Borowiec leśny

Borowiec leśny
	Nyctalus leisleri
	(Kuhl, 1817)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	nietoperze
Podrząd	mroczkokształtne
Nadrodzina	Vespertilionoidea
Rodzina	mroczkowate
Podrodzina	mroczki
Plemię	karliki
Rodzaj	borowiec
Gatunek	borowiec leśny
Synonimy
	Vespertilio Leisleri Kuhl, 1817; Vespertilio dasykarpos Kuhl, 1818; Nyctalus verrucosus Bowdich, 1825; Vespertilio lesleria: S.D.W., 1836; Vespertilio pachygnathus Michahelles, 1839; Vespertilio leislerii: Temminck, 1840; Pterygistes madeirae Barrett-Hamilton, 1906;
	Vespertilio Leisleri Kuhl, 1817; Vespertilio dasykarpos Kuhl, 1818; Nyctalus verrucosus Bowdich, 1825; Vespertilio lesleria: S.D.W., 1836; Vespertilio pachygnathus Michahelles, 1839; Vespertilio leislerii: Temminck, 1840; Pterygistes madeirae Barrett-Hamilton, 1906;
Podgatunki
	N. l. leisleri (Kuhl, 1817); N. l. verrucosus Bowdich, 1825;
	N. l. leisleri (Kuhl, 1817); N. l. verrucosus Bowdich, 1825;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Borowiec leśny^[10] lub borowiaczek^[11] (Nyctalus leisleri) – gatunek ssaka z podrodziny mroczków (Vespertilioninae) w obrębie rodziny mroczkowatych (Vespertilionidae).

Nazewnictwo

W polskiej literaturze zoologicznej gatunek Nyctalus leisleri był oznaczany nazwą „borowiaczek”^[11]. W wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji „Polskie nazewnictwo ssaków świata” aby uniknąć wrażenia, że takson ten należy do innego rodzaju, gatunkowi nadano nazwę „borowiec leśny”, jako przynależnego do rodzaju borowiec (Nyctalus)^[10].

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1817 roku niemiecki przyrodnik Heinrich Kuhl, nadając mu nazwę Vespertilio Leisleri^[2]. Holotyp pochodził z Hanau, w Hesji, w Niemczech^[12]. Podgatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1825 roku angielski podróżnik Thomas Edward Bowdich, nadając mu nazwę Nyctalus verrucosus^[4]. Okaz typowy pochodził z Madery^[13].

Nyctalus leisleri jest taksonem siostrzanym w stosunku do N. azoreum, z bardzo ograniczonym rozróżnieniem genetycznym między nimi, chociaż N. azoreum jest morfologicznie i ekologicznie odrębny oraz był izolowany na Azorach przez wystarczająco długi czas, aby umożliwić pewne zróżnicowanie genetyczne między różnymi populacjami wyspiarskimi^[14]. Wyspowy podgatunek verrucosus był czasem uważany za odrębny gatunek, ale jest włączany do N. leisleri, na podstawie morfometrii czaszki i danych genetycznych^[14]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają dwa podgatunki^[14].

Etymologia

Nyctalus: gr. νυκταλος nuktalos lub νυσταλος nustalos „senny, ospały”^[15].
leisleri: dr Johann Philipp Achilles Leisler (1771–1813), niemiecki lekarz, przyrodnik^[16].
verrucosus: łac. verrucosus „brodawkowaty”, od verruca „brodawka”^[17].

Zasięg występowania

Borowiec leśny występuje w Eurazji i Afryce zamieszkując w zależności od podgatunku^[14]:

N. leisleri leisleri – Europa od Irlandii, Wielkiej Brytanii i Półwyspu Iberyjskiego na wschód do południowo-zachodniej Rosji, Kaukazu, Turcji i północnego Iranu, izolowane populacje w południowej Szwecji, na Korsyce, Cyprze, zachodniej i północnej Krecie (zapisy mogą dotyczyć przypadkowych migrujących osobników), północna Afryka w północnym Maroku, północnej Algierii i jeden zapis z północno-wschodniej Libii, południowo-środkowa Azja w północno-wschodnim Afganistanie, północnym Pakistanie i północno-zachodnich Indiach; być może wyspa Rodos u wybrzeży zachodniej Turcji, ale prawdopodobnie są to zabłąkane osobniki z populacji kontynentalnej.
N. leisleri verrucosus – Madera i Wyspy Kanaryjskie (Teneryfa, La Palma).

