Wikipedia

Adam Miksz

Adam Miksz (ur. 1906, zm. 1971) - polski artysta plastyk[1][2], nauczyciel i społecznik znany z zaangażowania w promowanie folkloru, sztuki i kultury regionalnej górali żywieckich oraz mieszczan żywieckich[3][4].

Adam Miksz

Życiorys edytuj

Dzieciństwo i młodość edytuj

Urodził się 24 grudnia 1906 roku w Żywcu jako jeden z piętnastorga rodzeństwa Mikš. Ojciec Bogusław Mikš (1865–1939), przybył do Żywca z Moraw jako pracownik Habsburgów Żywieckich (siodlarz i lakiernik) oraz Anny Łuszczkiewicz (1870-1948). Nazwisko spolszczono na Mikś. On zaś jako jedyny z rodzeństwa zmodyfikował je na Miksz. Od 1947 r. członek Związku Polskich Artystów Plastyków. Zmarł w Warszawie 3 września 1971 roku.

Okres studencki edytuj

Przyjęty Państwowej Szkoły Sztuk Zdobniczych i Przemysłu Artystycznego, gdzie pracował pod kierunkiem prof. Karola Homolcasa (1874-1962)[5][6]. Jako student odtwarzał zdobnictwo przedmiotów użytkowych, Żywiecczyzny, i stematyzował wzory żywieckie. W trakcie studiów wygrał konkurs na polichromię Kasyna Oficerskiego w Krakowie Od 1929 roku sudiował w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie którą ukończył 11 czerwca 1932[7]. W trakcie studiów na ASP dojrzewała w nim idea tzw. Komun-Arte, projektu odtworzenia oryginalnych wzorów ludowych i zastosowaniu tych motywów w przemyśle. Środkiem do celu miało być stworzenie kolektywów projektanckich złożonych z artystów ludowych i w oparciu o ludową sztukę ornamentowo-symboliczną.

Działalność Społeczna edytuj

Eksperyment żywiecki edytuj

Zarekomedowany przez Homolacsa inż. Eugeniuszowi Torowi (1883–1953) z Instytutu Rękodzielniczo-Przemysłowego w Krakowie, rozpoczął tzw. Eksperyment Żywiecki – autorski projekt artystyczny i społeczny. Celem projektu było odtworzeniu i utrwaleniu wzornictwa sztuki ludowej Żywiecczyzny[8], w szczególności tradycyjnego haftu żywieckiego, który mógłby ewoluować i być wykorzystany w przemyśle. Efektem było powstanie Spółdzielni Przemysłu Artystycznego[9]- kolektywu artystów amatorów z żywiecczyzny będącej szkoleniem i sposobem zbierania i porównywania używanych przez nich wzorów sztuki ludowej. Część wzorów żywieckich przekazano profesorom ASP w Krakowie: Wiesławowi Zarzyckiemu i Zdzisławowi Gedliczce. Wzory te włączono do zasobów szkoły. Przedsięwzięcie to przekształciło się z czasem w tzw. Bazar Żywiecki[1][10]. Była to zarazem pracownia artystyczna i sklep, w którym można było nabyć wykonywane przez twórców ludowych - w oparciu o wcześniej ustalone wzorce - regionalne przedmioty użytkowe, takie jak serwety, dodatki krawieckie czy elementy mieszczańskiego stroju[11].

Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej edytuj

Był jednym z ośmiorga członków – założycieli Towarzystwa Miłośników Ziemi Żywieckiej (TMZŻ)[10]. Towarzystwo to początkowo związane było z Towarzystwem Szkoły Ludowej jako sekcja. Współpracowało z naukowcami z Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie. Wydawało czasopisma Gronie, Przegląd Żywiecki, Żagiew[10]. Tam Pisał wiersze i artykuły pod pseudonimem "Harnaś z Beskidów"[12]. Działalność TMZŻ przerwała wojna i okupacja.

Muzeum Ziemi Żywieckiej edytuj

Powszechny wtedy brak poszanowania historycznych dzieł i zabytków twórczości ludowej twórczości, zrodził w roku 1926 pomysł założenia Muzeum Ziemi Żywieckiej (obecnie Muzeum Miejskie w Żywcu). Inicjatorem był Tadeusz Charlewski (1882–1942[13]) który gromadził okazy regionalne z gabinetu pomocy szkolnych i naukowych, znoszone przez uczennice seminarium nauczycielskiego w Żywcu. Do inicjatywy przłączyli się: Michał Jeziorski[13] (1892–1942) - specjalizował się w gromadzeniu cechowych rekwizytów: dokumentów, skrzynek, obesłań, Stanisław Szczotka (1912–1954) który poszukiwał sprzętów góralskich i obrazów na szkle, Zdzisław Mączeński[11] zgromadził habsburskie obrazy przedstawiające faunę. Władysław Nowotarski[11]zbierał zabytki religijne. Miksz zbierał eksponaty z których część kierował do Muzeum Narodowego w Krakowie w związku z koniecznością interwencji konserwatorskich, m.in.: rzeźbę św. Anny Samotrzeciej z kościoła Świętego Krzyża[14], średniowieczny tryptyk z kościoła pw. Św. Marka[14]. Specjalizował się w wyszukiwaniu malowideł średniowiecznych, haftów i świeczników pająkowych, góralskich okuć cechowych i strojów góralskich[11].

