Wikipedia

10 Pułk Strzelców Granicznych

10 Pułk Strzelców Granicznych – jednostka organizacyjna Strzelców Granicznych w II Rzeczypospolitej.

10 Pułk Strzelców Granicznych
Historia
Państwo

 Polska

Sformowanie

1920

Rozformowanie

1920

Tradycje
Rodowód

3 dywizjon WSG

Organizacja
Dyslokacja

Suwałki
Mława

Formacja

Strzelcy Graniczni

Podległość

Dowództwo Strzelców Granicznych

Geneza edytuj

W 1918 powstał 1 pułk Straży Granicznej, a w lutym 1919 2 pułk SG ze sztabem w Częstochowie. I/2 p SG formował podpułkownik Witold Sieciński z byłej armii rosyjskiej. 21 lutego 1919 ppłk Sieciński wraz ze swoim adiutantem ppor. Stefanem Hebdą i oficerem do zleceń por. Marianem Neretyńskim oraz pierwszymi żołnierzami I dyonu wyruszyli z Warszawy do Częstochowy[1].

Dalsze formowanie I dywizjonu z ochotników z w okolic Częstochowy nastręczało wiele trudności. 26 marca 1919 sztab dywizjonu przeniesiono do Oświęcimia. W marcu dowódca dywizjonu przyjął w podporządkowanie od II/ 2 pułku Wojsk Straży Granicznej 4 szwadron pod dowództwem porucznika Majewskiego. Szwadron miał dostarczyć niezbędną do szkolenia nowo wstępujących kadrę instruktorską. Okazał się jednak pododdziałem zdemoralizowanym i skorumpowanym. 8 czerwca 1919 szwadron został rozformowany,a żołnierze wysłani na front. „Nowy” szwadron otrzymał żołnierzy z pułków piechoty DOG „Kraków” i 17 czerwca został przeniesiony do II dyonu 2 pułku Wojsk Straży Granicznej i poddany rygorystycznemu szkoleniu[2]. W okresie pobytu w Oświęcimiu zostały sformowane 1., 2. i 3. szwadron, komenda sztabowa i telefonistów, tabor, ambulatorium i składy żywnościowe. W czerwcu dywizjon został przemianowany na 3 samodzielny dywizjon Wojskowej Straży Granicznej. Rozkazem DOG „Kraków” w jego skład wszedł czasowo oddział Żandarmerii Polowej pod dowództwem por. Wicherka. W tym też czasie oddana została pod rozkazy dowództwa dyonu kompania graniczna „Chrzanów”. Kompanię tę później przemianowano na 2 szwadron. W końcu czerwca szwadron odszedł do 2 pułku WSG[2].

5 grudnia 1919 dywizjon przeniesiony został do Suwałk i otrzymał zadanie obsadzenia odcinka granicy państwowej od Rajgrodu do wsi Kraśnik. W pierwszej połowie stycznia 1920 szwadrony dywizjonu rozpoczęły służbę na granicy. Z początkiem marca dywizjon otrzymał kolejnych rekrutów. Ich szkolenie odbywało się w szwadronie szkolnym dowodzonym przez mjr. Norejkę. Po zakończeniu okresu unitarnego i wcieleniu rekrutów do szwadronów „bojowych”, 3 samodzielny dywizjon został zreorganizowany i przeformowany na 10 pułk Strzelców Granicznych[3].

Powołanie i zmiany organizacyjno-dyslokacyjne edytuj

Na podstawie rozkazu Ministra Spraw Wojskowych z 21 maja 1920, pełniący dotychczas służbę graniczną na Mazurach, 3 samodzielny dywizjon Strzelców Granicznych został przeformowany w 10 pułk Strzelców Granicznych[4].

Dowództwo 3 samodzielnego dywizjonu zostało przemianowane na dowództwo 10 pułku Strzelców Granicznych, a dowódca dywizjonu objął czasowo dowództwo pułku. 3 samodzielny dywizjon StG stał się I/10 pStG, a dowództwo dywizjonu utworzono z obsady dowództw szwadronów[5].

W wyniku wydzielenia ze szwadronu szkolnego czterech szwadronów liniowych, powstał II dywizjon pułku. Jego dowództwo zorganizowano z personelu szwadronów, w tym szwadronu szkolnego[5]. Szwadron szkolny 3 samodzielnego dywizjonu StG przemianowany został na szwadron szkolny 10 pułku[5].

Ponadto kadrę uzupełniono z innych szwadronów szkolnych i w drodze przydziału oficerów przez Ministerstwo Spraw Wojskowych[4][a].

Po sformowaniu dowództwo pułku miało pozostać w Suwałkach, a I dywizjon pełnić służbę na swoich dotychczasowych stanowiskach. II dywizjon, w myśl rozkazu organizacyjnego, miał być przetransportowany do Oświęcimia i zluzować 4 i 8 szwadron 2 pułku Strzelców Granicznych[5]. Jednak zaraz po sformowaniu, II dywizjon pod czasowym dowództwem por. Mieczyńskiego został przeniesiony do DOG „Pomorze” na odcinek graniczny Wolnego Miasta Gdańska i obsadził granicę od Tczewa do Pucka[3]. Zluzował pododdziały 65 pułku piechoty, który wysłany został na front polsko-bolszewicki[6]. Do miejsca przeznaczenia w Skarszewach przybył 8 czerwca[7]. 19 czerwca sztab dywizjonu przeszedł do Tczewa[8].

