Bronisława Rotsztatówna
Bronisława Rotsztat vel Rothstadt, Bronisława Rotsztat-Srebnogórowa (ur. 29 grudnia 1906 w Łodzi, zm. 26 lutego 1949 tamże) – polska skrzypaczka pochodzenia żydowskiego, koncertmistrz skrzypek Łódzkiej Orkiestry Symfonicznej, więźniarka getta łódzkiego oraz obozów koncentracyjnych Auschwitz-Birkenau i Bergen-Belsen.
| |
| Imię i nazwisko |
Bronisława Rotsztat-Srebnogórowa |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
29 grudnia 1906 |
| Data i miejsce śmierci |
26 lutego 1949 |
| Instrumenty |
skrzypce |
| Współpracownicy | |
| Teodor Ryder | |
Rodzina edytuj
Urodzona w Łodzi i mieszkanka tego miasta. Ojciec – Abram (1881–1942[a]), kupiec. Matka – Ewa (1885–1944[b]), ze Strykowskich. Rodzeństwo: siostra Fryda (1908–1932) i brat Nikodem vel Nikolas (1917–1945). W 1943 wyszła za mąż za Józefa Srebrnogórę, podówczas członka policji gettowej (Ordnungdienst; OD), co poniekąd zabezpieczało jej byt i życie w getcie.
Życiorys edytuj
Naukę gry na skrzypcach rozpoczęła w wieku dziecięco-młodzieżowym. Kontynuowała ją w łódzkim Konserwatorium Muzycznym Heleny Kijeńskiej-Dobkiewiczowej, podówczas najlepszej szkole muzycznej w Łodzi, przy ob. ul. R. Traugutta 9. Następnie kształciła się prywatnie u prof. Gustawa Baumagartena w Łodzi. Studiowała również na przełomie lat 20. i 30. XX w. w Berlinie u prof. Carla Flescha.
Jej pierwszy poważny występ publiczny miał miejsce prawdopodobnie w marcu 1921 w Łodzi, z Łódzką Orkiestrą Symfoniczną na koncercie poświęconym twórczości Zygmunta Noskowskiego i Mieczysława Karłowicza. Z czasem – w okresie międzywojennym – została solistką Łódzkiej Orkiestry Symfonicznej. Samodzielne koncerty dawała najczęściej z towarzyszeniem Teodora Rydera (1881–1944), dyrygenta i pianisty Łódzkiej Orkiestry Symfonicznej, wykładowcy w szkole muzycznej H. Kijeńskiej-Dobkiewiczowej. Udzielała też lekcji gry na skrzypcach. W 1935 wzięła, ale bez punktowanego miejsca, udział w I Międzynarodowym Konkursie Skrzypcowym im. Henryka Wieniawskiego (II miejsce zajął w nim Dawid Ojstrach).
W maju 1940 znalazła się wraz z rodziną w łódzkim getcie. Tu rodzina Rotsztatów zamieszkała najpierw przy ul. Franciszkańskiej 109 (budynek mocno przebudowany zachował się), potem Franciszkańskiej 129 (budynek nie zachował się), w końcu przy ul. B. Limanowskiego 26 (kamienica zachowała się). W getcie kontynuowała działalność koncertową na miarę ówczesnych możliwości, szczególnie po otwarciu gettowskiego Domu Kultury 1 marca 1941, przy ul. Krawieckiej 3/5. Należała do ulubionych artystek getta[1]. Występowała zarówno z repertuarem poważnym, jak i w popularnym. Jej działalność artystyczna, wraz z innymi artystami getta, miała ogromne znaczenie psychologiczne dla więźniów getta, pozwalając im choć na chwilę zapomnieć o trudach życia codziennego. W koncertach dalej najczęściej towarzyszył jej pianista Tadeusz Ryder – w getcie twórca gettowskiej Orkiestry Symfonicznej. Występowała też z tą Orkiestrą pod dyrekcją Dawida Bajgelmana (1887–1944)[c].
Po tak zwanej wielkiej szperze (wrzesień 1942), kiedy z getta wywieziono i zgładzono w Kulmhof am Nehr (Chełmno n. Nerem) wszystkie dzieci, osoby chore i starsze, getto zostało przekształcone w obóz pracy: likwidacji uległy wszelkie instytucje nie służące produkcji, m.in. Orkiestra Symfoniczna i Dom Kultury. Rotsztatówna została, wraz z innymi muzykami, zmuszona do pracy fizycznej. Tym niemniej grupa muzyków dawała półoficjalnie i okazjonalnie koncerty, ale tylko po godzinach pracy. Koncerty te zakończyły się z końcem stycznia 1944 r., kiedy Niemcy nakazali oddanie wszystkich instrumentów, które znajdowały się w getcie[2]. Nie wiadomo gdzie trafiły skrzypce Rotsztatówny. Podczas likwidacji getta (w sierpniu 1944) została wywieziona wraz z matką i bratem do KL Auschwitz jednym z ostatnich transportów, gdzie szczęśliwie ocalała podczas selekcji (brak jest informacji o losach jej męża). Stąd wywieziona została do KL Bergen-Belsen, w którym przebywała do wyzwolenia.
Do Łodzi powróciła około kwietnia 1945 r. i w tym samym miesiącu zagrała z reaktywowaną miejską orkiestrą symfoniczną, z którą koncertowała do śmierci. Z dniem 15 września 1945 r. formalnie została zaangażowana „na członka orkiestry filharmonicznej w charakterze skrzypka-koncertmistrza”. Pozostała w jej składzie do śmierci.
Zmarła „po długich i ciężkich cierpieniach” związanych z przeżyciami obozowymi[3]. Pochowana została 1 marca 1949 roku na łódzkim cmentarzu żydowskim przy ul. Brackiej, strona lewa, kwatera A.
W przeddzień 110. urodzin Bronisławy Rotsztatówny w łódzkim Parku Ocalałych zostało posadzone drzewo jej pamięci.
Uwagi edytuj
- ↑ Zginął w ośrodku zagłady łódzkich Żydów w Kulmhof am Nehr we wrześniu 1942.
- ↑ Zginęła w komorze gazowej KL Auschwitz w sierpniu 1944, po likwidacji getta.
- ↑ Zachowały się nieliczne zdjęcia z tych występów w zbiorach Archiwum Państwowego w Łodzi.
Przypisy edytuj
- ↑ por. Biuletyn Kroniki Codziennej [łódzkiego getta] z dnia 20 grudnia 1941 r. (sobota); Biuletyn Kroniki Codziennej, Nr 42, z dn. 28 i 29 maja 1942 r. (czwartek, piątek).
- ↑ Kronika getta łódzkiego, Kronika Codzienna nr 29, Sprawozdanie dzienne z soboty 29 stycznia 1944 r.
- ↑ „Głos Robotniczy”, wyd. PR, 28 II 1949, nr 58, s. 3 (nekrolog od Rodziny i przyjaciół) oraz „Głos Robotniczy”, wyd. PR, 1 III 1949, nr 59, s. 5 (nekrolog od Filharmonii Miejskiej w Łodzi).
Bibliografia edytuj
- Litmannstadt-Getto. ślady. Oprac. Joanna Podolska Adam Sitarek. Łódź 2016. Centrum Dialogu im. Marka Edelmana, s. 71–75 (rozdz. Bronisława Rotsztatówna).
- Kronika getta łódzkiego. T. 1–5. Łódź 2009.