Cenolofium nagie
Cenolofium nagie, cenolofium Fischera[3], wzdęcin Fischera[4] (Cenolophium denudatum) – gatunek rośliny z rodziny selerowatych (Apiaceae). Jedyny przedstawiciel rodzaju cenolofium[3], dawniej zwanego też wzdęcinem[4]. Rośnie dziko w Europie Wschodniej, Syberii i Azji Środkowej, na zachodzie sięgając Litwy, Łotwy, Białorusi i Ukrainy[5][6], a na wschodzie Mongolii[6]. W Polsce gatunek został błędnie podany z Torunia[7]. Opisywany jest jako możliwy do odnalezienia w północno-wschodniej części kraju[8].
| ||
| ||
| Systematyka[1] | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | rośliny | |
| Klad | rośliny naczyniowe | |
| Klad | Euphyllophyta | |
| Klad | rośliny nasienne | |
| Klasa | okrytonasienne | |
| Klad | astrowe | |
| Rząd | selerowce | |
| Rodzina | selerowate | |
| Rodzaj | cenolofium | |
| Gatunek | cenolofium nagie | |
| Nazwa systematyczna | ||
| Cenolophium denudatum (Fisch. ex Hornem.) Tutin Feddes Repert. 74: 31 1967[2] | ||
W naturze rośnie na wilgotnych łąkach[4][8], na terenach podmokłych i w lasach, sięgając na terenach górskich do 1800 m n.p.m.[9] Bywa uprawiany jako roślina ozdobna[10][3].
MorfologiaEdytuj
- Pokrój
- Naga bylina osiągająca 0,5 do 1,5 m wysokości[9]. Z tęgiego korzenia palowego wyrasta jedna do trzech wzniesionych łodyg, pełnych, kreskowanych, często nieco wygiętych w węzłach i purpurowo nabiegłych. U nasady pędu włókniste pozostałości starych liści[11][5].
- Liście
- Ogonkowe, o nasadach pochwiastych. Blaszki liści odziomkowych w zarysie trójkątne, do 20 cm długości, 3-4-krotnie pierzasto podzielone na wąskie i całobrzegie odcinki osiągające 10–60 mm długości i 1–5 mm szerokości. Górne liście mniejsze, dwukrotnie trójdzielne lub trójklapowe[9][11].
- Kwiaty
- Zebrane w baldachy złożone, których rozgałęzienia pozbawione są pokryw lub są one nieliczne (1–4), równowąskie. Pokrywki są nieliczne i podobnie równowąskie, o długości podobnej do szypułek kwiatowych. Baldach składa się z 10–25 baldaszków i osiąga zazwyczaj średnicę 5–7, rzadziej do 10 cm. Działki kielicha drobne. Płatki korony białe, jajowate, wycięte na końcu. Zalążnia dolna, dwukomorowa, w każdej z komór z pojedynczym zalążkiem. Słupki odgięte, dwa razy dłuższe od stożkowatego krążka miodnikowego[9][11].
- Owoce
- Rozłupnia rozpadająca się na dwie rozłupki, spłaszczone, eliptyczne lub podługowate, o długości 3,5 do 5 mm, na powierzchni wyraźnie żebrowane[9][11].
SystematykaEdytuj
Gatunek typowy monotypowego rodzaju Cenolophium W. D. J. Koch, Nova Acta Phys.-Med. Acad. Caes. Leop.-Carol. Nat. Cur. 12: add. to 103. 1824-1825[12]. Rodzaj w obrębie rodziny selerowatych (baldaszkowatych) Apiaceae klasyfikowany jest do podrodziny Apioideae[13].
Synonimy taksonomiczne[2]:
- Angelica fischeri Spreng.
- Athamanta denudata Fisch. ex Hornem.
- Cenolophium aspergillifolium (Bogusl.) Schischk.
- Cenolophium divaricatum Besser
- Cenolophium fischeri (Spreng.) W.D.J.Koch
- Cenolophium lapponicum Nyl.
- Cnidium fischeri (Spreng.) Spreng.
- Crithmum campestre Gueldenst. ex M.Bieb.
- Crithmum mediterraneum M.Bieb.
PrzypisyEdytuj
- ↑ Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2019-07-04].
- ↑ a b Cenolophium denudatum (Fisch. ex Hornem.) Tutin. W: The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-07-04].
- ↑ a b c Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 51. ISBN 978-83-925110-5-2.
- ↑ a b c Szafer W., Kulczyński S., Pawłowski B.: Rośliny polskie. Część I. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988, s. 452. ISBN 83-01-05287-2.
- ↑ a b T.G. Tutin, V.H. Heywood i in.: Flora Europaea. Vol. 2. Cambridge, London, New York, New Rochelle, Melbourne, Sydney: Cambridge University Press, 1981, s. 356. ISBN 0-521-06662-X.
- ↑ a b Cenolophium denudatum (Fisch. ex Hornem.) Tutin. W: Plants of the World [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2019-07-04].
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Vascular Plants of Poland - A Checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 1995. ISBN 83-85444-38-6.
- ↑ a b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 342. ISBN 83-01-14342-8.
- ↑ a b c d e Cenolophium denudatum. W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2019-07-04].
- ↑ David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 178. ISBN 978-1-107-11502-6.
- ↑ a b c d Pu Fading, Mark F. Watson: Cenolophium W. D. J. Koch. W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2019-07-04].
- ↑ Cenolophium. W: Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-07-03].
- ↑ Cenolophium W. D. J. Koch. W: Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2019-07-04].