II wojna światowa zastała go w Gorlicach. W lutym 1945, został referentem kultury i sztuki. Podczas parcelacji zabezpieczał i zwoził z majątków dzieła sztuki do Pałacu w Siarach. Organizował wystawy malarskie, załozył Ośrodek Szkolenia Artystycznego, przemianowany na Szkołę Sztuk Plastycznych i Działów Przemysłowych[3].

Powrót do Żywca 1946-1948 edytuj

W celu kontynuacji swoich wczesniejszych idei "Bazaru Żywieckiego" założył Poradnię Artystyczno-Rękodzielniczą przy Muzeum Ziemi Żywieckiej. Prowadził tam bezpłatne zajęcia z zakresu hafciarstwa, garncarstwa, malarstwa, zabawkarstwa, bibułkarstwa, rysunku, wyrobów rękodzielniczych. W związku z represjami stalinowskimi musiał opuścić miasto.

Kłodzko i Wałbrzych 1948 -1951 edytuj

W latach 1948–1950 przebywał na Dolnym Śląsku. W gimnazjum przy Hucie Szkła w Szczytnie Śląskiej uczył rysunku i kompozycji w szkle. Współtworzył Towarzystwo Miłośników Ziemi Kłodzkiej (TMZK) i zainicjował współpracę z TMZŻ[15]. Od marca 1949 do 1 września 1950 zatrudniony w Gimnazjum Zdobienia Szkła w Szczytnie, jako wykładowca i wychowawca . Następnie przeniósł się do Wałbrzycha i pracował w fabryce porcelany Krister[16], gdzie założył przyfabryczną szkołę wzornictwa[17].

Warszawa 1951-1971 edytuj

W lipcu 1951 zatrudniony w Ministerstwie Rolnictwa i Reform Rolnych w Warszawie w Referacie Wystaw. Brał czynny udział w odbudowie stolicy. Od listopada 1954 do maja 1955 pracował w pracowni mgr. inż. arch. Jana Reda, stosującej nowatorskie projektowanie architektoniczne. W roku 1651 był zatrudniony w Państwowej Operze i Filharmonii jako kierownik techniczny gdzie odpowiada za scenografię i kostiumy[18]. W 1952 zatrudniony przez redakcję gazety „Robotnik Rolny” w charakterze ilustratora. Zmarł niespodziewanie w Warszawie, dnia 3 września 1971 na rozległy zawał serca. Pochowano go na Cmentarzu Powązkowskim.

Działalność artystyczna edytuj

Malarstwo i sztuki plastyczne edytuj

"Jego malarstwo cechuje pluralizm techniczny i artystyczny. W tym sensie był "człowiekiem renesansu" Na pierwszym miejscu była jednak pasja społecznika oddanego pomysłowi tworzenia kolektywów ludowych artystów amatorów. Wykształcenie artystyczne, wykorzystywał jako narzędzie, które pomagało mu przetrwać. Podejmował się aktualnie wymaganych zleceń zależnych od potrzeby chwili"[19]. Z tego powodu nie pozostawił po sobie notatek w których opisuje okoliczności powstania swoich dzieł plastycznych, jak i lat, w jakich tworzył poszczególne prace. Nie datował obrazów, co utrudnia interpretację i analizę oraz przyporządkowanie twórczości w konkretne ramy prądów artystycznych, choć większość z jego prac nawiązuje bądź czerpie z konkretnych prądów. W twórczości malarskiej wyróznia go używanie pierwotnych symboli pochodzących z róznych kultur - żydowskiej, katolickiej, plebejskiej, czy też mitologicznej - staroegipskiej, nordyckiej, pogańskiej czy greckiej". Artysta pozostawił po sobie szereg niedatowanych obrazów będących w większości w posiadaniu TMZŻ oraz zbiorach prywatnych."[17]

Twórczość sakralna edytuj

W latach 1934–1936, malował wraz z żoną Marią Miksz polichromię kościoła parafialnego w Limanowej[20], zaprojektowanego przez Zdzisława Mączeńskiego, Do dekoracji zastosował ludowe motywy żywieckie. Po wykonaniu kaplicy bocznej uzyskał zlecenie wymalowania prezbiterium.

Autor i wykonawca polichromii w kościele pw. Świetego Mikołaja Biskupa w Przyszowej.

Inne dzieła edytuj

W okresie kłodzkim był autorem widowiska "Mrok i świt", do którego wykonał również scenografię i kostiumy. Skomponował również przedstawienie "Budujemy dom pokoju". W roku 1948, zorganizował Wystawę Regionalną Ziemi Kłodzkiej.

