Żeglarz portugalski
Żeglarz portugalski, bąbelnica bąbelcowa, żywłoga, aretuza (Physalia physalis) – mocno parzący gatunek rurkopława z rodziny Physaliidae, kosmopolityczny, kolonijny parzydełkowiec, obejmujący kilkadziesiąt osobników wspólnie żyjących. Jest jedynym przedstawicielem rodzaju Physalia i jedynym rurkopławem występującym w dużych skupiskach. Ma charakterystyczny, unoszący się na powierzchni wody pęcherz (pneumatofor) zakończony małym żagielkowatym grzebieniem służącym do przemieszczania się kolonii. Od spodu zwisają polipy spełniające funkcje rozrodcze lub odżywcze, z których te ostatnie mogą osiągać długość kilkunastu metrów. Żeglarz portugalski ma bardzo silne parzydełka, które mogą być groźne dla człowieka.
| Physalia physalis[1] | |
| (Linnaeus, 1758) | |
.jpg)
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Gromada | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj |
Physalia |
| Gatunek |
żeglarz portugalski |
Występowanie
edytujW większości mórz, ale najczęściej spotyka się je w prądzie zatokowym północnego Atlantyku oraz w subtropikalnych wodach Oceanu Indyjskiego i Pacyfiku. Miejscami najdalej wysuniętymi na północ, gdzie został znaleziony są Zatoka Fundy oraz Hebrydy[2]. W morzach tropikalnych potrafi tworzyć ogromne ławice[3].
Charakterystyka
edytujŻeglarz portugalski tworzy kolonie o skróconym pniu. Długość pojedynczej kolonii dochodzi do 30 cm[3]. Kolonia ma wypełniony gazem pneumatofor leżący na powierzchni wody unoszący kolonię z wiatrem. Ciśnienie gazu w jego wnętrzu jest równe z ciśnieniem atmosferycznym, jednak zaskakujący jest jego skład, gdyż zawiera 15% tlenku węgla, stężenie tlenu jest niższe niż w atmosferze, dwutlenku węgla znikome, a azotu tyle co w atmosferze. Dzieje się tak ponieważ gaz jest wytwarzany przez gruczoł gazowy, który wykorzystuje serynę jako substrat do wytwarzania CO[4]. Z pneumatoforu zwisają szeregi tentakul złożonych z osobników żywicielskich i płciowych, oraz z poskręcanych nici chwytnych („macek”) zaopatrzonych w komórki parzydełkowe służącą do paraliżowania ofiary. Ruchy tych nici przenoszą sparaliżowaną ofiarę do kolonii polipów, która znajduje się pod gazowym pęcherzem.
Zachowanie
edytujŻeglarz portugalski nie ma możliwości kontroli ruchu[5]. Jest zupełnie zależny od ruchów wody, wiatru oraz innych zewnętrznych bodźców[5]. Nie ma możliwości ucieczki przed drapieżnikami. W celu ochrony w komórkach parzydełkowych produkuje jad. Kiedy nastąpi kontakt jego parzydełek z innym obiektem, uwalnia go. Z tego powodu w obszarach jego występowania zakazane jest wchodzenie do wody.
Wiele ryb jest odpornych na jad żeglarza portugalskiego[5]. Podpływają one blisko niego, ponieważ jest dobrą ochroną przed drapieżnikami. Drapieżniki nie zbliżają się do żeglarza, unikając wstrzyknięcia jadu[5].
Odżywianie się
edytujŻeglarz jest gatunkiem drapieżnym odżywiającym się planktonem, małymi rybami[6], a także innymi organizmami z miękkimi ciałami, takimi jak małe kałamarnice czy strzałki morskie[7].
