Wikipedia

Elektrownia Powiśle

była elektrownia w Warszawie

Elektrownia Powiśle – nieistniejąca obecnie elektrownia uruchomiona w 1904 w Warszawie na Powiślu, znana też jako Elektrownia Warszawska i Elektrownia Miejska. Część jej zachowanych budynków została zaadaptowana na potrzeby otwartego w 2020 kompleksu handlowo-usługowego o tej samej nazwie.

Elektrownia Powiśle
Symbol zabytku nr rej. A-430 z 16.12.2004
Ilustracja
Elektrownia w 1945 roku
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Miejscowość

Warszawa

Adres

ul. Elektryczna 2a

Architekt

nieznany; APA Wojciechowski Architekci (rewitalizacja)

Inwestor

Towarzystwo Schuckert i Ska; Tristan Capital Partners i White Star Real Estate (rewitalizacja)

Ukończenie budowy

1904

Ważniejsze przebudowy

2020

Właściciel

Tristan Capital Partners i White Star Real Estate

Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, w centrum znajduje się punkt z opisem „Elektrownia Powiśle”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Elektrownia Powiśle”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Elektrownia Powiśle”
Ziemia52°14′23″N 21°01′43″E/52,239722 21,028611
Multimedia w Wikimedia Commons
Elektrownia w 2007
Fragment kompleksu Elektrowni Powiśle po przebudowie na centrum handlowe

Elektrownia została zbudowana jako prywatna. W 1933 przeszła pod nadzór państwowy, a w 1937 została przejęta przez Zarząd Miasta Warszawy. Działała w okresie obrony Warszawy w 1939 i w czasie powstania warszawskiego do września 1944. Ponownie uruchomiona w kwietniu 1945, została zamknięta na początku lat 90.

Historia edytuj

Powstała w 1904 na mocy koncesji z 1902 wydanej przez władze miejskie i rząd carski. Koncesję otrzymało niemieckie Towarzystwo Schuckert i Ska, przejęte po dwóch latach przez Compagnie d'Electricite de Varsovie[1]. Koncesjonariusz otrzymał wyłączne prawo do oświetlania miasta elektrycznością na 35 lat[1]. Lokalizacja elektrowni była korzystna ze względu na bliskość wody (Wisły) i bliskość śródmieścia, co wpływało na obniżenie kosztów budowy i eksploatacji sieci[1].

W latach 1922–1924 do elektrowni doprowadzono bocznicę kolejową z Dworca Gdańskiego[2].

Początkowo w elektrowni pracowały jednakowe 3 generatory produkcji Siemens Schuckert Werke (SSW) Berlin Siemensstadt, o mocy elektrycznej 500 kW każdy, czyli razem 1,5 MW; odstawione w 1925.

W okresie międzywojennym powołano w Paryżu specjalną spółkę pod nazwą „Compagnie d’Electricité de Varsovie”, chcąc w ten sposób ominąć ustawę elektryczną z 21 marca 1922 w celu czerpania maksymalnych zysków.

Rząd w 1933 został zmuszony rozciągnąć nadzór państwowy nad Elektrownią Warszawską. W 1937 Zarząd Miejski na mocy wyroku sądowego za odszkodowaniem przejął elektrownię do eksploatacji. W ten sposób przed wybuchem wojny jedna z większych elektrowni (o mocy ok. 83 MW) przeszła w ręce Zarządu Miasta Warszawy.

Ogółem w okresie międzywojennym działały:

