Dzioborożec indyjski
Dzioborożec indyjski (Ocyceros birostris) – gatunek dużego ptaka z rodziny dzioborożców (Bucerotidae). Występuje na subkontynencie indyjskim. Nie jest zagrożony wyginięciem.
| Ocyceros birostris[1] | |||
| (Scopoli, 1786) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
dzioborożec indyjski | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
Taksonomia edytuj
Po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego gatunek ten opisał w 1786 Giovanni Antonio Scopoli, nadając mu nazwę Buceros birostris. Holotyp pochodził z Pondicherry (Wybrzeże Koromandelskie, Indie)[3][4]. Scopoli oparł się o wcześniejszą (1782) publikację Pierre’a Sonnerata[3], który opisał tego ptaka pod francuską zwyczajową nazwą Calao de Gingi, a do opisu dołączył rysunek[5]. Obecnie (2020) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny umieszcza dzioborożca indyjskiego w rodzaju Ocyceros. Uznaje gatunek za monotypowy[6], podobnie jak autorzy HBW[4]. Przez niektórych autorów bywał umieszczany w rodzaju Tockus[7][8][9].
Morfologia edytuj
Długość ciała wynosi około 50[4][10]–61[7][9] cm. Dzioborożce indyjskie są dość nieforemnie zbudowane. Większość upierzenia ma barwę szarobrązową. Wyróżnia się duży zagięty dziób, u nasady opatrzony osobliwym szpiczastym wyrostkiem, u samic mniejszym, u osobników młodocianych – nieobecnym. Ogon długi, stopniowany, czarno-biało zakończony; jego ubarwienie szczególnie dobrze widać u ptaków rozkładających ogon podczas lądowania. Dziób ciemny, łupkowoszary u nasady, na górnej krawędzi dzioba, końcówce i większej części żuchwy – żółtawy lub kremowy. Tęczówka u samców ma barwę od pomarańczowobrązowej po czerwoną, u samic – brązową. Nogi koloru od ołowianego po ciemnołupkowy[7].
Zasięg występowania edytuj
Zasięg występowania dzioborożca indyjskiego rozciąga się od północno-wschodniego Pakistanu (Pendżab) poprzez południowy Nepal i północno-zachodni Bangladesz na południe przez większą część Indii (z wyjątkiem południowo-zachodnich i wschodnich wybrzeży)[4]. BirdLife International szacuje zasięg występowania na 3,02 mln km²[11].
Ekologia i zachowanie edytuj
Środowiskiem życia dzioborożców indyjskich są lasy z drzewami zrzucającymi liście, parki i świetliste cierniste zakrzewienia, zwłaszcza z porozrzucanymi figowcami[4]. Obserwowane są również w przydrożnych nasadzeniach, ogrodach oraz w pobliżu upraw i siedlisk ludzkich[7]. Te ptaki jako jedyne spośród azjatyckich dzioborożców pojawiają się na sawannowych zadrzewieniach[8]. W Nepalu dzioborożce indyjskie występują na wysokości 75–305 m n.p.m., sporadycznie do 760 m n.p.m.[10] W Indiach przeważnie odnotowywany do około 1000 m n.p.m. u podnóża Himalajów (stwierdzony w okolicy Bhimtal na około 1400 m n.p.m.)[7]. Pożywieniem dzioborożców indyjskich są głównie niewielkie owoce, zwłaszcza figi. Zjadają również różnorodne owady, jaszczurki, gryzonie i pisklęta, rzadko także płatki kwiatów[4]. Prowadzą nadrzewny tryb życia, czasami jednak schodzą na ziemię, by zbierać opadłe owoce[7]. Dzioborożce indyjskie odzywają się seriami przeszywających pisków, niekiedy następującymi bardzo szybko po sobie[4].