Komensalizm i symbioza
edytujMała ryba pasterzyk może chronić się przed drapieżnikami wśród jego tentakul, gdyż potrafi omijać daktylozoidy z komórkami parzydełkowymi i jest częściowo odporna na znajdujące się w nich toksyny. Ryba odżywia się resztkami ofiar, a także gonozoidami rurkopława, co nie jest dla niego szkodliwe, ponieważ mają one zdolność do regeneracji. Natomiast żeglarz portugalski wykorzystuje pasterzyka jako przynętę, a czasem nawet go zjada.
Znane są też inne gatunki ryb odpornych na toksyny, wykorzystujące parzydełka jako kryjówki. Są to między innymi: Carangoides bartholomaei, amfiprion plamisty, przynawek retman, Schedophilus maculatus i bekaśnik.
Toksyny
edytujAretuzy powodują na całym świecie oparzenia mniej lub bardziej poważne w skutkach, czasem prowadzące do śmierci. W mieście Adicora w Wenezueli na przełomie 2006/2007 stwierdzono 59 przypadków oparzeń. Większość ofiar stanowili turyści[8]. Toksyna żeglarza portugalskiego (białko o masie cząsteczkowej 240 kDa) składa się z trzech silnie glikozylowanych podjednostek. W warunkach laboratoryjnych może powodować zaburzenia pracy układu krwionośnego, co u małych ssaków może być śmiertelne[9]. Kontakt z jego nićmi chwytnymi jest bolesny dla człowieka i może skutkować dysfunkcjami naczynioruchowymi, zapaścią[10], niewydolnością oddechową, zaburzeniami w układzie nerwowym, mięśniowo-szkieletowym i pokarmowym[11].
Ochrona
edytujNiewiele wiadomo, jak bardzo wrażliwa jest aretuza na zanieczyszczenie morza i jak reaguje na zmniejszenie zasobów rybnych morza. Obecnie jednak ten gatunek nie jest bezpośrednio zagrożony.
Przypisy
edytuj- ↑ Physalia physalis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Halstead, B.W., Poisonous and Venomous Marine Animals of the World, 1988, Darwin Press.
- ↑ a b Zoologia. Bezkręgowce. T. 1. Red. nauk. Czesław Błaszak. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s. 110. ISBN 978-83-01-16108-8.
- ↑ Fizjologia zwierząt. Adaptacja do środowiska, Schmidt-Nielsen Knut Wydawnictwo Naukowe PWN.
- ↑ a b c d Portuguese Man O’ War – Animal Facts And Information [online], www.bioexpedition.com [dostęp 2016-03-21].
- ↑ Portuguese Man-of-War | National Geographic [online], animals.nationalgeographic.com [dostęp 2017-11-28].
- ↑ Jennifer E. Purcell, Arai Mary N.. Interactions of pelagic cnidarians and ctenophores with fish: a review. „Hydrobiologia”. 451, s. 27–44, 2001. Kluwer Academic Publishers.
- ↑ Dalmiro Cazorla-Perfetti i inni. Epidemiology of the Cnidarian Physalia physalis stings attended at a health care center in beaches of Adicora, Venezuela. „Travel Medicine and Infectious Disease”. 10, s. 263–266, 2012. PMID: 23067562.
- ↑ Dusˇan Sˇuput. In vivo effects of cnidarian toxins and venoms. „Toxicon”. 54, s. 1190–1200, 2009. Ljubliana. PMID: 19281834.
- ↑ Charles E. Lane, Dodge Eleanor. The Toxicity of Physalia Nematocysts. „Biological Bulletin”. 115, s. 219–226, 1958. Marine Biological Laboratory.
- ↑ Sophie Badré. Bioactive toxins from stinging jellyfish. „Toxicon”. 91, s. 114–125, 2014. Elsevier.
Bibliografia
edytuj- Czesław Jura: Bezkręgowce. Podstawy morfologii funkcjonalnej, systematyki i filogenezy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007. ISBN 978-83-01-14595-8.
- Mały słownik zoologiczny. Bezkręgowce. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1984. ISBN 83-214-0428-6.