  • turbozespół Tz1: turbina produkcji AEG Berlin z 1907 o mocy 1050 KM z generatorem produkcji SSW z 1907 o mocy 0,8 MW, wyłączony w 1925
  • turbozespół Tz2: turbina produkcji AEG Berlin z 1908 o mocy 2100 KM z generatorem produkcji SSW z 1908 o mocy 1,5 MW, wyłączony w 1925
  • turbozespół Tz3: turbina produkcji Brown, Boveri & Cie. (BBC) z 1909 o mocy 5400 KM z generatorem produkcji Lahmeyer z 1909 o mocy 4,0 MW, wyłączony w 1951
  • turbozespół Tz4: turbina produkcji BBC z 1911 o mocy 6000 KM z generatorem produkcji Lahmeyer z 1911 o mocy 4,4 MW, wyłączony w 1951
  • turbozespół Tz5: turbina produkcji BBC z 1913/1914 z generatorem produkcji BBC z 1913/1914 o mocy 3,0 MW, osiągalna od 1954 2,5 MWe/10 MWt; w roku 1954 przebudowana na pogorszoną próżnię do celów ciepłowniczych do ogrzewania początkowo Pałacu Kultury i Nauki i Domu Partii, wyłączony w 1965
  • turbozespół Tz6: turbina produkcji AEG z 1923 z generatorem produkcji AEG z 1923 o mocy 6,3 MW, wyłączony w 1965
  • turbozespół Tz7: turbina produkcji AEG z 1924 z generatorem produkcji AEG z 1924 o mocy 10,0 MW, zniszczony w 1944 w okresie powstania warszawskiego i nie odbudowany, w 1956 powstał nowy Tz7 w innym miejscu elektrowni
  • turbozespół Tz8: turbina produkcji Societe Alsacienne de Constructions Mecaniques (SACM) z 1926/1927 z generatorem produkcji SACM z 1926/1927 o mocy 15,0 MW, wyłączony w 1974
  • turbozespół Tz9: turbina produkcji SACM z 1930 z generatorem produkcji SACM z 1930 o mocy 15,0 MW, wyłączony w 1974.

Podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939 elektrownia została bardzo poważnie uszkodzona[3]. Produkcja energii elektrycznej została przerwana 23 września[4].

Przez cały okres okupacji niemieckiej elektrownia nie osiągnęła poziomu produkcji sprzed września 1939; głównym powodem była niska kaloryczność węgla[5]. W lutym 1941 niemieckie władze okupacyjne wprowadziły ograniczenia w dostawach prądu o 50%[6]. Zostały one zniesione wiosną 1944 dzięki zapewnianiu dostaw energii elektrycznej do miasta z Elektrowni Rożnów[7].

W czasie powstania warszawskiego elektrownia znajdowała się w rękach polskich. 4 września 1944 roku zbombardowana przez Niemców i ciężko uszkodzona przerwała wytwarzanie energii elektrycznej[8]. Zburzona została kotłownia, spalone budynki i hałdy węglowe[8]. Po ciężkich walkach 5 września powstańcy wycofali się z terenu elektrowni w górę ul. Tamka[9].

18 stycznia 1945 rozpoczęły się prace nad odbudową elektrowni[10]. Znaczącej pomocy technicznej udzieliła wojskowa misja radziecka, pracująca w Warszawie od marca do września 1945[11]. Pierwszy generator uruchomiono 25 kwietnia, drugi 18 maja, trzeci 22 czerwca, a czwarty 6 września. Pod koniec 1945 elektrownia osiągnęła moc 57,3 MW[11].

W 1956 roku w wyniku wybuchu kotła zginęło czterech pracowników[12].

Elektrownia została zamknięta w latach 90. W chwili wyłączenia z eksploatacji dysponowała ona urządzeniami:

  • turbozespół Tz7: turbina przeciwprężna prod. Pierwsza Brneńska Fabryka Maszyn, zainstalowana w 1956 o mocy znamionowej 10 MWe i osiągalnej (1998 rok) 9 MWe/65 MW wraz generatorem o mocy 12,5 MVA/10 MW,
  • turbozespół Tz10: turbina kondensacyjna, w 1964 przebudowana na pogorszoną próżnię, produkcji BBC, zainstalowana w 1937 o mocy znamionowej 22 MWe i osiągalnej (1998 rok) 20 MWe/100 MWt wraz z generatorem produkcji Rohn-Zieliński na licencji BBC z 1937 o mocy 35,7 MVA/25 MW,
  • turbozespół Tz11: turbina kondensacyjna, w 1975 roku przebudowana na pogorszoną próżnię, produkcji BBC, zainstalowana w 1939 (ostatecznie w 1940 na skutek uszkodzeń) o mocy znamionowej 24 MWe i osiągalnej (1998 rok) 20 MWe/105 MWt wraz z generatorem produkcji Rohn-Zieliński na licencji BBC z 1939 o mocy 42,0 MVA/31,9 MW.

