zachodu[8]. Nie oznacza to jednak, że języki takich grup są pozbawione cech otwartości; każdy język pozwala bowiem na innowacyjne wykorzystywanie środków językowych, mówienie za ich pomocą o przedmiotach i zjawiskach uprzednio nieznanych danej kulturze[3]. Zawsze istnieje możliwość zapożyczenia leksyki obcej lub wypracowania terminologii w oparciu o rodzime materiały leksykalne i derywacyjne[8][9]. Użytkownik każdego języka może tworzyć nieskończoną liczbę zdań, w innowacyjny sposób wykorzystując środki językowe[3]. Tym samym języki adaptują się do potrzeb komunikacyjnych społeczności[10].
Przeświadczenie o istnieniu języków prymitywnych było właściwe dla ustaleń dawnych uczonych – antropologów i językoznawców[6]. Na przykład badacze typologii uznawali, że języki pozbawione fleksji (m.in. język chiński) znajdują się na wcześniejszym etapie rozwoju[11], choć pojawiały się również przeciwne stanowiska, przyjmujące, że np. deklinacja w językach słowiańskich świadczy o ich prymitywności[12]. Pokutowało także przekonanie, jakoby pewne języki były pozbawione fundamentalnej gramatyki[2]. Niektórzy badacze uważali wręcz, że nauka języków niepiśmiennych pozwoli poznać sposób, w jaki komunikowali się przodkowie społeczeństw rozwiniętych[2]. W I poł. XX w. wskazywano na niesłuszność założeń o rzekomych językach prymitywnych[13]. Współcześni naukowcy odrzucają te poglądy, przyjmując, że wszystkie języki są gramatycznie równoważne[9][14].
Zobacz też
edytujUwagi
edytuj- ↑ Określenie „dialekt” funkcjonuje w językoznawstwie jako neutralny termin naukowy; określa jednak nie języki etniczne, lecz warianty / formy egzystencji języka; przykładowo polski język ogólny jako dialekt standardowy polszczyzny (Berlińska 2005 ↓, s. 166); dialekt śląski i dialekt wielkopolski rozpatrywane jako dialekty języka polskiego (Urbańczyk 1994 ↓, s. 67). Niektóre spośród popularnych wyrażeń (jak np. „dialekty afrykańskie”, odnoszone do lokalnych języków afrykańskich, pozbawionych piśmiennictwa i wsparcia instytucjonalnego) nie są zatem zgodne z nowoczesnym nazewnictwem naukowym (Leith 1997 ↓, s. 7; Fodde Melis 2002 ↓, s. 35). Takie opaczne postrzeganie części języków świata wynika z przyzwyczajenia do sytuacji językowej w Europie, gdzie ogromną rolę odgrywają języki narodowe (objęte statusem oficjalnym, powszechnie zapisywane, zadomowione w edukacji i poddane kodyfikacji) (Nau 2016 ↓, s. 27).
Przypisy
edytuj- ↑ Lyons 1981 ↓, s. 27–28.
- ↑ a b c d e Viktor Krupa, Slavomír Ondrejovič, Jazykové mýty a ich poslanie, „Človek a spoločnosť”, 1/2004 [dostęp 2019-12-07] [zarchiwizowane z adresu 2016-01-10] (słow.).
- ↑ a b c d e Nau 2016 ↓, s. 27.
- ↑ Lyons 1981 ↓, s. 27.
- ↑ Lyons 1981 ↓, s. 28.
- ↑ a b Slavomír Ondrejovič, Viktor Krupa, Korene jazyka a reči, [w:] Jozef Mistrík (red.), Encyklopédia jazykovedy, Bratislava: Obzor, 1993, s. 7–19, ISBN 80-215-0250-9, OCLC 29200758 (słow.).
- ↑ Kazimierz Polański (red.), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, wyd. 2, Wrocław: Ossolineum, 1999, s. 277, ISBN 83-04-04445-5, OCLC 835934897.
- ↑ a b Anne E. Baker, Kees Hengeveld (red.), Linguistics, Chichester: Wiley-Blackwell, 2012 (Introducing linguistics 5), s. 17, ISBN 978-0-631-23035-9, ISBN 978-0-631-23036-6, OCLC 780329837 (ang.).
- ↑ a b Edgar A. Gregersen, Language in Africa: An Introductory Survey, New York: Gordon & Breach, 1977, s. 11–12, ISBN 978-0-677-04380-7, OCLC 3256139 (ang.).
- ↑ Lyons 1981 ↓, s. 30.
- ↑ Viktor Krupa, Jazyk, neznámy nástroj, Bratislava: Slovenský spisovateľ, 1991 (Edícia Studia litteraria 33), s. 31–32, ISBN 978-80-220-0153-3, OCLC 26723395 (słow.).
- ↑ Chevalier 1995 ↓, s. 23.
- ↑ Stanislav 1937 ↓, s. 86.
- ↑ Krupa 1969 ↓, s. 197. Cytat: To súvisí s faktom, že všetky jazyky sú si po gramatickej stránke rovnocenné, nejestvujú formálne primitívne jazyky.
Bibliografia
edytuj- Anna Berlińska, Teaching Mother Tongue Polish, [w:] Witold Tulasiewicz, Anthony Adams (red.), Teaching the Mother Tongue in a Multilingual Europe, London–New York: Continuum, 2005 (Continuum studies in language and education), s. 163–173, ISBN 978-0-8264-7027-0, OCLC 232292774 (ang.).
- Jean-Claude Chevalier, Francúzski lingvisti a krajiny strednej a východnej Európy v rokoch 1918–1931, „Slovanské štúdie”, 1/1995, Vydavateľstvo Slovenskej akadémie vied, s. 19–31 (słow.).
- Luisanna Fodde Melis, Race, Ethnicity and Dialects: Language Policy and Ethnic Minorities in the United States, Milano: FrancoAngeli, 2002 (Collana Università 37), ISBN 978-88-464-3912-3, OCLC 249564246 (ang.).
- Viktor Krupa, Etnolingvistika a jej vzťah k vede o človeku, „Slovenský národopis”, 17, Veda, 1969, s. 192–204 (słow.).
- Dick Leith, A Social History of English, wyd. 2, London: Routledge, 1997, DOI: 10.4324/9780203992869, ISBN 0-203-99286-5, ISBN 0-415-16456-7, ISBN 0-415-09797-5, ISBN 978-1-134-71145-1, OCLC 252966315 (ang.).
- John Lyons, Language and Linguistics, Cambridge: Cambridge University Press, 1981, s. 27–31, DOI: 10.1017/CBO9780511809859, ISBN 978-0-521-29775-2, ISBN 978-0-511-80985-9, OCLC 7565470 (ang.).
- Nicole Nau, Odkrywamy różnorodność językową, [w:] Nicole Nau i inni red., Języki w niebezpieczeństwie: księga wiedzy, Radosław Wójtowicz, Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, 2016, s. 27–48, DOI: 10.14746/9788394719845, ISBN 978-83-947198-4-5, OCLC 1150696484.
- Ján Stanislav, Spisovný jazyk slovenský, [w:] Miloš Weingart (red.), Slovanské spisovné jazyky v době přítomné, Praha: Melantrich, 1937, s. 61–106, OCLC 1067468336 (słow.).
- Stanisław Urbańczyk (red.), Encyklopedia języka polskiego, wyd. 2, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1994, ISBN 83-04-04251-7, OCLC 31217816.