Półwysep Iberyjski
Półwysep Iberyjski (Półwysep Pirenejski, hiszp. i port. Península Ibérica, kat. Península Ibèrica, bask. Iberiar penintsula; w starożytności i średniowieczu Hiszpania) – półwysep znajdujący się w południowo-zachodniej części Europy. Od pozostałej części kontynentu oddzielają go Pireneje na północnym wschodzie, od zachodu i częściowo północy i południa otacza go Ocean Atlantycki, a od wschodu i południowego wschodu Morze Śródziemne. Od Afryki oddziela go Cieśnina Gibraltarska. Powierzchnia półwyspu wynosi 583 254 km². Jest drugim co do wielkości półwyspem w Europie.
Geografia[1]Edytuj
TopografiaEdytuj
Linia brzegowa półwyspu jest słabo rozwinięta, z wybrzeżem północno-zachodnimi typu riasowego. Większość powierzchni półwyspu zajęta jest przez wyżyny i góry. Ponad 60% powierzchni to Meseta Iberyjska od wschodu ograniczona Górami Iberyjskimi, a na południe ciągną się Góry Betyckie, z najwyższym szczytem Półwyspu Iberyjskiego — Mulhacén 3478 m. Kotlina Aragońska oddziela Pireneje od Gór Iberyjskich. Na południowych wybrzeżach nadmorskich występują wąskie pasy nizin.
Główne rzekiEdytuj
KlimatEdytuj
- Klimat podzwrotnikowy
- Na północy i północnym zachodzie odmiana morska
- We wnętrzu półwyspu odmiana sucha
- Na południowym i południowo-wschodnim wybrzeżu występuje klimat śródziemnomorski
- Średnia temperatura stycznia 3 –7°C do 10–12°C na południu
- Średnia temperatura lipca 18–20°C na północy i północnym zachodzie do 28°C na północnym wschodzie
- Średnia roczna suma opadów 300–600 mm
- na północy i północnym zachodzie 700–1000 mm
- w górach do 2000 mm
Geologia[1]Edytuj
Półwysep Iberyjski zawiera skały ze wszystkich okresów geologicznych, i reprezentowany jest prawie każdy rodzaj skały. Rdzeń Półwyspu Iberyjskiego składa się z hercyńskiego bloku kratonicznego - Masywu Iberyjskiego. Na północnym wschodzie graniczy on z pirenejskim pasem fałdowym, a na południowym wschodzie z systemem Gór Betyckich. Te podwójne łańcuchy są częścią pasma alpejskiego. Od zachodu granica kontynentalna utworzona jest przez ubogie w magmę otwarcie Oceanu Atlantyckiego. Natomiast Pas Hercyński jest w większości zakopany przez mezozoiczne i trzeciorzędowe skały pokrywające na wschodzie, ale na powierzchnię wysuwają się i tak Góry Iberyjskie i system kataloński.
Bogactwa mineralneEdytuj
- węgiel
- rudy żelaza
- cynk
- lit
- wolfram
- rtęć
- piryt
Podział politycznyEdytuj
| Podmiot polityczny | Populacja | Powierzchnia (km²) | Stolica |
|---|---|---|---|
 Andora
|
86 823 | 467,76 | Andora |
 Gibraltar
|
29 321 | 6,50 | Gibraltar |
 Hiszpania
|
48 126 561 | 493 519 | Madryt |
 Portugalia
|
10 578 627 | 89 261 | Lizbona |
| Razem | 58 821 332 | 583 254 |
Największe miastaEdytuj
Metropolie mające powyżej 1 milion mieszkańców w zespole miejskim:
| Miasto | Centrum administracyjne[3] |
Zespół miejski[4] |
Zespół metropolitalny[5] |
|---|---|---|---|
| Madryt | 3 182 981 | 6 385 000 | 6 476 838 |
| Barcelona | 1 620 809 | 4 840 000 | 5 474 482 |
| Walencja | 787 808 | 1 595 000 | 2 522 383 |
| Sewilla | 689 434 | 1 115 000 | 1 943 191 |
| Lizbona | 505 526 | 2 715 000 | 2 821 349 |
| Porto | 237 591 | 1 490 000 | 1 719 021 |
PrzypisyEdytuj
- ↑ a b Iberyjski, Półwysep, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2020-11-12].
- ↑ Nie wliczając Azorów, Madery, Balearów, Wysp Kanaryjskich, Ceuty i Melilli, które wchodzą w skład wymienionych państw, ale nie są częścią Półwyspu Iberyjskiego.
- ↑ Detalle municipal(Descargar archivo comprimido con los ficheros excel municipales de cada año a nivel nacional), Instituto Nacional de Estadística (hiszp.).
- ↑ Demographia: World Urban Areas – Demographia, Kwiecień 2018.
- ↑ Population on 1 January by broad age group, sex and metropolitan regions - Eurostat, 2016