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) 48–72 mm, długość ogona 35–48 mm, długość ucha 11–16 mm, długość tylnej stopy 9–10 mm, długość przedramienia 35–46 mm; masa ciała 8–20 g^[18]. Jest podobny do borowca wielkiego, lecz jest znacznie mniejszy, o charakterystycznie dwubarwnym futerku (nasady włosów ciemniejsze, końcówki jaśniejsze). Kariotyp wynosi 2n = 46 i FNa = 50^[18].

Charakterystyka

Zamieszkuje europejską strefę lasów liściastych. Poluje na drobne i średniej wielkości owady, chwytane wyłącznie w powietrzu, najczęściej na dużej wysokości i z dala od przeszkód terenowych (np. koron drzew). Jego kryjówki w Polsce stanowią niemal wyłącznie dziuple drzew oraz skrzynki lęgowe, natomiast w bezleśnym krajobrazie Irlandii występuje powszechnie w budynkach. Gatunek wędrowny, odlatuje na zimę do południowej i zachodniej Europy. W 2023 roku w Parku im. Stefana Żeromskiego w Warszawie po raz pierwszy w stolicy Polski stwierdzono obecność borowca leśnego^[19].

Ochrona

W Polsce jest objęty ścisłą ochroną gatunkową oraz wymagający ochrony czynnej, dodatkowo obowiązuje zakaz fotografowania, filmowania lub obserwacji, mogących powodować płoszenie lub niepokojenie^[20]. W Polsce uważany za rzadki i narażony na wymarcie w skali kraju. Jednak lokalnie, zwłaszcza w starych kompleksach leśnych (Puszcza Białowieska, Puszcza Kozienicka) oraz na południowym wschodzie kraju jest jednym z najczęstszych gatunków nietoperzy. Zarazem jest najpospolitszym i najliczniejszym nietoperzem w Irlandii, niekiedy uważanej za główną europejską ostoję tego ssaka.

Zobacz też

ssaki Polski

Uwagi

↑ Nieuzasadniona poprawka Vespertilio Leisleri Kuhl, 1817.
↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Vespertilio Leisleri Kuhl, 1817.

Przypisy

↑ Nyctalus leisleri, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b Kuhl 1818 ↓, s. 46.
↑ Kuhl 1818 ↓, s. 49.
↑ ^a ^b T.E. Bowdich: Excursions in Madeira and Porto Santo, during the autumn of 1823, while on his third voyage to Africa. London: G.B. Whittake, 1825, s. 36 i przypis. (ang.).
↑ S.D.W.. The mammals of Britain systematically arranged. „The Analyst”. 4, s. 69, 1836. (ang.).
↑ J.A. Wagner: Supplementband. W: J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Cz. 1: Die Affen und Fledenthiere. Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, 1840, s. ryc. lv.b. (niem.).
↑ C.J. Temminck: Monographies de mammalogie, ou Description de quelques genres de mammifères, dont les espèces ont été observées dans les d1fférens Musées de l’Europe. T. 2. Leiden: C. C. van der Hoek, 1835–1841, s. 171. (fr.).
↑ G.E.H. Barrett-Hamilton. Descriptions of two new species of Pterygistes. „The Annals and Magazine of Natural History”. Seventh series. 17 (97), s. 98, 1906. (ang.).
↑ J. Juste & M.J.J.& M. Paunović J. Juste & M.J.J.& M., Nyctalus leisleri, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2022-1 [dostęp 2022-07-22] (ang.).
↑ ^a ^b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 120. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 28, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Nyctalus leisleri. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-07-22].
↑ J.R. Ellerman & T.C.S. Morrison-Scott: Checklist of Palaearctic and Indian mammals 1758 to 1946. Wyd. 2. London: Trustees of the British Museum (Natural History), 1966, s. 160. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 214. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 464, 1904. (ang.).
↑ B. Beolens, M. Watkins & M. Grayson: The Eponym Dictionary of Mammals. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2009, s. 239. ISBN 978-0-8018-9304-9. (ang.).
↑ verrucosus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-07-22] (ang.).
↑ ^a ^b R. Moratelli, C. Burgin, V. Cláudio, R. Novaes, A. López-Baucells & R. Haslauer: Family Vespertilionidae (Vesper Bats). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 9: Bats. Barcelona: Lynx Edicions, 2019, s. 767–768. ISBN 978-84-16728-19-0. (ang.).
↑ Marcin M. Granat, Kilka faktów o miastowych nietoperzach, Przyroda Polska nr 4/2024, s. 30-31, ISSN 0552-430X.
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

