Cmentarz żydowski w Chełmie

Cmentarz żydowski w Chełmiekirkut społeczności żydowskiej znajdujący się na rogu ulicy Starościńskiej i Kolejowej w Chełmie. Najstarszy, zachowany na nim nagrobek pochodzi z 1442[1], jednak zdecydowana większość jest z początku XX wieku.

Cmentarz żydowski w Chełmie
Ilustracja
Cmentarz żydowski w Chełmie - symboliczne nagrobki powstałe w latach 90. XX wieku
Państwo

 Polska

Województwo

 lubelskie

Miejscowość

Chełm

Adres

ul. Kolejowa

Typ cmentarza

wyznaniowy

Wyznanie

judaizm

Stan cmentarza

nieczynny

Powierzchnia cmentarza

1,9 ha

Data otwarcia

XV wiek

Położenie na mapie Chełma
Mapa konturowa Chełma, w centrum znajduje się punkt z opisem „Cmentarz żydowski w Chełmie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko prawej krawiędzi nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Cmentarz żydowski w Chełmie”
Położenie na mapie województwa lubelskiego
Mapa konturowa województwa lubelskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Cmentarz żydowski w Chełmie”
Ziemia51°08′18″N 23°29′03″E/51,138333 23,484167

Historia

edytuj

Założony na przełomie XV–XVI wieku[2]. Podczas II wojny światowej Niemcy całkowicie zdewastowali cmentarz. Po likwidacji getta macewy w większości zdemontowano i w takim stanie pozostały do końca lat 80. XX wieku. Zostały one także użyte m.in. do budowy chodnika i kanału burzowego na tyłach jednego z budynków przy ulicy Świerczewskiego (obecnie Aleja Marszałka Józefa Piłsudskiego) oraz innych prac drogowych.

Obszar cmentarza został zaorany, wyrównany, a na jego terenie Niemcy utworzyli przedsiębiorstwo melioracyjne (1940). Ocalałe macewy przeniesiono na cmentarz w czerwcu 1989[3]

W latach 60. XX wieku ówczesne władze miasta urządziły na pozostałościach cmentarza skwer przesuwając kilka pozostałych nagrobków w głąb placu[4].

Obecnie cmentarz został symbolicznie odbudowany. Na powierzchni 1,9 ha[5] znajduje się ok. 50 starych nagrobków, z których większość jest uszkodzona[6]. Tablica umieszczona na cmentarzu głosi, że pochowani są tam Żydzi zamieszkali w Chełmie w latach 1440–1942.

Rekonstrukcja

edytuj
 
Pomnik „Ku pamięci Żydom ofiarom zagłady”

W latach 1991–1996 dzięki inicjatywie i staraniom Chaima i Racheli Lender została przeprowadzona rekonstrukcja cmentarza. Fundatorem konstrukcji żelaznych ogrodzenia była Fundacja Nissenbaumów z Warszawy (1994). Fundamenty ogrodzenia powstały dzięki pieniądzom zebranym wśród amerykańskich Żydów wywodzących się z Chełma.

Powstał również Izraelski Komitet Odbudowy Cmentarza Żydowskiego w Chełmie, w którego skład wchodzili: Abram Baker, Chaim Lender, Wiesław Betiuk, Szlomo Toren, Jakow Oren, Zeew Brones i Aron Sobol. W odbudowie brały też udział rodziny chełmskich Żydów z Izraela, Stanów Zjednoczonych (m.in. Irving i Ester Raab) i Kanady.

Postawiono także pomnik „Ku pamięci Żydom ofiarom zagłady” (1996) oraz powstało kilkadziesiąt symbolicznych nagrobków (w niektóre z nich wbudowane są ocalałe połamane fragmenty macew).

Uroczyste otwarcie zrekonstruowanego cmentarza odbyło się w czerwcu 1996 r.

Przypisy

edytuj
  1. Według Szymona Milnera, badacza dziejów Żydów chełmskich. Chełm i okolice, MOSiR i ChOIT, Chełm, s. 41, ISBN 83-913455-7-2
  2. Burchard podaje nieznana datę powstania cmentarza
  3. Judaica w Chełmie, www.geocities.com (dostęp: 27 kwietnia 2008)
  4. Artur Cyruk, Cmentarz żydowski w Chełmie, http://kirkuty.xip.pl (dostęp: 27 kwietnia 2008)
  5. Burchard podaje powierzchnię jako 1,95 ha
  6. Burchard podaje liczbę zachowanych nagrobków jako kilkanaście informując przy tym, iż macewy z cmentarza znajdują się także przy ul. Wołyńskiej

Bibliografia

edytuj
  • Przemysław Burchard: Pamiątki i zabytki kultury żydowskiej w Polsce. Warszawa: 1990, s. 157.
  • Mapa WIG Chełm Pas 44 Słup 37 Warszawa 1931

Linki zewnętrzne

edytuj