Cixi

Cixi, Xiaoqin Xian (chiń. 慈禧太后 ur. 29 listopada 1835, zm. 15 listopada 1908) – cesarzowa Chin z dynastii Qing w latach 1861–1908 znana również jako Cesarzowa Wdowa, Cesarzowa Orchidea lub Stara Budda.

Cixi

cesarzowa Chin
Okres	od 1861 do 1908
Dane biograficzne
Data urodzenia	29 listopada 1835
Data śmierci	15 listopada 1908
Dzieci	Tongzhi

Cesarzowa Cixi w otoczeniu dworu

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Pochodziła z rodziny mandżurskiej. Jej ojciec, Huizheng, był zamożnym, wysoko postawionym urzędnikiem w administracji cesarskiej. Pierwotnie nosiła mandżurskie nazwisko Yehe Nara, przez Chińczyków wymawiane jako Yehenala, a następnie zaadaptowane w publikacjach zagranicznych jako Yehonala lub Jehonala. W dzieciństwie pobierała podstawową edukację, nauczyła się czytać i pisać po chińsku w zakresie podstawowym. Uważa się, że była półanalfabetką, jednak w okresie, gdy żyła zaledwie 1% populacji Chin była w stanie czytać i pisać.

Nałożnica cesarza

W 1852 udała się na dwór cesarski, by wziąć udział w procedurze wyboru cesarskich nałożnic dla cesarza Xianfenga. Została wybrana przez cesarza wraz z kilkoma innymi osobami spośród setek innych kandydatek. Od czerwca tego roku zamieszkała w haremie cesarza. Konkubiny na dworze posiadały rangi od pierwszej do ósmej. Cixi z początku miała rangę szóstą. Z czasem jednak zbliżyła się do cesarza i awansowała do wyższej rangi.

27 kwietnia 1856 urodziła mu syna, późniejszego cesarza Tongzhi i od tej pory jej pozycja na dworze zaczęła rosnąć. Usunęła w cień pozostałe konkubiny i wykorzystując bezdzietność pierwszej żony cesarza, stała się najważniejszą osobą w pałacu.

Regentka

22 sierpnia 1861 roku zmarł cesarz Xianfeng. Cesarstwo znajdowało się w trudnej sytuacji, krótki czas przed śmiercią cesarza zakończyła się II wojna opiumowa, podczas której wojska francuskie i brytyjskie zdobyły Pekin, a także splądrowały i zburzyły monumentalny Stary Pałac Letni.

Po śmierci cesarza Cixi wspólnie z inną konkubiną, cesarzową Zhen odsunęły od władzy radę regencyjną i objęły władzę w imieniu małoletniego syna. Sprawowała ją do 1873, sprawując faktyczne rządy nad państwem.

W 1872 Tongzhi poślubił księżniczkę Alute, co spowodowało konflikt z matką, który zaostrzył się jeszcze po objęciu przez cesarza pełni władzy rok później. W 1875 roku cesarz zmarł w niewyjaśnionych okolicznościach, a jego żona rzekomo popełniła samobójstwo. Przypuszcza się, że zostali zamordowani na polecenie Cixi.

Po śmierci Tongzhi Cixi doprowadziła do osadzenia na tronie swojego 4-letniego siostrzeńca Guangxu, w imieniu którego ponownie objęła regencję. Swoją władzę utrzymywała dzięki układom w Zakazanym Mieście. Jej konserwatywne, izolacjonistyczne poglądy spowodowały pogłębienie się zacofania Chin. Otaczała się konserwatywną elitą mandżurską. Jej polityka doprowadziła do klęski Chin w wojnach z obcymi mocarstwami i utraty niezależności. Pieniądze przeznaczone na budowę floty cesarzowa przeznaczyła na rozbudowę swojej rezydencji w Pałacu Letnim, a chcąc dodatkowo ośmieszyć zwolenników modernizacji armii ustawiła na pałacowym jeziorze marmurowy statek służący jej do wypoczynku. Regencja cesarzowej zakończyła się w 1889, jednak nadal to ona miała decydujący wpływ na państwo.

W 1898 cesarz Guangxu podjął próbę usamodzielnienia się. Wiążąc się z ruchem Kang Youweia zainicjował próbę reformy państwa, znaną jako sto dni reform. Chcąca utrzymać pełnię władzy Cixi doprowadziła do przewrotu pałacowego. Reformatorzy zostali wypędzeni lub straceni, a cesarz umieszczony w areszcie domowym, w którym przebywał do swojej śmierci 14 listopada 1908.

W 1900 podczas powstania bokserów Cixi początkowo poparła powstańców, lecz gdy wojska cudzoziemskie weszły do Pekinu uciekła wraz z dworem do Xi’anu, a następnie przeszła na stronę cudzoziemców, występując przeciw bokserom.

Ostatnie lata życia

W ostatnich latach życia Cixi próbowała wprowadzić ograniczone zmiany: zezwoliła na otwarcie szkół, modernizację armii i budowę kolei.

14 listopada 1908 zmarł cesarz Guangxu. W dzień po jego śmierci zmarła również cesarzowa Cixi. Po jej śmierci władzę zgodnie z jej wolą odziedziczył Puyi. W swojej autobiografii przywołał opinie na temat cesarzowej, przedstawiając ją jako przebiegłą, żądną bogactw i władzy, bezlitosną i konserwatywną: Wdowa zachodnia płonęła żądzą władzy; nie rezygnowała z żadnych uprawnień i w ogóle z niczego co raz dostało się w jej ręce. Z punktu widzenia Cixi zasady moralne i starodawny kodeks postępowania istniały po to, żeby jej służyć, a nie po to, by ją w najmniejszym bodaj stopniu krępować.

Oficjalne tytuły cesarzowej to: Miłosierna, Szczęśliwa, Chroniona, Zdrowa, Przenikliwa, Promienista, Spokojna, Długowieczna, Mądra. Cixi jako pierwsza władczyni Chin została sfotografowana i podróżowała pociągiem. Była entuzjastką przedstawień teatralnych, pisała utwory. Wykazywała skłonności narcystyczne, czego świadectwem jest to, co powiedziała podczas porównywania różnych kobiet do siebie: Myślę często, że na świecie nie ma chyba kobiety mądrzejszej ode mnie. Choć słyszałam wiele o królowej Wiktorii, wciąż nie sądzę, by jej życie było w połowie tak ciekawe i urozmaicone jak moje. Spójrz na mnie, ode mnie zależy los 400 milionów ludzi. W 1903 cesarzowa została sportretowana przez amerykańską malarkę Katharine Carl.

Upamiętnienie

Na jej temat powstały liczne opracowania biograficzne i powieści, m.in. Cesarzowa (Imperial Woman) amerykańskiej noblistki Pearl S. Buck z 1956.

Bibliografia

• Jung Chang: Cesarzowa wdowa Cixi : konkubina, która stworzyła współczesne Chiny. Kraków: 2021. ISBN 978-83-240-7289-7.
• E. Kajdański, Chiny. Leksykon, Warszawa 2005.
• W. Scott M. Charlton M. Lewis, Chiny. Historia i kultura, Kraków 2007.
• W. Sidichmienow, Ostatni cesarze Chin, Katowice 1990.
• J. K. Fairbank, Historia Chin, Gdańsk 2004.
• Pu Yi, Byłem ostatnim cesarzem Chin, Łódź 1988, t1, s. 9.
• W. Rodziński, Historia Chin, Kraków 1992.
• K. Laidler, Ostatnia cesarzowa, Warszawa 2006.