Tworzył akwarele, oleje, szkice plakatowe, szkice pastelami, ołówkiem, grafiki, karykatury, projekty do wielkoformatowego malarstwa użytkowego.

Jest autorem wielu dekoracji i plakatów na lokalne uroczystości okolicznościowe zarówno w Żywcu[10] jak i w Kłodzku, oraz okładek i ilustracji do książek[21].

Podsumowanie edytuj

Żona Maria Mikś charakteryzowała go: „był urodzonym społecznikiem bezinteresownego działania. Dosłownie przez całe swoje życie nie szczędził sił, czasu i pracy dla dobra ogólnego, a przeświadczenie, że jest potrzebny, było dla niego radością i nagrodą zarazem. Ogromną rolę przypisywał kulturze plebejskiej, jako tej, która zachowała się w formie najczystszej, nieskażonej. Stąd jego rozmiłowanie w kulturze w ogóle a kulturze regionu żywieckiego w szczególności”[19]

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b Otwarcie wystawy żywczanina Adama Miksza w Żywieckiej Bibliotece Samorządowej | Żywiec Nasze Miasto
  2. ↑ Wystawa prac Adama Miksza (zywiec.pl)
  3. ↑ a b Judyta Leśko, Działalność społeczna i artystyczna Adama Miksza,, „Rocznik „Karta Groni”,nr XI, Żywiec”, 2011
  4. ↑ Mieszczański strój żywiecki (zywiecinfo.pl)[1]
  5. ↑ Pisał: „Świadomie nie skierowałem się do Akademii Sztuk Pięknych, choć mi to stary Fałat i inni sugerowali.Obrałem szkołę Homolacsa” Adam Miksz "Notatki", bez paginacji, archiwum TMZŻ
  6. ↑ Homolacs Karol, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2024-01-20].
  7. ↑ Judyta Leśko, Działalność społeczna i artystyczna Adama Miksza - pasjonata Żywiecczyzny Praca magisterska napisana pod kierunkiem dr. Józefa Szymona Wrońskiego, 2012, s. 24 [dostęp 2024-01-10].
  8. ↑ Jak pisał Witkiewicz: "Myśmy znaleźli górala w przepysznej i ozdobnej chacie, otoczonego artyzmem, który przezierał się z każdego sprzętu, każdego szczegółu pospolitego użytku. Jego chałupa była skarbnicą kultury dawnej, przechowywanej przez ten lud." Za: J. Szewczyk, Regionalizm w teorii i praktyce architektonicznej, „Kultura i Historia”, nr 12/2007. Spostrzeżenia Miksza były podobne, jednak stały w opozycji do czynienia ze stylu zakopiańskiego w rzemiośle stylu charakteryzującego całą "góralszczyznę".
  9. ↑ na wzór "Warsztatów Krakowskich" Homolcasa.
  10. ↑ a b c d Zarys dziejów Towarzystwa (bis) - Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej - serwis internetowy [online], www.tmzz.org.pl [dostęp 2024-01-16].
  11. ↑ a b c d Adam Miksz, Pamiętnik żywiecki, Na prawie rękopisu, bez paginacji, Archiwum TMZŻ, bez paginacji.
  12. ↑ Adam Miksz (Harnaś z Beskidów), Rocznik Gronie; TMZŻ, 1938, s. 2-4 [dostęp 2024-01-16].
  13. ↑ a b Historia muzeum (muzeum-zywiec.pl)
  14. ↑ a b Judyta Leśko, Działalność społeczna i artystyczna Adama Miksza - pasjonata Żywiecczyzny Praca magisterska napisana pod kierunkiem dr. Józefa Szymona Wrońskiego, 2012, s. 35 [dostęp 2024-01-16].
  15. ↑ Kto został wpisany do Złotej Księgi Miasta Żywiec? - Towarzystwo Miłośników Ziemi Kłodzkiej
  16. ↑ Fabryka Porcelany Krister – Porcelana Śląska (slaskaporcelana.pl)
  17. ↑ a b Judyta Leśko, Działalność społeczna i artystyczna Adama Miksza - pasjonata Żywiecczyzny Praca magisterska napisana pod kierunkiem dr. Józefa Szymona Wrońskiego, 2012, s. 60.
  18. ↑ Adam Miksz ::: Osoby ::: Encyklopedia teatru polskiego
  19. ↑ a b Maria Miksz, Adam Miksz, „Kwartalnik „Karta Groni”; TMZŻ” (XV), 1986, s. 90–91.
  20. ↑ Parafia Matki Boskiej Bolesnej w Limanowej (tarnow.pl)
  21. ↑ Józef Mikś; "Pieśli Ludowe Ziemi Żywieckiej" (1967), Maria Romowicz; "Tańce Górali od Żywca" (1969); i wiele innych.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Adam_Miksz&oldid=73022885”