Alfabet śląski (Steuera)
Alfabet śląski Steuera, ortografia Steuera (śl.: Steuerowy szrajbůnek, pot. sztojer) – zmodyfikowany alfabet łaciński stworzony w okresie międzywojennym przez doktora Feliksa Steuera, służący początkowo do zapisu dialektu sułkowskiego, obecnie w swej zmodyfikowanej wersji stanowi propozycję ortografii skodyfikowanego języka śląskiego. Alfabet ten składa się z 30 znaków:
| A a | B b | C c | Ć ć | D d | E e |
| F f | G g | H h | I i | J j | K k |
| L l | Ł ł | M m | N n | Ń ń | O o |
| P p | R r | S s | Ś ś | T t | U u |
| Ů ů | W w | Y y | Z z | Ź ź | Ż ż |
oraz dziesięciu dwuznaków: AU, CH, CZ, DZ, DŹ, DŻ, EU OU, RZ, SZ, UO.
Litera ů została wprowadzona przez Steuera na oznacznie niewystępującej w języku polskim jak fonem samogłoski półprzymkniętej tylnej zaokrąglonej (/o/). Dwuznaki au (w oryginalnym wariancie Steuera), eu oraz ou są używane, aby oddać wymowę kontynuanta dawnego a pochylonego na Śląsku zachodnim (ou na większości zachodniego Górnego Śląska, au na południowym zachodzie, m.in. w Sulkowje, eu w okolicach Chrzelic[1]).
Proteza u- przed o oznacza prelabializacyjną wymowę krótkiego [w] przed każdym nagłosowym o. Charakterystyczną cechą alfabetu Steuera, odróżniającą go od polskiej grafii oraz większości propozycji zapisu śląskiego, np. ćymny (por. ślab. ciymny, pol. ciemny), wźůńś (ślab. wziōnś, pol. wziąć). Inne spółgłoski, historycznie zmiękczone, dzisiaj najczęściej wymawiane asynchronicznie, zapisywane są z j, np. bjoły (ślab. bioły, pol. biały), pjełůn (ślab. piełōn, pol. piołun)[2].
Współcześnie wprowadzoną do ortografii Steuera zmianą jest użycie apostrofu dla skróconych form czasownika, np. wźůn'ech (od wźůn żech)[3].
W Steuerowym zapisie mowy śląskiej powstały m.in. dzieła Feliksa Steuera: Ostatńi gwojźdźaurz (1934), Z naszej źymjy ślůnskej (1934) oraz tomik poezji Karola Gwoździa Myśli ukryte (2010) i wybór poezji Petra Murianki w przekładzie Bartłomieja Wanota (Bartłůmjeja Wanota) Łymkowsko duszyczka (2022)[4][5].
Na bazie alfabetu Steuera powstał również alfabet stworzony przez Aleksandrę Wencel dla potrzeb dialektu z okolic Opola, został jednak rozbudowany m.in. o cztery litery dla samogłosek nosowych[6].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Robert Hellfeier. Mowa chrzelicka? Co to za mowa?. „Tygodnik Prudnicki”, s. 11, 13, 22.08.2018. [dostęp 2023-06-16].
- ↑ Henryk Jaroszewicz, Ortografie współczesnego piśmiennictwa śląskiego. „Slavia occidentalis” 2021/2022, s. 66
- ↑ „Jak pisać po śląsku”, sztudynt.eu
- ↑ Łymkowsko duszyczka. Uobrane wjyrsze przełożůne na ślůnsko godka uod Bartłůmjeja Wanota | Nauki humanistyczne \ Etnologia i antropologia kulturowa Literatura piękna \ [online], wuw.pl [dostęp 2024-04-22] (pol.).
- ↑ „Łymkowsko duszyczka. Uobrane wjyrsze przełożůne na ślůnsko godka uod Bartłůmjeja Wanota”; śląsko-łemkowski tomik poezji | Wydział „Artes Liberales” Uniwersytetu [online], uw.edu.pl [dostęp 2024-04-22] (pol.).
- ↑ Henryk Jaroszewicz, Ortografie współczesnego piśmiennictwa śląskiego. „Slavia occidentalis” 2021/2022, s. 69-80