Szwadrony I dywizjonu uzupełniono rekrutami szwadronu szkolnego i obsadzały nadal odcinek graniczny od Rajgrodu do wsi Kraśnik[3].

Z rozkazu Dowództwa Strzelców Granicznych przybył do pułku major Manżett i z żołnierzy szwadronu szkolnego sformował nowy 1 samodzielny dywizjon Strzelców Granicznych[3].

Walki pułku edytuj

W końcu czerwca 1920 sytuacja na froncie bolszewickim wymusiła by wszystkie pułki liniowe były użyte w walce. Z litewskiej linii demarkacyjnej ściągnięty został Kowieński pułk piechoty. Jego zadania miał przejąć I dywizjon 10 pułku Strzelców Granicznych. Jednak tempo rosyjskiego natarcia uniemożliwiło realizację tego zamierzenia. I/10 pStG wszedł w skład Augustowsko–Suwalskiej Grupy Operacyjnej dowodzonej przez płk. Obuch-Woszczatyńskiego i wyruszył na front pod Grodno. Po dwutygodniowych walkach grupa operacyjna, a z nią I dywizjon, zmuszona była do odwrotu w rejon Rajgród-Grajewo. Po okrążeniu przez bolszewików i po kilkakrotnych próbach przerwania się, cała Grupa Operacyjna zmuszona została do przekroczenia granicy niemieckiej pod Boguszami i tam została internowana[b]. Dowódca grupy, płk. Obuch-Woszczatyński wraz z adiutantem, por. Tucholskim zdołali wyjechać samochodem i przedostać się za linię wroga[10].

4 szwadron otrzymał odrębne zadanie. Maszerował on lasami Augustowskimi wzdłuż granicy litewskiej i zmiatał przechodzące na polską stronę oddziały litewskie i drobne patrole bolszewickie. W potyczce pod m. Rudawka-Wólka wziął do niewoli 5 Kozaków. Nie mając żadnej łączności z innymi oddziałami, 4 szwadron wycofał się przez Augustów w kierunku na Grajewo. Dalej maszerując wzdłuż granicy pruskiej, uderzył na pozycje bolszewickie i wyszedł z okrążenia. Pod Łysą szwadron dołączył do 1 samodzielnego dywizjonu Strzelców Granicznych i wszedł w skład „Grupy operacyjnej płk. Obuch-Woszczatyńskiego”[11]. Następnie szwadron brał udział w walkach od Myszyńca do Lidzbarka[10]. W kolejnych akcjach szwadron cofnął się pod Działdowo, gdzie został rozformowany i wcielony do Grupy Operacyjnej płk. Habicha[12].

Odtworzenie pułku i rozwiązanie edytuj

Z 10 pułku Strzelców Granicznych pozostał na granicy II dywizjon. We wrześniu 1920 do dywizjonu dołączył 4 szwadron I dyonu. Pełniącym obowiązki dowódcy pułku wyznaczony został mjr Norejko. Na reorganizację pułk otrzymał 1400 rekrutów. Ponowne formowanie I dywizjonu rozpoczęto w Chełmnie. W październiku 10 pułk Strzelców Granicznych przeniesiony został do Mławy. Tu 13 listopada przybyli również internowani w Prusach oficerowie i żołnierze byłego I dywizjonu[10].

W grudniu 1920 10 pułk Strzelców Granicznych został rozformowany[10].

Żołnierze pułku edytuj

Dowódcy pułku
  • płk Władysław Obuch-Woszczatyński[c]. (VI 1920–)[10]
  • p.o. mjr Norejko

Dowództwo pułku[14]

