Andon Zako Çajupi (ur. 27 marca 1866 w Sheper, w Górnej Zagorii, zm. 11 lipca 1930 w Heliopolis, w Egipcie[1]) – albański pisarz i dramaturg, działacz narodowy, prawnik.

Andon Zako Çajupi
Ilustracja
Andon Zako Çajupi (ok. 1900)
Data i miejsce urodzenia

27 marca 1866
Sheper (Imperium Osmańskie)

Data i miejsce śmierci

11 lipca 1930
Heliopolis

Narodowość

albańska

Język

albański

Alma Mater

Uniwersytet Genewski

Dziedzina sztuki

dramat

Ważne dzieła

Baba Tomorri

Faksymile

Życiorys

edytuj

Był synem zamożnego kupca tytoniowego – Harito Çako. W wieku 15 lat przeniósł się wraz z rodziną do Egiptu, gdzie przez pięć lat uczył się w liceum św. Katarzyny, prowadzonym przez francuskich lazarystów w Aleksandrii[2]. Po ukończeniu szkoły w 1887 powrócił na krótko do rodzinnej wsi Sheper, a następnie wyjechał do Genewy. Ukończył studia na miejscowym uniwersytecie i w 1892 uzyskał doktorat z prawa[2]. W 1894 roku po śmierci żony Evgjenii powrócił do Egiptu, gdzie pracował jako adwokat. W 1898 opublikował serię artykułów poświęconą kwestii alfabetu albańskiego w wydawanym w Bukareszcie czasopisma Shqiperia[3].

W 1919 roku występując w imieniu albańskiego stowarzyszenia Vëllazëria (Braterstwo), działającego w Kairze wysłał memorandum na Konferencję Pokojową w Paryżu, domagając się w nim zachowania integralności ziem zamieszkanych przez Albańczyków. W 1920 roku założył Shoqeria e Miqve (Towarzystwo Przyjaciół), które w 1928 roku sprzeciwiło się proklamowaniu monarchii w Albanii.

Także w Genewie powstały jego pierwsze dramaty, w tym wystawiana do dzisiaj komedia Pas vdekjes (Po śmierci). W swoich utworach krytycznie oceniał zwyczaje i tradycje społeczeństwa patriarchalnego. Jest uznawany za jednego z najbardziej znanych pisarzy albańskiego Odrodzenia Narodowego (Rilindja Kombetare)[2]. Jeden z utworów – wydaną w 1908 roku tragedię Burri i dheut poświęcił postaci Skanderbega. Dramat Katërmbëdhjetë vjeç dhëndër (Czternastoletni pan młody) pozostał w rękopisie i został wydany po śmierci Çajupiego[2].

W 1922 wydał antologię poezji włoskiej. Rita Petro w książce Vrima przedstawiła Çajupiego jako pioniera albańskiej poezji erotycznej[4]. Był tłumaczem bajek La Fontaine'a na język albański (ukazały się w 1921)[5].

Zmarł w Egipcie, w 1958 jego szczątki przeniesiono do Albanii. Jego imieniem nazwano działający w Korczy teatr oraz gimnazja w Tiranie i w Prisztinie. Imię Çajupiego nosi także jedna z ulic w Kamzie i w południowo-zachodniej części Tirany. W 1966 Marianthi Xhako nakręciła film dokumentalny Çajupi.

W życiu prywatnym był żonaty (żona Evgjenia zm. 1892), miał syna (Stefan)[6].

 
Popiersie Çajupiego w Gjirokastrze

Dzieła

edytuj
  • Baba Tomorri (Ojciec Tomorr, Kair 1902)
  • Dhjata e vjetër e shfaqur, znane też jako: Baba Musa lakuriqë (satyra)
  • Burri i dheut (Boży mąż, tragedia, 1908)
  • Pas vdekjes (Po śmierci, wydane pośmiertnie w 1937, komedia)
  • Vepra dramaturgjike (Tirana, 2001)
  • Vepra letrare : Baba Tomorri; Poezi të ndryshme; Baba Musa lakuriq... etj. (Tirana, 2001)

Przypisy

edytuj
  1. Robert Elsie: A Biographical Dictionary of Albanian History.. I.B. Tauris: 2013, s. 69. ISBN 978-1-78076-431-3.
  2. a b c d Fjalor Enciklopedik Shqiptar, vol. 1. Tirana: 2008, s. 370-372. (alb.).
  3. Tomor Osmani. Shtypi shqiptar për njësimin e alfabetit të shqipes (1888-1908). „Studime Filologjike”. 1-2, s. 66, 2009. 
  4. Penisi i Andon Zako Çajupi apo Vrima e Rita Petros?
  5. Perkujtojme rilindasin Andon Zako Cajupi. = 2019-10-07 [online], gazetavatra.com (alb.).
  6. Josif Papagjoni: Enciklopedi. Teatri & Kinematografia Shqiptare. Tirana: Toena, 2009, s. 47-48. ISBN 978-99943-1-456-0. (alb.).

Bibliografia

edytuj
  • Robert Elsie: A Biographical Dictionary of Albanian History.. I.B. Tauris: 2013, s. 69. ISBN 978-1-78076-431-3.
  • Gjergji Zheji: Andon Zako-Çajupi: Jeta dhe veprat. Tirana: 1969. (alb.).
  • Andon Zako Cajupi. = 2021-09-07 [online], albanianliterature.net [zarchiwizowane z adresu 2015-07-17] (alb.).