Cierniogonek araukariowy

Cierniogonek araukariowy
	Leptasthenura setaria
	(Temminck, 1824)
	; Cierniogonek araukariowy (stan São Paulo w Brazylii)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	wróblowe
Podrząd	tyrankowce
Rodzina	garncarzowate
Podrodzina	ogończyki
Rodzaj	Leptasthenura
Gatunek	cierniogonek araukariowy
Synonimy
	Synallaxis setaria Temminck 1824;
	Synallaxis setaria Temminck 1824;
Podgatunki
	;
	;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; bliski zagrożenia
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Cierniogonek araukariowy^[3]^[4] (Leptasthenura setaria) – gatunek małego ptaka z rodziny garncarzowatych (Furnariidae). Występuje w części Mata Atlântica położonej w najbardziej południowej części Brazylii i skrajnie północno-wschodniej Argentynie. Jest gatunkiem endemicznym, ściśle powiązanym z występowaniem araukarii brazylijskiej. Pospolity na niewielkim obszarze, głównie z tego powodu jest uznawany za gatunek bliski zagrożenia^[5]^[6].

Systematyka edytuj

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1824 roku Coenraad Jacob Temminck, nadając mu nazwę Synallaxis setaria^[7]. Autor jako miejsce typowe wskazał São Paulo w Brazylii, co zostało później skorygowane przez Hellmayra na Castro w stanie Parana^[7]. Obecnie gatunek umieszczany jest w rodzaju Leptasthenura^[4]^[8]. IOC nie wyróżnia podgatunków^[8].

Etymologia edytuj

Leptasthenura: gr. λεπτος leptos „cienki”; ασθενης asthenes „słaby”; ουρα oura „ogon”^[9].
setaria / setarius: łac. setarius „najeżony”, „szczeciniasty”^[10].

Morfologia edytuj

Nieduży, smukły ptak ze stosunkowo długim i lekko zakrzywionym dziobem, którego górna część jest barwy od stalowej do ciemnoszarej, a dolna jaśniejsza u nasady. Tęczówki brązowe lub szare. Nogi szarozielone. Pióra czoła i górnej części głowy tworzą charakterystyczną najeżoną czapeczkę. Głowa w czarno-białe pasemka układające się promieniście od nasady dzioba, biały cienki pasek brwiowy. Gardło i szyja białawe z rzadszymi czarnymi smugami. Reszta piersi i brzuch płowe, ciemniejsze pod skrzydłami i w okolicach zadu. Górna część pleców oraz pokrywy skrzydeł rdzawe, zewnętrzne części lotek czarniawe. Ogon długi, wyraźnie stopniowany, środkowe sterówki najdłuższe, zewnętrzne krótkie, wszystkie w kolorze czerwonobrązowym z bledszymi brzegami. Obie płcie wyglądają tak samo. Młode osobniki mają mniej wyraziste przebarwienia i czub na głowie prawie bez charakterystycznych pasemek. Długość ciała z ogonem 17–19 cm, masa ciała 11 g^[5].

Zasięg występowania edytuj

Występuje w południowo-wschodniej Brazylii od najbardziej na południe wysuniętych części stanu Minas Gerais i południowej części stanu Rio de Janeiro, poprzez stany São Paulo, Parana i Santa Catarina do północnej części stanu Rio Grande do Sul; ponadto w północnej części prowincji Misiones w skrajnie północno-wschodniej Argentynie. Spotykany jest na wysokości od 750 do 1900 m n.p.m., jednak głównie poniżej 1400 m n.p.m.^[2]^[11]^[5]

Ekologia edytuj

Cierniogonek araukariowy jest gatunkiem endemicznym, ściśle powiązanym z występowaniem araukarii brazylijskiej. Jego głównym habitatem jest las atlantycki, gdzie zamieszkuje stanowiska z araukarią brazylijską zarówno w lesie, jak i na obszarach z rzadszym zalesieniem, zagajnikach, ogrodach i plantacjach. Żywi się głównie stawonogami. Żeruje zazwyczaj pojedynczo lub w parach, w środkowych i górnych partiach drzew, zbierając pokarm z gałęzi i igieł^[5].

Rozmnażanie edytuj

Rozmnaża się w okresie wiosny–lata. Prawdopodobnie gatunek monogamiczny. Gniazdo w formie kuli o średnicy około 8 cm, zbudowane jest z materiału roślinnego, w tym mchów, i umieszczone w górnych partiach araukarii brazylijskiej. Brak bardziej szczegółowych informacji^[5].

