Wikipedia

Elfik złotobrzuchy

gatunek ptaka endemit Kolumbii
Artykuł ten został zgłoszony do umieszczenia na stronie głównej w rubryce „Czy wiesz”.
Pomóż nam go sprawdzić: oceń zgłoszoną nominację.

Elfik złotobrzuchy[2][4] (Coeligena bonapartei) – gatunek małego ptaka z rodziny kolibrowatych (Trochilidae). Występuje w Andach w północno-zachodniej części Ameryki Południowej. W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN klasyfikowany jest jako gatunek najmniejszej troski (LC, ang. Least Concern). Podgatunek C. (b.) bonapartei endemitem Kolumbii, natomiast podgatunek C. (b.) eos endemitem Wenezueli[3].

Elfik złotobrzuchy
Coeligena bonapartei[1]
(Boissonneau, 1840)
Ilustracja
Samica
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

krótkonogie

Rodzina

kolibrowate

Podrodzina

paziaki

Plemię

Heliantheini

Rodzaj

Coeligena

Gatunek

elfik złotobrzuchy

Synonimy
  • Ornismia bonarpartei Boissonneau, 1840
  • Coeligena consita Wetmore & Phelps,WH,Jr., 1952
  • Coeligena eos (Gould, 1848)
Podgatunki
  • C. (b.) consita Wetmore & Phelps,WH,Jr., 1952
  • C. (b.) bonapartei (Boissonneau, 1840)
  • C. (b.) eos (Gould, 1848)[2][1]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]

Zasięg występowania
Mapa występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Systematyka edytuj

Gatunek ten po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał francuski ornitolog Auguste Boissonneau w 1840 roku na łamach „Revue Zoologique, par la Société Cuvierienne”. Autor nadał mu nazwę Ornismia bonarpartei, a jako miejsce typowe podał Bogotę w Kolumbii[5][6].

W 2004 roku Gary Stiles zaproponował wydzielenie podgatunku Coeligena bonapartei eos jako odrębnego gatunku Coeligena eos, jednak South American Classification Committee (SACC) jednogłośnie odrzucił propozycję[7]. Obecnie (2024) systematyka elfika złotobrzuchego nadal jest sporna. Między innymi Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny[8], BirdLife International[9][10], Birds of the World czy „Clements Checklist of Birds of the World”[11] traktują podgatunki elfika złotobrzuchego jako odrębne gatunki. Natomiast Zoonomen[12], Integrated Taxonomic Information System[1] i autorzy Kompletnej listy ptaków świata[2] wyróżniają trzy podgatunki:

  • C. (b.) consita Wetmore & Phelps,WH,Jr., 1952 – elfik rdzawoskrzydły,
  • C. (b.) bonapartei (Boissonneau, 1840) – elfik złotobrzuchy,
  • C. (b.) eos (Gould, 1848) – elfik złotawy[2][4].

Przez długi czas elfik zielony był uważany za kolejny podgatunek elfika złotobrzuchego[13][14], jednak badania genetyczne wykazały, że jest odrębnym gatunkiem[15].

Etymologia edytuj

  • Coeligena: epitet gatunkowy Ornismya coeligena Lesson, 1833; łac. coeligenus „urodzony w niebie, niebiański”, od coelum lub caelum „niebo”; genus „potomstwo”, od gignere „przynosić”[16].
  • bonapartei: na cześć francuskiego arystokraty i ornitologa Karola L. Bonaparte[17].

Morfologia edytuj

Mały koliber o długim i prostym, czarnym dziobie. Nogi i stopy czarne. Tęczówki czarne. Występuje dymorfizm płciowy. Podgatunek nominatywny C. (b.) bonapartei: u samca szczyt głowy i jej boki czarne, czoło opalizujące zielone, za okiem niewielka biała plamka. Górna część grzbietu błyszcząca ciemnozielona przechodząca w zielonkawo-miedzianą na środku i złotopomarańczową na zadzie. Gardło i pierś zielona, błyszcząca z niewielką fioletową plamką na gardle. Dolne części ciała błyszczące od koloru miedzianego do czerwonawozłotego. Skrzydła ciemnobrązowe. Ogon niezbyt długi, lekko rozwidlony, sterówki złoto-brązowo-zielone. Samica jest podobna do samca, ale bardziej matowa. Gardło, podgardle i przednia część szyi płowożółta z zielonymi plamkami na bokach. Pierś płowożółta, brzuch cynamonowy nakrapiany ognistozłotymi plamkami, dolna część brzucha i pokrywy podogonowe miedziano-złote. Sterówki brązowe, czasem z płowymi obrzeżami[18][19]. Podgatunek C. (b.) consita jest podobny do podgatunku nominatywnego z tym, że obie płcie mają pokrywy trzeciego rzędu rdzawe, ogon lekko rozwidlony, a sterówki złoto-brązowe-zielone. Niektóre samice mają za okiem rudą plamkę[20]. Podgatunek C. (b.) eos ma błyszczący złotozielony grzbiet, który przechodzi w złotawy w środkowej części grzbietu i złoto-pomarańczowy na zadzie. Dolne partie ciała od miedziano-rudych do ognistozłotych lub czerwonozłotych. Pokrywy podogonowe cynamonowe[21]. Szczegółowe wymiary C. (b.) bonapartei na podstawie[22]:

