Zrzeszenie Związków Zawodowych

Zrzeszenie Związków Zawodowych (do 1949 Zrzeszenie Pracowniczych Związków Zawodowych) – centrala związków zawodowych w Polski Ludowej funkcjonująca w okresie 1944-1980. Należała do Światowej Federacji Związków Zawodowych.

Jego kontynuatorką jest obecnie Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych.

Historia

edytuj

Pierwsze związki zawodowe zaczęły powstawać z inicjatywy PKWN od lipca 1944. We wrześniu 1944 utworzono Radę Związków Zawodowych w Lublinie. W listopadzie 1944 doszło do spotkania przedstawicieli związkowych, które wyłoniło Tymczasową Komisję Centralną Związków Zawodowych. W 1945 przyjęto ponadto dekret z dnia 6 lutego 1945 o utworzeniu Rad Zakładowych[1], który wprowadzał we wszystkich zakładach zatrudniających powyżej 20 pracowników „jako organ pracowniczych związków zawodowych, przedstawicielstwo pracownicze w formie Rad Zakładowych”. Do rady mogli być wybierani jedynie przedstawiciele związków zawodowych, wyborcami byli natomiast wszyscy pracownicy.

21 listopada 1945 w Warszawie odbył się Kongres Związków Zawodowych na którym powołano Zrzeszenie Pracowniczych Związków Zawodowych, zaś organem wykonawczym była Komisja Centralna Związków Zawodowych. W 1949 na mocy ustawy z dnia 1 lipca 1949 o związkach zawodowych[2], określono, iż:

1) gwarantuje się robotnikom i pracownikom umysłowym prawo dobrowolnego zrzeszania się w związki zawodowe oraz najczynniejszego udziału w sprawowaniu władzy ludowej,
2) znosi się wszelkie pozostałe w spadku po rządach kapitalistycznych przepisy, które ograniczały prawo robotników i pracowników umysłowych do dobrowolnego zrzeszania się w związki zawodowe, poddawały działalność związków zawodowych nadzorowi władz administracyjnych oraz przyczyniały się do rozbijania ruchu zawodowego

Na mocy tej ustawy (art. 5) określono, że „Naczelną reprezentacją ruchu zawodowego w Polsce jest Zrzeszenie Związków Zawodowych”. posiadające osobowość prawną. Jej organami są natomiast Kongres i Centralna Rada Związków Zawodowych. CRZZ prowadziło również rejestr związków zawodowych. Osobowość prawną związku nabywało się po wpisaniu do rejestru CRZZ. W istocie centrala, jak i CRZZ była częścią aparatu państwowego. W 1949 na mocy ustawy z dnia 4 lutego 1949 o Funduszu Wczasów Pracowniczych Komisji Centralnej Związków Zawodowych w Polsce[3], objęły organizowanie wypoczynków dla pracowników w okresie urlopów wypoczynkowych oraz w czasie wolnym od pracy oraz organizowanie i prowadzenie domów wypoczynkowych, obozów wędrownych, sportowo-wycieczkowych i wycieczek. W 1949 na mocy ustawy z dnia 9 marca 1949 o pracowniczych ogrodach działkowych[4] przekazano w zarząd CRZZ na zasadach wyłączności wszystkie agendy oraz cały majątek ruchomy i nieruchomy towarzystw prowadzących dotychczas ogródki działkowe tworząc jednolitą instytucję Pracownicze Ogrody Działkowe.

Na mocy dekretu z dnia 10 listopada 1954 „o przejęciu przez związki zawodowe zadań w dziedzinie wykonywania ustaw o ochronie, bezpieczeństwie i higienie pracy oraz sprawowania inspekcji pracy”[5] przekazano związkom zawodowym zakres działania Ministra i Opieki Społecznej w dziedzinie wykonywania ustaw o ochronie, bezpieczeństwie i higienie pracy oraz w dziedzinie inspekcji pracy. Tym samym inspektorzy pracy stali się częścią struktur związkowych.

W dniach 20–22 sierpnia 1956 r. miało miejsce plenum Centralnej Rady Związków Zawodowych na której padły postulaty pogłębienia demokracji robotniczej oraz przedstawiono projekt ustawy o uprawnieniach rad zakładowych[6].