Wszystkie generatory pracowały na napięciu 5,25 kV, a energia wyprowadzana była przez rozdzielnię 15 kV. Wszystkie turbiny z racji układu kolektorowego pracowały na parze o ciśnieniu 1,15 MPa i temperaturze 350 °C (czyli na bardzo niskich parametrach, niezmienionych od 1904 roku). W sumie w elektrowni w okresie jej eksploatacji pracowało 35 różnych kotłów.

Budowa turbozespołów nr Tz8 i Tz9 związana była z rozbudową kanałów wody chłodzącej. Kanały te zostały przecięte tunelem Wisłostrady, otwartym 30 sierpnia 2003 (budowę rozpoczęto w kwietniu 2001). To ostatecznie przypieczętowało los elektrowni.

Teren dawnej elektrowni po 2001 edytuj

 
Przebudowa kompleksu elektrowni, 2018
 
Jeden z budynków centrum handlowego Elektrownia Powiśle, 2022

W odnowionym budynku po dawnej rozdzielni 30 kV wybudowanym w połowie lat 30. uruchomiona została nowa stacja transformatorowa 110/15 kV RPZ Powiśle. Przejęła ona zasilanie sieci 15 kV Śródmieścia, zasilanej do tej pory z przyelektrownianej rozdzielni 15 kV. Pierwsze załączenie pod napięcie nowej stacji nastąpiło w październiku 2007 roku, oficjalne otwarcie 18 marca 2008.

Elektrownia wpisana jest do rejestru zabytków jako zespół Elektrowni Warszawskiej, ul. Elektryczna 2 a, 1902-14, 1922-36, nr rej.: A-430 z 16.12.2004 (rozdzielnia 35(30) kV, rozdzielnia 5/15 kV, keson – podziemny zbiornik wody, hala maszyn i kotłownia nr 2)[13].

Teren Elektrowni został sprzedany przez spółkę Elektrociepłownie Warszawskie irlandzkiej spółce developerskiej, która w północnej części kompleksu zbudowała zespół apartamentowców[14]. W części południowej zaplanowano kompleks biurowo-mieszkalno-usługowy[14]. Inwestycja, zrealizowana finalnie przez kolejnego właściciela terenu: Tristan Capital Partners i White Star Real Estate, polegała na odremontowaniu zabytkowych obiektów i dokomponowaniu do nich trzech biurowców oraz apartamentowca od strony ul. Dobrej[15][16]. Projekt opracowała pracownia APA Wojciechowski Architekci[17].

Inwestycję wielofunkcyjną, w tym część handlowo-usługową pod nazwą Elektrownia Powiśle z ok. 18 tys. m² powierzchni użytkowej z adresem przy ul. Dobrej 42[18] otwarto w maju 2020[19][20]. W 2021 roku otrzymała ona Nagrodę Architektoniczną Prezydenta m. st. Warszawy (VII edycja, kategoria: architektura komercyjna)[21]. Została również nominowana do Nagrody Unii Europejskiej w konkursie Architektury współczesnej im. Miesa van der Rohego (edycja 2022)[22][23][24] oraz nagrody Brick Award 2021[25]. W 2021 roku inwestycja otrzymała główną nagrodę w MIPIM Awards 2021.[26].

W 2023 roku na terenie dawnej elektrowni otwarty został hotel Barceló Warsaw Powiśle[27][28].

Inne informacje edytuj

Przy skrzyżowaniu ul. Wybrzeże Kościuszkowskie z ul. Leszczyńską znajduje się zachowany w całości schron wartowniczo-obserwacyjny z okresu okupacji niemieckiej zbudowany przy dawnej bramie do elektrowni[29].