Samiec Samica
Masa ciała (g) 6,81 ± 0,15 6,42 ± 0,21
Długość ogona (mm) 44,79 ± 1,15 41,23 ± 1,20
Długość dzioba (mm) 31,74 ± 0,84 33,93 ± 1,11
Długość skrzydła (mm) 84,31 ± 2,26 79,11 ± 1,74
Skok (mm) 5,84 ± 0,23 5,68 ± 0,23

Zasięg występowania edytuj

 
Zasięg występowania podgatunku consita
 
Zasięg występowania podgatunku eos

Poszczególne podgatunki elfika złotobrzuchego występują:

  • C. (b.) bonapartei – we wschodnich Andach w północno-środkowej Kolumbii[18][19]. Zasięg występowania (EOO, Extent of Occurrence) według szacunków organizacji BirdLife International obejmuje około 29,8 tys. km², występuje prawdopodobnie w mniej niż 100 podpopulacjach, występuje w zakresie wysokości od 2150 do 3000 m n.p.m.[23][18]
  • C. (b.) consita – tylko w Sierra de Perija na pograniczu Kolumbii i Wenezueli, jego zasięg występowania obejmuje około 2,4 tys. km², występuje prawdopodobnie w mniej niż 5 podpopulacjach. Podgatunek ten występuje w zakresie wysokości od 2550 do 3000 m n.p.m.[24][13]
  • C. (b.) eos – tylko w wenezuelskich Andach od południowo-zachodniego Lara do Táchira, jego zasięg występowania obejmuje około 14,4 tys. km², a zakres wysokości od 1400 do 3200 m n.p.m.[25][21]

Ekologia i zachowanie edytuj

Jego głównym habitatem są wysokie lasy mgliste, obrzeża lasów, ogrody i lasy karłowate. Nie ma wielu informacji na temat diety tego gatunku, ale wiadomo, że składa się głównie z nektaru z Bomarea, Cavendishia, Fuchsia, Macleonia, Mutisia i Palicourea oraz drobnych owadów[18]. Długość pokolenia podgatunku nominatywnego jest określona na 2,67 lat[23].

Rozmnażanie edytuj

Niewiele wiadomo o rozmnażaniu tego gatunku. Brak informacji o gniazdowaniu; prawdopodobnie gniazdo ma formę niewielkiej miseczki umieszczonej na krzakach lub niskim drzewie, a w lęgu samica składa dwa białe jaja[18]. Są pojedyncze doniesienia o okresie rozrodczym, który trwać ma od stycznia do marca lub od stycznia do lipca[18].

Status edytuj

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN od 2014 roku stosowane jest ujęcie systematyczne traktujące wszystkie trzy podgatunki elfika złotobrzuchego jako osobne gatunki: C. (b.) bonapartei (elfik złotobrzuchy) i C. (b.) eos (elfik złotawy) są klasyfikowane jako gatunki najmniejszej troski (LC, ang. Least Concern)[3][23][25], natomiast C. (b.) consita (elfik rdzawoskrzydły) jako gatunek zagrożony (EN, ang. Endangered)[24]. Liczebność populacji podgatunku nominatywnego nie jest oszacowana; podgatunek ten jest opisywany jako pospolity. Trend liczebności populacji uznawany jest za stabilny[3][23].

