Austropetaliidaerodzina ważek z podrzędu Epiprocta, infrarzędu ważek różnoskrzydłych i nadrodziny Aeshnoidea. Zależnie od ujęcia obejmuje 10 lub 11 gatunków zgrupowanych w trzech lub czterech rodzajach. Występują na półkuli południowej (Australia, Tasmania, Chile i Argentyna).

Austropetaliidae[1]
Carle & Louton, 1994
Ilustracja
Samica Archipetalia auriculata
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Gromada

owady

Podgromada

uskrzydlone

Infragromada

staroskrzydłe

Nadrząd

Odonatoptera

Rząd

ważki

Podrząd

Epiprocta

(bez rangi) Euepiproctophora
(bez rangi) Anisopteromorpha
(bez rangi) Trigonoptera
(bez rangi) Pananisoptera
(bez rangi) Neoanisoptera
Infrarząd

ważki różnoskrzydłe

(bez rangi) Euanisoptera
(bez rangi) Aeschnoptera
(bez rangi) Aeschnomorpha
Nadrodzina

Aeshnoidea[2]

Rodzina

Austropetaliidae

Morfologia

edytuj

Owad dorosły

edytuj
 
Skrzydła samca Austropetalia patricia
 
Skrzydła samicy Austropetalia tonyana
 
Skrzydła samicy Archipetalia auriculata
 
Skrzydła samca Archipetalia auriculata

Są to duże ważki o ubarwieniu brązowym z licznymi, krótkimi i wąskimi znakami w odcieniach żółci[3]. Głowę zaopatrzoną mają w duże oczy złożone z większymi fasetkami po stronie grzbietowej i mniejszymi po stronie brzusznej[4]. Oczy te u Archipetalia leżą blisko siebie, a u pozostałych rodzajów stykają się ze sobą pośrodkowo. Obecny jest przynajmniej mały płat intraokularny[5].

Skrzydła zaopatrzone są w szereg od pięciu do ośmiu rdzawych plam kostalnych, z których jedna leży pośrodku przestrzeni postnodalnej, a jedna na wierzchołku. Pterostygmy w grupie tej uległy wtórnemu skróceniu, a ich żyłki wspierające nie są ułożone wzdłuż ich nasadowych krawędzi. Z wyjątkiem Archipetalia gałęzie pierwsza i druga żyłki radialnej tylnej mają przebieg równoległy do pterostygmy, a przestrzeń między nimi zawiera pojedynczy szereg komórek. Również z wyjątkiem tego rodzaju druga gałąź żyłki radialnej tylnej jest co najmniej trochę pofalowana. Żyłka interradialna pierwsza jest bardzo długa. Między drugą gałęzią żyłki radialnej tylnej a żyłką interradialną drugą występuje tylko jedna wyraźna żyłka ukośna, umieszczona w pozycji dystalnej. Spłaszczony sektor radialny (żyłka Rspl) jest dobrze zaznaczony, niezygzakujący. Z wyjątkiem Archipetalia co najmniej trochę pofalowane są żyłka radialna tylna 3/4 oraz żyłka medialna przednia[5]. Komórka dyskoidalna podzielona jest żyłką trygonalną na przednie hypertriangulum i tylne triangulum (trójkąt dyskoidalny)[4]. Trójkąt ten w obu parach skrzydeł jest podobnie wydłużony podłużnie. Hypertriangulum podzielone jest przynajmniej jedną żyłką poprzeczną. Miejsca łączenia się żyłki kubitalnej tylnej i żyłki pseudoanalnej z żyłką analną przednią leżą bardzo blisko siebie[5].

Odwłok cechuje się liściowatymi wyrostkami na tergitach siódmym i ósmym. Z wyjątkiem Archipetalia przynajmniej niektóre jego tergity mają podłużne żeberko grzbietowe. Samce mają brzuszną krawędź drugiego segmentu odwłoka rozbudowaną w płaty genitalne. Wtórny aparat kopulacyjny samca ma ostatni segment pęcherzyka nasiennego (vesicula spermalis) szypułkowaty i zaopatrzony w parę sierpowatych flagellae. Wierzchołek odwłoka samca odznacza się krótkimi i liściowatymi przysadkami odwłokowymi oraz epiproktem wykształconym w formie bardzo szerokiej płytki o wierzchołku podzielonym na trzy płaty, z których środkowy jest znacznie większy niż boczne[5].