Status edytuj

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN od 1988 roku cierniogonek araukariowy zaliczany jest do kategorii gatunek bliski zagrożenia (NT – Near Threatened). Zasięg występowania cierniogonka araukariowego według szacunków organizacji BirdLife International obejmuje około 501 tys. km²^[12]. Liczebność populacji nie została oszacowana, w 1996 roku gatunek opisywany był jako pospolity. BirdLife International uznaje trend liczebności populacji za spadkowy. Głównymi zagrożeniami dla liczebności populacji są: wycinka lasów w celu pozyskania drewna, rozwój rolnictwa przemysłowego i zwiększanie hodowli i wypasu bydła^[2]^[12].

BirdLife International wymienia 22 ostoje ptaków IBA, w których ten gatunek występuje – 15 w Brazylii i 7 w Argentynie, są to m.in.: w Argentynie – Parque Provincial Cruce Caballero, Parque provincial Piñalito i Parque provincial Uruzú, a w Brazylii Park Narodowy São Joaquim, Park Narodowy Itatiaia^[12].

Przypisy edytuj

↑ Leptasthenura setaria, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c Leptasthenura setaria, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ P. Mielczarek & W. Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, s. 193, 1999.
↑ ^a ^b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: FURNARIIDAE Gray,GR, 1840 - GARNCARZOWATE - HORNEROS, FOLIAGE-GLEANERS AND SPINETAILS (Wersja: 2021-01-03). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2022-04-15].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e J.V. Remsen, Jr.: Araucaria Tit-Spinetail Leptasthenura setaria, version 1.0. [w:] Birds of the World (red. J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2020. [dostęp 2022-06-04]. (ang.).
↑ HBW and BirdLife International, Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world. Version 6 [online], grudzień 2021 [dostęp 2022-06-03] .
↑ ^a ^b Denis Lepage: Araucaria Tit-Spinetail Leptasthenura setaria (Temminck, 1824). Avibase. [dostęp 2022-06-03]. (ang.).
↑ ^a ^b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Ovenbirds, woodcreepers. IOC World Bird List (v12.1). [dostęp 2022-04-15]. (ang.).
↑ Leptasthenura, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-04-15] (ang.).
↑ setaria, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-06-04] (ang.).
↑ Josep del Hoyo, Andrew Elliott & Jordi Sargatal (red.): Handbook of the Birds of the World. T. 8: Broadbills to Tapaculos. Barcelona: Lynx Edicions, 2003, s. 266–267. ISBN 84-87334-50-4. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Araucaria Tit-spinetail Leptasthenura setaria, Data table and detailed info. BirdLife International, 2022. [dostęp 2022-06-04]. (ang.).

Linki zewnętrzne edytuj

Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
Nagrania głosów. [w:] xeno-canto [on-line].

[itis-1] Leptasthenura setaria, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[iucn-2] Leptasthenura setaria, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[mc-3] P. Mielczarek & W. Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, s. 193, 1999.

[Mielczarek&Kuziemko-4] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: FURNARIIDAE Gray,GR, 1840 - GARNCARZOWATE - HORNEROS, FOLIAGE-GLEANERS AND SPINETAILS (Wersja: 2021-01-03). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2022-04-15].

[botw-5] J.V. Remsen, Jr.: Araucaria Tit-Spinetail Leptasthenura setaria, version 1.0. [w:] Birds of the World (red. J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2020. [dostęp 2022-06-04]. (ang.).

[hbwcheck6-6] HBW and BirdLife International, Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world. Version 6 [online], grudzień 2021 [dostęp 2022-06-03] .

[AviBase-7] Denis Lepage: Araucaria Tit-Spinetail Leptasthenura setaria (Temminck, 1824). Avibase. [dostęp 2022-06-03]. (ang.).

[ioc-8] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Ovenbirds, woodcreepers. IOC World Bird List (v12.1). [dostęp 2022-04-15]. (ang.).

[9] Leptasthenura, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-04-15] (ang.).

[10] setaria, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-06-04] (ang.).

[HBW_8-11] Josep del Hoyo, Andrew Elliott & Jordi Sargatal (red.): Handbook of the Birds of the World. T. 8: Broadbills to Tapaculos. Barcelona: Lynx Edicions, 2003, s. 266–267. ISBN 84-87334-50-4. (ang.).

[birdlife-12] Araucaria Tit-spinetail Leptasthenura setaria, Data table and detailed info. BirdLife International, 2022. [dostęp 2022-06-04]. (ang.).

[3]

[4]

[5]

[6]

[1]

[2]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]