Lęgi edytuj
Rozród dzioborożców indyjskich jest słabo poznany. Jaja składane są głównie w lutym lub od maja do czerwca, pod koniec pory suchej. Możliwe, że niekiedy występuje gniazdowanie kooperatywne i w lęgach pomagają inne samce[4]. Gniazdo umieszczone jest w dziupli na wysokości około 3–8 m nad ziemią. Bywa powiększana celem pomieszczenia lęgu[7]. Niekiedy dzioborożce indyjskie wykorzystują budki lęgowe. W 2013–2017 obserwowano w Indore nietypowe gniazdowanie – w otworze obok okna, blisko 8 m nad ziemią[12]. Samica na czas wysiadywania zostaje zamknięta w gnieździe poprzez zabudowanie większości otworu dziupli błotem i jej odchodami, w czym uczestniczy wygładzając dziobem powstałą blokadę. Samiec karmi ją przez pozostały wąski otwór. Zniesienie liczy zwykle 2–3 jaja, rzadziej 4. Średnie wymiary dla 30 jaj: 41,9 na 30 mm[7].
Okres inkubacji nieznany[7]; jedno ze źródeł mówi, że żebrzące o pokarm młode słychać było przeciętnie 40 dni (n=10) po zamurowaniu samicy w gnieździe[13]. Prawdopodobnie około tygodnia po wykluciu się piskląt otwór dziupli jest otwierany, a gdy samica wyjdzie, zabudowywany ponownie. Następnie obydwoje rodzice karmią pisklęta. Po opierzeniu młodych ściana zamykająca dziuplę znów jest niszczona[7]. Obserwowane w Indore „nietypowo” gniazdujące dzioborożce indyjskie karmiły swe młode owocami, bezkręgowcami oraz fragmentami ćapati i słodyczy, które podkładali im okoliczni mieszkańcy[12]. U 10 par z Ghatów Wschodnich przynoszony pisklętom pokarm w 64% składał się z materii roślinnej (owoców roślin 26 gatunków), a w 36% – zwierzęcej (między innymi owadów, jaj ptaków, młodych ptaków i jaszczurek). U tychże par cały okres gniazdowania związany z przebywaniem ptaków w gnieździe trwał 87 dni, bardzo podobnie jak u dzioborożca szarego (Ocyceros griseus)[13].
Status i zagrożenia edytuj
IUCN uznaje dzioborożca indyjskiego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 (stan w 2022). Liczebność populacji nie została oszacowana, ale ptak ten opisywany jest jako szeroko rozprzestrzeniony i często pospolity. BirdLife International ocenia trend liczebności populacji jako stabilny ze względu na brak dowodów na spadki liczebności bądź istotne zagrożenia dla gatunku[11].
Przypisy edytuj
- ↑ Ocyceros birostris, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Ocyceros birostris, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b Giovanni Antionio Scopoli: Deliciae florae faunae insubricae.... T. 2. 1786, s. 87. (łac.).
- ↑ a b c d e f g h Kemp, A.C., de Juana, E. & Boesman, P.: Indian Grey Hornbill (Ocyceros birostris). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2020. [dostęp 2020-05-04].
- ↑ P. Sonnerat, Voyage aux Indes orientales et a la Chine, t. 2, Paryż 1782, 214–215 + tab. 121 (fr.).
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Mousebirds, Cuckoo Roller, trogons, hoopoes, hornbills. IOC World Bird List (v10.1). [dostęp 2020-05-04]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j Salim Ali & Ripley S. Dillon: Handbook of the Birds of India and Pakistan. T. 4. Frogmouths to Pittas. 2003, s. 130–131. ISBN 978-0-19-565937-5.
- ↑ a b M. Kinnaird, Timothy G. O'Brien: The Ecology and Conservation of Asian Hornbills: Farmers of the Forest. University of Chicago Press, 2007, s. 8, 33.
- ↑ a b British Museum (Natural History). Department of Zoology: Catalogue of the Birds in the British Museum. T. 17. Londyn: 1892, s. 394–395.
- ↑ a b Richard Grimmett, Carol Inskipp, Tim Inskipp, Hem Sagar Baral: Birds of Nepal: Revised Edition. Bloomsbury Publishing, 2016, s. 184.
- ↑ a b Indian Grey Hornbill Ocyceros birostris. BirdLife International. [dostęp 2022-11-12].
- ↑ a b Ajay Gadikar. Adaptations of the Indian Grey Hornbill Ocyceros birostris in an urban environment. „Indian BIRDS”. 13 (6), 2017.
- ↑ a b E. Santhoshkumar & P. Balasubramanian. Breeding behaviour and nest tree use by Indian Grey Hornbill Ocyceros birostris in the Eastern Ghats, India. „Forktail”. 26, s. 82–85, 2010.
Linki zewnętrzne edytuj
- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).