Larwy mają rozlegle ziarenkowany oskórek. Ich głowa ma oczy złożone wystające ku przodowi tak, że największa ich szerokość osiągana jest przed nasadami czułków. Narządy gębowe odznaczają się silnie rozszerzoną w części wierzchołkowej wargą górną oraz zaopatrzoną w wydłużony przedbródek maską. Odnóża wyróżniają się udami rozbudowanymi dogrzbietowo i zaopatrzonymi w guzki. Przedżołądek ma małe, guzkowate płaty. Odwłok ma wszystkie segmenty wyposażone w płaty boczne. Wewnątrz odwłoka nastąpił całkowity zanik mięśni poprzecznych, co uniemożliwia przedstawicielom rodziny stosowanie napędu odrzutowego[5]. Podobnie jak u innych Neoanisoptera na szczycie odwłoka znajduje się piramidka analna utworzona przez przysadki odwłokowe, paraprokty i wyrostki epiproktów[4]. Przysadki odwłokowe w tej rodzinie są skrócone i osiągają długość mniejszą niż połowa długości brzusznej krawędzi dziesiątego segmentu odwłoka[5].

Rozprzestrzenienie

edytuj

Ważki te ograniczone są swym zasięgiem do strefy umiarkowanej półkuli południowej. Austropetalia jest endemitem południowo-wschodniej Australii[6], a Archipetalia endemitem Tasmanii[7]. Pozostałe gatunki występują na południu krainy neotropikalnej, przy czym wszystkie znane są z Chile, a z południowo-zachodniej Argentyny podano trzy z nich[8].

Taksonomia

edytuj

Do rodziny tej zalicza się cztery rodzaje[2]:

Alternatywnie Archipetalia klasyfikuje się w monotypowej rodzinie Archipetaliidae[9][7][10] i łączony jest z Austropetaliidae w szerszym taksonie nazywanym Austropetaliata[11] lub Austropetaliida[10].

Historia

edytuj

Rodzinę Austropetaliidae wprowadzili w 1994 roku Frank Louis Carle i Jerry A. Louton. Wcześniej jej przedstawicieli umieszczano w szeroko definiowanych Neopetaliidae[12]. W 1996 roku została podzielona przez Güntera Bechly’ego na dwie podrodziny, monotypową Archipetaliinae z rodzajem Archipetalia oraz Austropetaliinae obejmującą dwa plemiona – monotypowe Austropetaliini z rodzajem Austropetalia i Phyllopetaliini z pozostałymi rodzajami[13]. W tym samym roku Hans Lohmann wyniósł Archipetaliinae do rangi odrębnej rodziny – Archipetaliidae, a takson tworzony przez nią wraz z Cymatophlebiidae i Austropetaliidae określił mianem Austropetaliata (nazwę tę zastosował już w nieopublikowanym manuskrypcie z 1995 roku[5]). W obrębie Austropetaliidae Lohmann wyróżnił podrodziny Austropetaliinae i Hypopetaliinae[11].

Również w 1996 roku rewizję Austropetaliidae opublikował F.L. Carle. Wyróżnił w ich obrębie monotypową podrodzinę Archipetaliinae z również monotypowym plemieniem Archipetaliini zawierającym tylko Archipetalia, monotypową podrodzinę Austropetaliinae z również monotypowym plemieniem Austropetaliini, zawierającym tylko rodzaj Austropetalia, monotypową podrodzinę Hypopetaliinae z również monotypowym plemieniem Hypopetaliini, zawierającym tylko rodzaj Hypopetalia, oraz podrodzinę Eurypetaliinae z dwoma plemionami – Rheopetaliini, obejmującym rodzaje Rheopetalia i Odontopetalia, oraz Eurypetaliini, obejmującym rodzaje Eurypetalia, Ophiopetalia i Phyllopetalia[14].

W 2001 roku Bechly i współpracownicy wprowadzili dla taksonu obejmującego Austropetaliidae i Archipetaliidae nazwę Austropetaliida[15]. W 2003 roku Bechly i współpracownicy wprowadzili w obrębie Austropetaliidae podrodzinę Phyllopetaliinae, wynosząc do tej rangi jedno z plemion[5]. I tak według pracy Bechly’ego z 2007 roku klad Austropetaliida dzieli się na Archipetaliidae i Austropetaliidae, te ostatnie na monotypowe Austropetaliinae i Phyllopetaliinae, z kolei te ostatnie na plemiona – monotypowe Hypopetaliini i Phyllopetaliini, z których to drugie dzieli się na podplemiona – monotypowe Rheopetaliina i Phyllopetaliina[10][5].