Na mocy ustawy z dnia 30 marca 1965 o bezpieczeństwie i higienie pracy[7] przepisy dotyczące prac wykonywanych w różnych gałęziach pracy wydawała Rada Ministrów w drodze rozporządzeń na wniosek lub po porozumieniu z Centralną Radą Związków Zawodowych. Natomiast przepisy BHP dotyczące prac wykonywanych w poszczególnych gałęziach pracy (przepisy branżowe) wydawały w drodze rozporządzeń właściwi ministrowie w porozumieniu z Ministrem Zdrowia i Opieki Społecznej i w uzgodnieniu z zarządami głównymi odpowiednich związków zawodowych.

Strajki w sierpniu 1980 oraz żądanie niezależnych związków zawodowych doprowadziły do likwidacji Zrzeszenia 31 grudnia 1980. Związki, które wystąpiły ze zrzeszenia w 1981 r. zarejestrowały Ogólnopolską Komisję Współpracy Branżowych Związków Zawodowych. Na mocy Zarządzenia Nr 51 Prezesa Rady Ministrów z dnia 13 grudnia 1981 w sprawie zawieszenia działalności związków zawodowych i niektórych organizacji społecznych na czas obowiązywania stanu wojennego[8] związki te zostały zawieszone, a w związku z wejściem art. 52 ustawy z dnia 8 października 1982 o związkach zawodowych[9] ich rejestracja utraciła moc prawną.

Struktura

edytuj

W skali przedsiębiorstwa podstawową jednostkę organizacyjną stanowiła zakładowa organizacja związkowa, której zarządem była rada zakładowa. W zakładach poniżej 20 pracowników rolę rady zakładowej pełnił delegat. Następną instancją były zarządy oddziałowe i okręgowe poszczególnych związków. Każdy związek zawodowy kierowany był przez zarząd główny. Na terenie województw działalność koordynowały Wojewódzkie Komisje Związków Zawodowych. Naczelną władzą był Kongres i wyłaniana przez niego Centralna Rada Związków Zawodowych[10]. Składała się ze 125 członków i 47 zastępców wybranych przez Kongres. Wybierała ona również ze swego grona w jawnym głosowaniu Prezydium CRZZ, w tym przewodniczącego, 2 wiceprzewodniczących oraz 4-6 sekretarzy.

Władze wykonawcze Zrzeszenia

edytuj

Od 1944 do 1945 r. centralą kierowała Tymczasowa Komisja Centralna Związków Zawodowych, której przewodniczył Adam Doliński z PPR. W skład Prezydium TKCZZ weszli ponadto: Wacław Przedmojski (PPS), – wiceprzewodniczący, Kazimierz Witaszewski (PPR) – sekretarz generalny, Marian Czerwiński (PPR) – zastępca sekretarza generalnego, Genowefa Sadło (PPS) – skarbnik[11].

Od 1945 do 1949 r. centralą kierowała Komisja Centralna Związków Zawodowych, na której czele stali:

Od czerwca 1949 centralą po zmianie nazwy kierowała Centralna Rada Związków Zawodowych. Funkcję przewodniczącego CRZZ pełnili:

Przypisy

edytuj
  1. Dz.U. z 1945 r. Nr 8, poz. 36.
  2. Dz.U. z 1949 r. Nr 41, poz. 293.
  3. Dz.U. z 1949 r. Nr 9, poz. 48.
  4. Dz. U nr 18, poz. 117.
  5. Dz.U. z 1968 r. Nr 8, poz.47 tekst jednolity.
  6. Zbysław Rykowski, Kalendarium polskie 1944-1984, Warszawa: Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, 1987, s. 44, ISBN 83-203-2362-2.
  7. Dz.U. z 1965 r. Nr 13, poz. 91.
  8. M.P. z 1981 r. Nr 30, poz. 273.
  9. Dz.U.z 1982 r. Nr 32, poz. 216.
  10. Polityka społeczna. Pod red. A. Rajkiewicza, Warszawa 1973, s. 77.
  11. Bronisław Syzdek, Polska Partia Socjalistyczna w latach 1944–1948, Warszawa 1974, s. 306.