  • zastępca dowódcy pułku – ppłk Sieciński Witold - do 14 X 1920[15]
  • zastępca dowódcy pułku - mjr piech Marian Norejko (14 X 1920 - )[15]
  • adiutant pułku – por. Tucholski Józef
Pododdziały[16]
  • dowódca I dywizjonu – rtm. Jałowicki
  • adiutant dywizjonu – ppor. Kozielski Czesław
  • oficer kasowy – ppor. Adam Władysław
  • oficer prowiantowy – u.w. XI Łopuszański Emeryk
  • lekarz weterynarii – kpt. dr Konigsberg
  • lekarz sanitarny – – kpt. dr Szczęsnowicz
  • kapelan – kpt. Harraburda
  • oficer broni – pchor. Węgier
  • oficer sądowy – ppor. Hebda Stefan
  • dowódca 1 szwadronu – por. Gundelach Władysław
    • oficer młodszy – por. Szylkarski
    • oficer młodszy – por. Burhardt
  • dowódca 2 szwadronu – por. Weretyński Marian
    • oficer młodszy – por. Żeliński
    • oficer młodszy – ppor. Wojciechowski
  • dowódca 3 szwadronu – rtm. Krzyżanowski Jerzy
    • oficer młodszy – ppor. Majchrzak
  • dowódca 4 szwadronu – por. Łada-Bardowski Edmund
    • oficer młodszy – por. Putjatycki
    • oficer młodszy – ppor. Lachowicz
  • dowódca II dywizjonu – mjr Trzciński
  • oficer kasowy – ppor. Podhakicz
  • oficer prowiantowy – st. wachm. Łatas
  • lekarz weterynarii – por. Janczyński Bohdan
  • lekarz sanitarny – ppor. dr Lejko
  • oficer broni – ppor. Grąbczewski
  • oficer sądowy – ppor. Leszczyński.
  • adiutant dywizjonu – ppor. Guzowski
  • dowódca 5 szwadronu – por. Twardowski Napoleon Zygmunt
    • oficer młodszy – por. Romer
  • dowódca 6 szwadronu – por. Łuniewski Stanisław
    • oficer młodszy – vacat
  • dowódca 7 szwadronu – ppor. Chwaliński Mieczysław
    • oficer młodszy – vacat
  • dowódca 8 szwadronu – ppor. Skorupski Janusz
    • oficer młodszy – vacat
  • dowódca szwadronu szkolnego – por. Mieczyński Mieczysław
    • oficer młodszy – por. Nieciengiewicz Wacław

Przekształcenia edytuj

Uwagi edytuj

  1. ↑ Według Henryka Dominiczaka pułk przeznaczony był do obsadzenia granicy państwowej na obszarze Śląska od Dziedzic do Białej Przemszy. Pełniące tam służbę 7 i 8 szwadrony 2 pułku SG miały być przesunięte na północ w celu wzmocnienia służby granicznej na odcinku DOG „Kielce”[4]
  2. ↑ Internowani żołnierze przewiezieni zostali do Westfalii, skąd powrócili do Polski pod koniec listopada 1920[9].
  3. ↑ Władysław Obuch-Woszczatyński ukończył Akademię w Carskim Siole i prawdopodobnie brał udział w wojnie rosyjsko-japońskiej. Potem wykładał artylerię i kawalerię w Szkole Junkrów w Moskwie. W czasie I wojny światowej dowodził pułkiem. W 1917 wstąpił do I Korpusu Polskiego. Uczestnik Powstania Wielkopolskiego. W 1920, w czasie pościgu za cofającymi się bolszewikami, pułk dowodzony przez Obucha poszedł 20 km poza linię demarkacyjną dochodząc do Dniepru. Za powyższe płk Obuch został uwięziony. Po wkroczeniu wojsk sowieckich 17 IX 1939 został aresztowany i wywieziony w głąb Rosji i ślad po nim zaginął[13].

Przypisy edytuj

  1. ↑ Polak 1999 ↓, s. 283.
  2. ↑ a b Polak 1999 ↓, s. 284.
  3. ↑ a b c d Polak 1999 ↓, s. 285.
  4. ↑ a b c Dominiczak 1975 ↓, s. 93.
  5. ↑ a b c d Przeformowanie oddziałów StG ↓, s. 23.
  6. ↑ Dyslokacja StG ↓, s. 16.
  7. ↑ Dyslokacja StG ↓, s. 20.
  8. ↑ Dyslokacja StG ↓, s. 24.
  9. ↑ Polak 1999 ↓, s. 263.
  10. ↑ a b c d e Polak 1999 ↓, s. 286.
  11. ↑ Polak 1999 ↓, s. 261-262.
  12. ↑ Polak 1999 ↓, s. 262.
  13. ↑ Żurawiejki
  14. ↑ Polak 1999 ↓, s. 260.
  15. ↑ a b „Dziennik Personalny” (R.1, Nr 41), MSWojsk, 27 października 1920, s. 1100.
  16. ↑ Polak 1999 ↓, s. 260-261.

Bibliografia edytuj

  • Henryk Dominiczak: Granica polsko–niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
  • Henryk Dominiczak: Granice państwa i ich ochrona na przestrzeni dziejów 966–1996. Warszawa: Wydawnictwo „Bellona”, 1997. ISBN 83-11-08618-4.
  • Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne. Dokumenty organizacyjne. Wybór źródeł. T. 1. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-84-6.
  • Karolina Piekarz. Polskie formacje graniczne 1918 – 1924. „Mówią Wieki”. 2s, 2017. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Mówią Wieki”. ISSN 1897-8088. 
  • Grzegorz Łukomski, Bogusław Polak, Mieczysław Wrzosek, Wojna polsko-bolszewicka 1919-1920, Koszalin 1990.
  • Materiały dotyczące przeformowania i rozformowania oddziałów Strzelców Granicznych 1920–1921 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
  • Dyslokacja oddziałów Strzelców Granicznych 1920–1921 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=10_Pułk_Strzelców_Granicznych&oldid=72098414”