Liczne taksony wyróżniane przez Carlego i Bechly’ego nie znajdują jednak uzasadnienia w późniejszej systematyce. Jeszcze w 2005 roku Natalia von Ellenrieder zsynonimizowała Rheopetalia, Odontopetalia, Eurypetalia i Ophiopetalia z rodzajem Phyllopetalia, co czyniłoby niemal wszystkie te plemiona i podrodziny monotypowymi[16][17].

Przypisy

edytuj
  1. Austropetaliidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. a b D. Paulson, M. Schorr & C. Deliry: World Odonata List. 2022-02-17. [dostęp 2022-02-22]. (ang.).
  3. The Odonata – Dragonflies and Damselflies. [dostęp 2010-08-01]. (ang.).
  4. a b c Günter Bechly, Phylogenetic Systematics of basal Pananisoptera and Anisoptera / Petalurida, [w:] Günter Bechly, Phylogenetic Systematics of Odonata, Böblingen 2007.
  5. a b c d e f g h i Günter Bechly, sPhylogenetic Systematics of Euanisoptera / Aeshnoptera, [w:] Günter Bechly, Phylogenetic Systematics of Odonata, Böblingen 2007.
  6. Family Austropetaliidae. W: Günther Theischinger, John Hawking: The Complete Field Guide to Dragonflies of Australia. Collingwood, Australia: CSIRO Publishing, 2006, s. 114. ISBN 978-0-64309-073-6.
  7. a b Family Archipetaliidae. W: Günther Theischinger, John Hawking: The Complete Field Guide to Dragonflies of Australia. Collingwood, Australia: CSIRO Publishing, 2006, s. 112. ISBN 978-0-64309-073-6.
  8. Javier Muzón, Pablo Pessacq, Federico Lozano. The Odonata (Insecta) of Patagonia: A synopsis of their current status with illustrated keys for their identification. „Zootaxa”. 3784 (4), s. 346-388, 2014. DOI: 10.11646/zootaxa.3784.4.2. 
  9. Günther Theischinger: Preliminary Key for the Identification of Larvae of the Australian Petaluridae, Archipetaliidae, Austropetaliidae, Telephlebiidae & Aeshnidae (Odonata). Co-Operative Research Centre for Freshwater Ecology, 2002, seria: CRCFE Identification Guide. ISBN 978-1-876144-44-9.
  10. a b c Günter Bechly, Phylogenetic classification of fossil and extant odonates, [w:] Günter Bechly, Phylogenetic Systematics of Odonata, Böblingen 2007.
  11. a b Hans Lohmann. Das phylogenetische System der Anisoptera (Odonata). „Deutsche Entomologische Zeitschrift”. 106 (9), s. 209–266, 1996. 
  12. F.L. Carle, J.A. Louton. The larva of Neopetalia punctata and establishment of Austropetaliidae fam. nov. (Odonata). „Proceedings of the Entomological Society of Washington”. 96 (1), s. 147–155, 1994. Entomological Society of Washington. 
  13. Günter Bechly, Morphologische Untersuchungen am Flügelgeäder der rezenten Libellen und deren Stammgruppenvertreter (Insecta; Pterygota; Odonata), unter besonderer Berücksichtigung der Phylogenetischen Systematik und des Grundplanes der *Odonata, „Petalura”, Special Volume 2, 1996, s. 1–402.
  14. Frank Louis Carle. Revision of Austropetaliidae (Anisoptera: Aeshnoidea). „Odonatologica”. 25 (3), s. 231–259, 1996. Societas Internationalis Odonatologica. 
  15. G. Bechly, A. Nel, X. Martínez-Declòs, E. A. Jarzembowski, R. Coram, D. Martill, G. Fleck, F. Escuillié, M.M. Wisshak, M. Maisch. A revision and phylogenetic study of Mesozoic Aeshnoptera, with description of numerous new taxa (Insecta: Odonata: Anisoptera). „Neue Paläontologische Abhandlungen”. 4, s. 1–219, 2001. 
  16. Natalia von Ellenrieder. Taxonomy of the South American genus Phyllopetalia (Odonata: Austropetaliidae). „International Journal of Odonatology”. 8 (2), s. 311-352, 2005. DOI: 10.1080/13887890.2005.9748258. 
  17. Phyllopetalia. W: Rosser W. Garrison, Natalia von Ellenrieder, Jerry A. Louton: Dragonfly Genera of the New World: An illustrated and annotated key to the Anisoptera. Baltimore: JHU Press, 2006, s. 22.