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c Jan Stanisław Bystroń: Warszawa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977, s. 217.
  2. ↑ Ryszard Mączewski: Warszawa między wojnami. Łódź: Księży Młyn, 2009, s. 40. ISBN 978-83-61253-51-8.
  3. ↑ Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 23.
  4. ↑ Marian Marek Drozdowski: Alarm dla Warszawy. Ludność cywilna w obronie stolicy we wrześniu 1939 r.. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1969, s. 270.
  5. ↑ Barbara Ratyńska: Ludność i gospodarka Warszawy i okręgu pod okupacją hitlerowską. Książka i Wiedza, 1982, s. 162.
  6. ↑ Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 241. ISBN 978-83-07-03239-9.
  7. ↑ Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 243. ISBN 978-83-07-03239-9.
  8. ↑ a b Włodzimierz Rosłoniec: Grupa „Krybar” Powiśle 1944. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1989, s. 178. ISBN 83-211-1037-1.
  9. ↑ Włodzimierz Rosłoniec: Grupa „Krybar” Powiśle 1944. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1989, s. 186. ISBN 83-211-1037-1.
  10. ↑ Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 113.
  11. ↑ a b Marian Gajewski: Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979, s. 173. ISBN 83-06-00089-7.
  12. ↑ Kronika wydarzeń w Warszawie 1945−1958. „Warszawskie kalendarz ilustrowany 1959”, s. 79, 1958. Wydawnictwo Tygodnika Ilustrowanego „Stolica”. 
  13. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – Warszawa [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023.
  14. ↑ a b Tomasz Urzykowski. Nowa energia w starej elektrowni. „Gazeta Stołeczna”, s. 2, 29 maja 2017. 
  15. ↑ Michał Wojtczuk, Wyborcza.pl [online], warszawa.wyborcza.pl, 6 stycznia 2017 [dostęp 2018-01-05].
  16. ↑ Grupa Wirtualna Polska, White Star zakończy rewitalizację Elektrowni Powiśle etapami do 2020 r. [online], www.money.pl, 2 lipca 2018 [dostęp 2023-07-04] (pol.).
  17. ↑ APA Wojciechowski, Nowa Elektrownia Powiśle [online], apa.com.pl [dostęp 2018-12-02] [zarchiwizowane z adresu 2018-12-03].
  18. ↑ Magda Kłodecka. Na zakupy, ale też na golfa, do kina i do tężni. „Gazeta Stołeczna”, s. 14, 18 września 2020. 
  19. ↑ Michał Wojtczuk. Szturmu klientów nie było. „Gazeta Stołeczna”, s. 3, 21 maja 2020. 
  20. ↑ Elektrownia Powiśle: architektura i miasto według APA Wojciechowski Architekci [online], architektura.muratorplus.pl [dostęp 2022-06-08] (pol.).
  21. ↑ Elektrownia Powiśle [online], Konkurs - nagroda architektoniczna [dostęp 2022-06-08] (pol.).
  22. ↑ Elektrownia Powiśle [online], architektura.muratorplus.pl [dostęp 2023-07-04].
  23. ↑ EUMiesAward [online], miesarch.com [dostęp 2023-07-04].
  24. ↑ Aż 20 polskich budynków nominowanych do nagrody Miesa van der Rohe [online], Noizz, 3 lutego 2021 [dostęp 2023-07-04] (pol.).
  25. ↑ Najlepsza architektura ceglana nagrodzona: oto zwycięskie projekty! [online], www.propertydesign.pl [dostęp 2023-07-04] (pol.).
  26. ↑ Elektrownia Powiśle z globalnym wyróżnieniem MIPIM Award 2021 [online], PAP MediaRoom portal. [dostęp 2023-07-04] (pol.).
  27. ↑ s, W Warszawie ruszył pierwszy w Polsce hotel sieci Barceló [online], Hotelarz, 12 czerwca 2023 [dostęp 2024-02-29] (pol.).
  28. ↑ Opr /edited by MR, Barceló na Powiślu już otwarty | EurobuildCEE [online], eurobuildcee.com [dostęp 2024-02-29] (pol.).
  29. ↑ Jacek Olecki: Wojenne tajemnice Warszawy i Mazowsza. Warszawa: Agencja Wydawnicza CB, s. 27–28. ISBN 83-7339-036-7.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Elektrownia_Powiśle&oldid=73081634”