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c Coeligena bonapartei, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ a b c d Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: TROCHILIDAE Vigors, 1825 – KOLIBROWATE – HUMMINGBIRDS; Plemię: Heliantheini Reichenbach, 1853 (wersja: 2023-12-17). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2024-02-13].
  3. ↑ a b c d Coeligena bonapartei, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  4. ↑ a b P. Mielczarek & W. Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, s. 154, 1999. 
  5. ↑ Auguste Boissonneau, Oiseaux nouveaux ou peu connus de Santa-Fé de Bogota., „Revue Zoologique, par la Société Cuvierienne”, 3, Paryż 1840, s. 6 (fr.).
  6. ↑ Denis Lepage, Golden-bellied Starfrontlet Coeligena bonapartei [online], Avibase [dostęp 2024-02-13] (ang.).
  7. ↑ James Van Remsen jr., Proposal (139) to South American Classification Committee, Recognize Coeligena eos as separate species from Coeligena bonapartei [online], South American Classification Committee, 2004 [dostęp 2024-03-24].
  8. ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v14.1). [dostęp 2024-02-12]. (ang.).
  9. ↑ HBW and BirdLife International, Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world. Version 8.1 [online], styczeń 2024 [dostęp 2024-04-13].
  10. ↑ Search results Coeligena [online], BirdLife International, 2024 [dostęp 2024-04-13] (ang.).
  11. ↑ Clements, J.F., P.C. Rasmussen, T.S. Schulenberg, M.J. Iliff, T.A. Fredericks, J.A. Gerbracht, D. Lepage, A. Spencer, S.M. Billerman, B.L. Sullivan & C.L. Wood: The eBird/Clements checklist of Birds of the World: v2023. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2023. [dostęp 2024-02-13]. (ang.).
  12. ↑ Alan P. Peterson, APODIFORMES, Wersja 6.018 (2022-08-18) [online], Zoonomen Nomenclatural data [dostęp 2024-04-12] (ang.).
  13. ↑ a b J. del Hoyo, N. Collar, G.M. Kirwan, C.J. Sharpe, P.F.D. Boesman: Dusky Starfrontlet Coeligena orina, version 1.0. [w:] Birds of the World (red. J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2020. [dostęp 2024-02-12]. (ang.).  
  14. ↑ L.M. Renjifo i inni, Coeligena orina, [w:] Libro Rojo de Aves de Colombia, Volume I: bosques húmedos de los Andes y la costa Pacífica [online], 2014, s. 134 (hiszp.).
  15. ↑ J.L. Parra, J.V. Remsen Jr., M. Alvarez-Rebolledo & J.A. McGuire. Molecular phylogenetics of the hummingbird genus Coeligena. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 53 (2), s. 425–434, 2009. DOI: 10.1016/j.ympev.2009.07.006. (ang.). 
  16. ↑ Coeligena, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2024-04-12] (ang.).
  17. ↑ bonapartei, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2024-04-13] (ang.).
  18. ↑ a b c d e f Catalina Palacios: Golden-bellied Starfrontlet Coeligena bonapartei, version 1.1. [w:] Birds of the World (red. N.D. Sly & S.M. Billerman) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2022. [dostęp 2024-02-13]. (ang.).  
  19. ↑ a b Handbook of the Birds of the World. Josep del Hoyo, Andrew Elliott, Jordi Sargatal (red.). T. 5: Barn-owls to Hummingbirds. Barcelona: Lynx Edicions, 1999, s. 629. ISBN 84-87334-25-3. (ang.).
  20. ↑ Catalina Palacios: Perija Starfrontlet Coeligena consita, version 1.0. [w:] Birds of the World (red. N.D. Sly & S.M. Billerman) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2022. [dostęp 2024-02-15]. (ang.).  
  21. ↑ a b Catalina Palacios: Merid Starfrontlet Coeligena eos, version 1.0. [w:] Birds of the World (red. N.D. Sly & S.M. Billerman) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2022. [dostęp 2024-02-15]. (ang.).  
  22. ↑ N.K. Krabbe i inni, Rediscovery of the Dusky Starfrontlet Coeligena orina, with a description of the adult plumages and a reassessment of its taxonomic status., „Ornitología Colombiana”, 3, 2005, s. 28–35.
  23. ↑ a b c d Species factsheet: Golden-bellied Starfrontlet Coeligena bonapartei [online], BirdLife International, 2024 [dostęp 2024-04-13] (ang.).
  24. ↑ a b Species factsheet: Perija-bellied Starfrontlet Coeligena consita [online], BirdLife International, 2024 [dostęp 2024-04-15] (ang.).
  25. ↑ a b Species factsheet: Golden Starfrontlet Coeligena eos [online], BirdLife International, 2024 [dostęp 2024-04-15] (ang.).

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Elfik_złotobrzuchy&oldid=73517635”