Dereń jadalny
Dereń jadalny, dereń właściwy (Cornus mas L.) – gatunek rośliny z rodziny dereniowatych. Pochodzi ze środkowej i południowo-wschodniej Europy i zachodniej Azji, jest uprawiany na świecie[4], w tym w Polsce[5].
Systematyka[1][2] | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Podkrólestwo | |
Nadgromada | |
Gromada | |
Podgromada | |
Nadklasa | |
Klasa | |
Nadrząd | |
Rząd | |
Rodzina | |
Rodzaj | |
Gatunek |
dereń jadalny |
Nazwa systematyczna | |
Cornus mas L. Sp. pl. 1:117. 1753 | |
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |
Morfologia
edytuj- Pokrój
- Tworzy rozłożysty krzew lub małe drzewo. W zależności od formy wzrostu osiąga od 3 do 10 metrów wysokości.
- Liście
- Ulistnienie naprzeciwległe, liście jajowato-eliptyczne o długości 5–10 cm, długo zaostrzone, pod spodem w kątach nerwów biało wełniasto owłosione[6].
- Kwiaty
- Drobne, zebrane w nieduże, kuliste baldachy z 4 podsadkami bocznie umieszczonymi i rozwijającymi się jeszcze przed rozwojem liści. Termin kwitnienia zależy od temperatury i opadów[7]. Kwiaty składają się z 4-działkowego kielicha, 4 żółtych płatków korony, 1 słupka, 4 pręcików.
- Owoc
- Podługowaty, wiśniowego koloru pestkowiec. Ma cierpki smak. Owoce derenia kojarzone są z wiśnią, czy śliwką ze względu na soczyste owoce, które też są pestkowcami o cierpko-kwaśnym, czasem słodko-kwaśnym smaku i specyficznym aromacie[8]. Kształt owoców jest zależny od odmiany. Może być okrągły, owalny, podługowaty, gruszkowy, butelkowaty, wydłużony. Długość owocu waha się od 1–4 cm, a średnica wynosi około 2 cm. Barwa skórki może być od białej, żółtej, różowej, czerwonej, przez wiśniową do prawie czarnej[8]. Masa owocu waha się od 1,2 g do 6 g a nawet do 10 g (odmiany ukraińskie). Miąższ jest cierpki, kwaśny przez dużą zawartość kwasów i garbników w stosunku do ilości cukru. Struktura miąższu jest gruzełkowata, soczysta. Pestka jest stosunkowo duża, wydłużona, mocno przylegająca do miąższu. Pestki derenia są bardzo twarde. Nasiona mogą stanowić 9-30% masy owoców[8].
-
Kwiaty
-
Roślina w pełni kwitnienia
-
Drzewo 10 metrowej wysokości w Starym Sączu
Biologia i ekologia
edytujW swoim naturalnym środowisku rośnie zwłaszcza w zaroślach i na zalesionych stokach rejonów o łagodnym klimacie. Kwitnie przed rozwojem liści, od marca do kwietnia. Termin dojrzewania owoców uzależniony jest od odmiany – zazwyczaj od sierpnia (chociaż są już odmiany dojrzewające w połowie lipca) do października. Owoce dojrzewają nierównomiernie, a w pełni dojrzałe samoczynnie opadają. Zbiór może się rozciągać od 20 – 50 dni. Okres dojrzewania zależy od cech genetycznych roślin, ale także od warunków klimatycznych panujących w czasie sezonu wegetacyjnego[8].
Zastosowanie
edytuj- Dereń jadalny uprawiany jest jako roślina ozdobna. Efektownie wygląda zwłaszcza w marcu i kwietniu kiedy kwitnie, a także na jesieni, kiedy pojawiają się jego owoce. Jest stosowany również na wysokie żywopłoty. Jest to krzew o skromnych wymaganiach, który dobrze się czuje na słońcu i w półcieniu, znosi gleby wapienne, susze i zanieczyszczone powietrze. W cieniu owocuje słabo i ma luźniejszy pokrój.
- Owoce są słodko-kwaśne, mocno cierpkie ze względu na duży udział tanin (2,5 g/100 g). Bogate są w polifenole, kwasy organiczne, witaminę C i antocyjany[9]. Nadają się na przetwory, np. marmoladę, dżem, nalewki (dereniówka), nadzienie do cukierków i wypalankę – na Słowacji zwaną drienkovica, a w Niemczech Dirndlbrand. Niedojrzałe owoce można także kisić w solance, otrzymując produkt bardzo podobny do oliwek[10].
- Z drewna wyrabiane były koła zębate, jest doskonałe do toczenia.
- Ma działanie antyseptyczne, pomaga zwłaszcza w utrzymaniu higieny jamy ustnej. Obłupana z kory gałązka kwitnącego derenia, pogryziona na końcu jest skutecznym środkiem do czyszczenia zębów[11].
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-28] (ang.).
- ↑ Cornus mas, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-03-01].
- ↑ Dereń, [w:] Maciej E. Halbański , Leksykon sztuki kulinarnej, Warszawa: Watra, 1983, s. 42, ISBN 83-225-0106-4, OCLC 830217275 .
- ↑ Jurke Grau , Reinhard Jung , Bertram Munker , Leksykon przyrodniczy. Zioła i owoce leśne, Warszawa 1996: Świat Książki, s. 28, ISBN 83-7129-274-0 .
- ↑ Iwona Szot, Grzegorz P. Łysiak. Effect of the Climatic Conditions in Central Europe on the Growth and Yield of Cornelian Cherry Cultivars. „Agiculture”. 12 (9), s. 1-19, 2022. Bazylea: MDPI. DOI: 10.3390/agriculture12091295. [dostęp 2024-08-14]. (ang.).
- ↑ a b c d Iwona Szot: Cornelian cherry (Cornus mas L.). Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie, s. 115. ISBN 978-83-7259-427-3. [dostęp 2024-08-13]. (ang.).
- ↑ Tomasz Tarko, Aleksandra Duda-Chodak, Piotr Pogoń. Charakterystyka owoców pigwowca japońskiego i derenia jadalnego. „ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość”. 6, 73, s. 100–108, 2010.
- ↑ Dereń kiszony podkarpacki. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, 2008-02-26. [dostęp 2020-04-03]. (pol.).
- ↑ Dereń - co to jest, właściwości, zastosowanie, delikatesyznatury.pl [dostęp 2022-09-04]
Bibliografia
edytuj- Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
- Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
- Maciej Mynett, Magdalena Tomżyńska: Krzewy i drzewa ozdobne. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 1999. ISBN 83-7073-188-0.
- Włodzimierz Seneta, Jakub Dolatowski: Dendrologia. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2011. ISBN 978-83-01-15369-4
- BioLib: 40206
- EoL: 591119
- EUNIS: 168428
- Flora of North America: 220003337
- FloraWeb: 1649
- GBIF: 3082263
- identyfikator iNaturalist: 55858
- IPNI: 271612-1
- ITIS: 565094
- NCBI: 4285
- Plant Finder: 279329
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): kew-47432
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:271612-1
- Tela Botanica: 18956
- identyfikator Tropicos: 8700003
- USDA PLANTS: COMA21
- CoL: YGL2