Bibliografia

H. Kuhl. Die deutschen Fledermäuse. „Annalen der Wetterauischen Gesellschaft für die gesammte Naturkunde”. 4 (1), s. 11–49, 1818. (niem.).
Konrad Sachanowicz, Mateusz Ciechanowski: Nietoperze Polski. Tomasz Cofta (rysunki). Warszawa: MULTICO, 2005. ISBN 83-7073-401-4.

[5] Nieuzasadniona poprawka Vespertilio Leisleri Kuhl, 1817.

[8] Niepoprawna późniejsza pisownia Vespertilio Leisleri Kuhl, 1817.

[itis-1] Nyctalus leisleri, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[CITEREFKuhl1818[http://books.google.com/books?id=C8FRAAAAcAAJ&pg=PA46_46]-2] Kuhl 1818 ↓, s. 46.

[CITEREFKuhl1818[http://books.google.com/books?id=C8FRAAAAcAAJ&pg=PA49_49]-3] Kuhl 1818 ↓, s. 49.

[bow-4] T.E. Bowdich: Excursions in Madeira and Porto Santo, during the autumn of 1823, while on his third voyage to Africa. London: G.B. Whittake, 1825, s. 36 i przypis. (ang.).

[sdw-6] S.D.W.. The mammals of Britain systematically arranged. „The Analyst”. 4, s. 69, 1836. (ang.).

[mich-7] J.A. Wagner: Supplementband. W: J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Cz. 1: Die Affen und Fledenthiere. Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, 1840, s. ryc. lv.b. (niem.).

[tem-9] C.J. Temminck: Monographies de mammalogie, ou Description de quelques genres de mammifères, dont les espèces ont été observées dans les d1fférens Musées de l’Europe. T. 2. Leiden: C. C. van der Hoek, 1835–1841, s. 171. (fr.).

[bar-10] G.E.H. Barrett-Hamilton. Descriptions of two new species of Pterygistes. „The Annals and Magazine of Natural History”. Seventh series. 17 (97), s. 98, 1906. (ang.).

[iucn-11] J. Juste & M.J.J.& M. Paunović J. Juste & M.J.J.& M., Nyctalus leisleri, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2022-1 [dostęp 2022-07-22] (ang.).

[miiz-12] Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 120. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[msz-13] K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 28, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.

[msw-14] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Nyctalus leisleri. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-07-22].

[ell&mor-15] J.R. Ellerman & T.C.S. Morrison-Scott: Checklist of Palaearctic and Indian mammals 1758 to 1946. Wyd. 2. London: Trustees of the British Museum (Natural History), 1966, s. 160. (ang.).

[icmw-16] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 214. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).

[pal-17] T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 464, 1904. (ang.).

[edm-18] B. Beolens, M. Watkins & M. Grayson: The Eponym Dictionary of Mammals. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2009, s. 239. ISBN 978-0-8018-9304-9. (ang.).

[19] verrucosus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-07-22] (ang.).

[hmw-20] R. Moratelli, C. Burgin, V. Cláudio, R. Novaes, A. López-Baucells & R. Haslauer: Family Vespertilionidae (Vesper Bats). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 9: Bats. Barcelona: Lynx Edicions, 2019, s. 767–768. ISBN 978-84-16728-19-0. (ang.).

[21] Marcin M. Granat, Kilka faktów o miastowych nietoperzach, Przyroda Polska nr 4/2024, s. 30-31, ISSN 0552-430X.

[22] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[10]

[11]

[1]

[2]

[3]

[4]

[a]

[5]

[6]

[b]

[7]

[8]

[9]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]