Cota (roślina)
Cota J.Gay – rodzaj roślin z rodziny astrowatych, często włączany w randze podrodzaju do rodzaju rumian Anthemis. Obejmuje 36 gatunków[3]. Rośliny te występują niemal w całej Europie i w zachodniej Azji sięgając na wschodzie po Pakistan, Kazachstan i wschodnią Syberię. Najbardziej zróżnicowane gatunkowo są w rejonie Azji Mniejszej[3]. W Polsce jako gatunek rodzimy rośnie rumian żółty C. tinctoria, a jako przejściowo zawlekane – rumian wysoki C. altissima i rumian austriacki C. austriaca[5].
 Rumian żółty | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Podrodzina | |
| Rodzaj |
Cota |
| Nazwa systematyczna | |
| Cota J.Gay Fl. Sicul. Syn. 2(2): 866 (1845)[3] | |
| Typ nomenklatoryczny | |
|
C. tinctoria (Linnaeus) J. Gay[4] | |
Rumian żółty wykorzystywany był jako źródło żółtego barwnika[6].
Morfologia edytuj
- Pokrój
- Rośliny jednoroczne i byliny osiągające do 90 cm wysokości, często kłączowe lub rozłogowe. Pędy wzniesione lub podnoszące się, zwykle niezbyt mocno rozgałęzione, z reguły mniej lub bardziej owłosione, niezbyt aromatyczne[7].
- Liście
- Skrętoległe, ogonkowe lub siedzące. Blaszki zwykle podwójnie, rzadko raz lub trzykrotnie pierzasto podzielone, końcowe odcinki całobrzegie lub piłkowane. Liście zwykle owłosione, rzadziej nagie[7].
- Kwiaty
- Zebrane w koszyczki kwiatowe umieszczone pojedynczo na szczytach gałązek, czasem tworzących luźne, baldachogroniaste kwiatostany złożone. Okrywa półkolista do miseczkowatej o średnicy zwykle 10–12 mm, rzadziej mniejsza lub większa (maksymalnie do 20 mm). Listki okrywy trwałe, liczne (ponad 40), ułożone w 3–5 rzędach, trójkątne do lancetowatych, na brzegach i wierzchołku łuskowate. Dno koszyczka zwykle półkulisto wypukłe, z plewinkami wspierającymi kwiaty. Brzeżne kwiaty języczkowate żeńskie lub płonne, zwykle w liczbie od 12 do 21, żółte, rzadko białe lub różowe. Wewnętrzne kwiaty rurkowate w liczbie ponad 80, obupłciowe, żółte, z koroną zwieńczoną 5 trójkątnymi łatkami[7].
- Owoce
- Stożkowate do czterokątnych, mniej lub bardziej spłaszczone niełupki, bez lub rzadko z dwoma wydatnymi żebrami lub skrzydełkami[7].
Systematyka edytuj
- Pozycja systematyczna
Rodzaj z podplemienia Anthemidinae, plemienia Anthemideae, podrodziny Asteroideae i rodziny astrowatych Asteraceae[8]. Bywa włączany w randze podrodzaju do rodzaju rumian Anthemis[7]. Stanowi grupę siostrzaną względem rodzaju Anthemis w wąskim ujęciu, przy czym cztery gatunki zaliczane wcześniej do rodzaju Anthemis (A. calcarea, A. fruticulosa, A. marschalliana, A. trotzkiana) tworzą z kolei grupę siostrzaną względem pary Anthemis i Cota, w związku z czym zaproponowano ich wyłączenie do rodzaju Archanthemis[9]. Poza siostrzaną relacją filogenetyczną rodzaj Cota od Anthemis wyróżniany jest na podstawie odmiennej budowy owoców – u Anthemis zawsze walcowatych i wyraźnie żebrowanych[7].
- Wykaz gatunków[3]
- Cota altissima (L.) J.Gay – rumian wysoki
- Cota amblyolepis (Eig) Holub
- Cota anatolica (Behçet & Almanar) Alv.Fern., Vitales & Firat
- Cota antitaurica (Grierson) Holub
- Cota austriaca (Jacq.) Sch.Bip. – rumian austriacki
- Cota brachmanni Boiss.
- Cota brevicuspis (Bornm.) Holub
- Cota coelopoda (Boiss.) Boiss.
- Cota dalmatica (Scheele) Oberpr. & Greuter
- Cota dipsacea (Bornm.) Oberpr. & Greuter
- Cota dubia (Steven) Holub
- Cota fulvida (Grierson) Holub
- Cota halophila (Boiss. & Balansa) Oberpr. & Greuter
- Cota hamzaoglui Özbek & Vural
- Cota jailensis (Zefir.) Holub
- Cota latealata (Hub.-Mor.) Alv.Fern. & Vitales
- Cota linczevskyi (Fed.) Lo Presti & Oberpr.
- Cota lyonnetioides Boiss. & Kotschy
- Cota macrantha (Heuff.) Holub
- Cota macroglossa (Sommier & Levier) Lo Presti & Oberpr.
- Cota mazandaranica (Iranshahr) Lo Presti & Oberpr.
- Cota melanoloma (Trautv.) Holub
- Cota monantha (Willd.) Oberpr. & Greuter
- Cota nigellifolia (Boiss.) Alv.Fern. & Vitales
- Cota × ochroleuca (Celak.f.) Holub
- Cota oretana (Carretero) Oberpr. & Greuter
- Cota oxylepis Boiss.
- Cota palaestina Kotschy – rumian palestyński
- Cota pestalozzae Boiss.
- Cota rayatensis (Eig) Holub
- Cota saguramica (Sosn.) Lo Presti & Oberpr.
- Cota samuelssonii (Rech.f.) Oberpr. & Greuter
- Cota segetalis (Ten.) Holub
- Cota talyschensis (Fed.) Lo Presti & Oberpr.
- Cota tinctoria (L.) J.Gay – rumian żółty
- Cota triumfetti (L.) J.Gay
- Cota wiedemanniana (Fisch. & C.A.Mey.) Holub
Przypisy edytuj
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
- ↑ a b c d Cota J. Gay. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-05-12].
- ↑ Cota J. Gay. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-05-12].
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 33, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 241, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ a b c d e f Linda E. Watson: Cota J. Gay. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-05-12].
- ↑ Genus Cota J. Gay. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-05-12].
- ↑ Rosa Maria Lo Presti, Stephanie Oppolzer, Christoph Oberprieler. A molecular phylogeny and a revised classification of the Mediterranean genus Anthemis s.l. (Compositae, Anthemideae) based on three molecular markers and micromorphological characters. „Taxon”. 59, 5, s. 1441-1456, 2010. DOI: 10.1002/tax.595010.