Bastion Wiebego
Bastion Wiebego (również: Bastion Góra, niem. Bastion Wiebe, Bastion Berg)[1] – element nowożytnych fortyfikacji Starego Przedmieścia w Gdańsku pod postacią bastionu. Jego budowa w XVII wieku to wczesny przykład wykorzystania kolei linowej. Do dzisiejszych czasów zachowały się relikty budowli.
| Województwo | |
|---|---|
| Miasto | |
| Typ budynku | |
| Architekt | |
| Zniszczono |
1897 |
Położenie na mapie Gdańska  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa pomorskiego  | |
 54°20′37,3″N 18°38′43,1″E/54,343700 18,645300
| |
Historia
edytujBastion Wiebego położony był w ciągu zachodnich wałów Starego Przedmieścia, pomiędzy Bastionem Kot (od północy), a Bastionem św. Gertrudy (od południa)[1]. Obecnie w jego miejscu znajduje się Wiadukt Biskupia Górka oraz parking przed pomorskim urzędem marszałkowskim i wojewódzkim[2].
Pod koniec XV wieku w tym miejscu wzniesiono uzbrojoną w działa Basztę Nową, która miała osłaniać Stare Przedmieście od południa[3]. Był to w tamtym czasie newralgiczny, południowo-zachodni kraniec miejskich fortyfikacji, dlatego baszta została w latach 30. XVI wieku wzmocniona poprzez usypanie dookoła niej ziemnego Rondela Przedmiejskiego o kształcie ściętego stożka. Rondel był poprzedzony fosą w poziomie której istniała palisada chroniona przez dwa kojce. W przedpiersiu rondela znajdowały się otwory strzeleckie[4]. Na przełomie XVI i XVII wieku modernizację fortyfikacji na tym odcinku prowadził niderlandzki architekt Antoni van Obberghen, który przekształcił Rondel Przedmiejski w bastion typu nowowłoskiego, zwany wówczas Bastionem Góra (Berg), podobny do powstałego wcześniej Bastionu Karowego. Następnie wzniósł też sąsiadujące bastiony – św. Gertrudy i Bastion Kot[5].
Docelowy kształt bastion osiągnął w połowie lat 40. XVII wieku, kiedy został podwyższony. Pracami kierował inżynier niderlandzkiego pochodzenia Adam Wiebe, który do usypywania bastionu wykorzystał w 1644 roku innowacyjny wówczas mechanizm kolei linowej – ziemia czerpana była na przeciwległej względem bastionu Biskupiej Górce i dostarczana na szczyt bastionu w specjalnych koszach, transportowanych po linach umieszczonych na podporach, ponad przeszkodami w postaci Kanału Raduni i miejskiej fosy. Mechanizm ten był napędzany przez kierat z czterema końmi. Innowacyjność tego urządzenia została dostrzeżona w państwach zachodniej Europy[6][1].
Od 1645 roku do bastionu przylegała Mała Zbrojownia[1]. Na skutek podwyższenia bastionu, pod ziemią znalazły się pozostałości Baszty Nowej, które służyły jako magazyn prochowy[7]. Bastion posiadał dwukondygnacyjny nadszaniec oraz poterny i kazamaty, połączone mostem nad fosą i Kanałem Raduni z podziemnym wejściem do redity koszarowej na Biskupiej Górce. W drugiej połowie XIX wieku obiekt uległ przekształceniom w postaci budowy laboratorium amunicyjnego, usytuowanego przy wejściu do poterny[8].
Bastion został zniwelowany w latach 1895-1897. Pod ziemią pozostawiono krótki odcinek poterny oraz obiekty dobudowane w XIX wieku, a także fundamenty Baszty Nowej[8]. Ulica powstała na jego miejscu (dzisiejsza ul. Okopowa) nosiła pierwotnie nazwę Wiebenwall (Wał Wiebego)[9]. W 2018 roku podczas budowy nowego Wiaduktu Biskupia Górka oraz parkingu piętrowego przed urzędem marszałkowskim i wojewódzkim odkryto zachowane w ziemi relikty Bastionu Wiebego oraz Baszty Nowej. Zostały one wyeksponowane na poziomie pod parkingiem[10].
Galeria
edytuj-
Kolej linowa w trakcie usypywania bastionu -
Rondel Przedmiejski (pierwszy z prawej z widoczną Basztą Nową) przed usypaniem Bastionu Wiebego
Bibliografia
edytuj- Grzegorz Bukal (red.): Fortyfikacje Gdańska. Gdańsk: Nadbałtyckie Centrum Kultury, 2006. ISBN 83-919189-6-3.
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d Gedanopedia – Fortyfikacje.
- ↑ Gdańsk.pl – Bastion Wiebego zabezpieczony i wyeksponowany.
- ↑ Bukal s. 23.
- ↑ Bukal s. 26-27.
- ↑ Bukal s. 34-35.
- ↑ Trójmiasto.pl – Pierwsza kolej linowa na świecie.
- ↑ Gdansk.pl – Bastion Wiebego i Baszta Nowa.
- ↑ a b ibedeker.pl – Niespodziewany powrót bastionu Adama Wiebego.
- ↑ Gedanopedia – Adam Wiebe.
- ↑ Trójmiasto.pl – Kazamaty pod wiaduktem Biskupia Górka są dostępne.