Emerytura obywatelska
Emerytura obywatelska – powszechne świadczenie emerytalne równe dla każdego[1] w wysokości odpowiadającej minimum socjalnemu zapewnione przez państwo[1] i wypłacane wszystkim osobom, które osiągnęły wiek emerytalny, niezależnie od ich stażu pracy[2][3].
W Polsce
edytujW Polsce za wprowadzeniem emerytury obywatelskiej opowiadały się m.in. Centrum im. Adama Smitha (2011)[4], Fundacja Republikańska (2012), Twój Ruch Janusza Palikota (2013)[5], Polska Razem Jarosława Gowina (2014)[6], Partia Razem (2017)[7], Związek Przedsiębiorców i Pracodawców (2018)[3], Polska Fair Play (2019)[8], Wiosna Roberta Biedronia (2019)[9], Lewica (2019)[10].
Emerytura obywatelska miałaby być finansowana z budżetu państwa. Pomysłowi wprowadzenia emerytury obywatelskiej towarzyszą także likwidacja składek na ubezpieczenia emerytalno-rentowe oraz reforma podatkowa[3][4].
W polskiej debacie publicznej nt. emerytur obywatelskich jako przykład podawane są systemy emerytalne w Australii (Age Pension), Danii (Folkepension) i Kanadzie (Old Age Security)[3][4][7].
Na świecie
edytujAustralia
edytujŚwiadczenie emerytalne pn. Age Pension otrzymują wszyscy Australijczycy w wieku emerytalnym, spełniający łącznie 3 kryteria:
- kryterium zamieszkiwania (łącznie co najmniej 10 lat w Australii, z których ostatnich 5 – nieprzerwanie),
- kryterium dochodowe,
- kryterium majątkowe[11].
| stan cywilny | kwota (AUD)* | kwota (EUR) |
|---|---|---|
| samotny emeryt | A$971,50 | ok. 575 € |
| emeryt w związku | A$732,30 | ok. 435 € |
| *wypłacana co 2 tygodnie | ||
Z programu wyłączone są osoby, których wielkość majątku oraz dwutygodniowy dochód przekracza ustalone limity[13][14]. Age Pension stanowi jeden z trzech filarów systemu emerytalnego Australii[3].
Dania
edytujPrawo do świadczenia pn. Folkepension (tłum. emerytura państwowa) ma każdy obywatel Danii, który osiągnął wiek emerytalny, ma stałe miejsce zamieszkania w Danii oraz mieszkał w Danii przez co najmniej 3 lata po ukończeniu 15. r.ż. Jednak do otrzymywania Folkepension w pełnej wysokości wymagany jest 40-letni okres zamieszkiwania w Danii, w przeciwnym razie świadczenie jest wypłacane proporcjonalnie do okresu zamieszkiwania – 1/40 za każdy rok[3].
| stan cywilny | Podstawa | Dodatek | ||
|---|---|---|---|---|
| kwota (DKK) | kwota (EUR) | kwota (DKK) | kwota (EUR) | |
| samotny emeryt | 6 694 kr | 900 € | 7 745 kr | 1 040 € |
| emeryt w związku | 3 963 kr | 530 € | ||
Wysokość dodatku jest uzależniona także od dochodu emeryta.
Duńskie Folkepension jest tylko jednym z trzech filarów systemu emerytalnego w tym kraju[3].
Kanada
edytujPrawo do świadczenia pn. Old Age Security (OAS) mają wszyscy mieszkańcy Kanady powyżej 65 r.ż. pod warunkiem że są obywatelami Kanady (lub na stałe tam zamieszkują), którzy mieszkali w Kanadzie przez co najmniej 10 lat po ukończeniu 18 r.ż. Prawo do emerytury Old Age Security w pełnej wysokości nabywa się po 40-letnim okresie zamieszkiwania w Kanadzie.
| wiek emeryta | kwota (CAD) | kwota (EUR) |
|---|---|---|
| od 65 do 75 r.ż. | C$698,60 | 470 € |
| od 75 r.ż. | C$768,46 | 520 € |
Old Age Security nie jest wypłacane, jeśli całkowity roczny dochód emeryta przekracza ok. 134 tys. dolarów kanadyjskich (ok. 91 tys. €).
Emerytura Old Age Security stanowi jeden z trzech filarów systemu emerytalnego w Kanadzie. Pozostałe dwa to obowiązkowy program dla pracowników i samozatrudnionych oraz prywatne i dobrowolne programy pracownicze[3].
Zalety i wady
edytujZalety
edytujJest pewnego rodzaju powrót do początków systemu emerytalnego, który opierał się na koncepcji kanclerza Bismarcka, zakładającej wsparcie państwa dla starszych członków społeczeństwa, ale nie zapewniającej im wysokich dochodów[1]. Robert Gwiazdowski uważa, że emerytura obywatelska to najbardziej ekonomiczne, skuteczne i sprawiedliwe rozwiązanie zapewnienia emerytury dla wszystkich[17]. Do zalet systemu emerytur obywatelskich wymienia się też:
- jest prosty i równy dla wszystkich obywateli,
- ekonomiczny w utrzymaniu, nie wymagający kosztownej personalizacji ani poboru indywidualnych składek,
- eliminuje dyskryminację kobiet związaną z posiadaniem i wychowywaniem dzieci, systemowo wspiera politykę prorodzinną,
- nie hamuje aktywności inwestycyjnej obywateli, a wręcz ją promuje[18].
Centrum im. Adama Schmita wymienia jeszcze inne zalety:
- obniżenie kosztów emerytur o 25%, z obecnych (2011) 87 mld PLN do 68 mld PLN, dla 6,3 mln obywateli[18];
- redukcję zatrudnienia w ZUS, co pozwoli na zaoszczędzenie kosztów utrzymania instytucji[18];
- pozytywny wpływ na rynek pracy poprzez zmniejszenie kosztów pracy i klina podatkowego[18];
- umożliwienie emerytom pełnej aktywności zawodowej[18];
- rozwiązanie systemowych problemów, zapewniając prostotę i zabezpieczenie finansowe dla wszystkich obywateli na starość[18],
- wyeliminowanie problemu zbyt szybkiego awansu w służbach mundurowych, związanych z wysokością emerytur[18];
- zgodność z ideologią liberalizmu i umiarkowanie w odniesieniu do likwidacji systemu emerytalnego[18].
Wady
edytujNiektórzy ekonomiści[1] twierdzą, że emerytura obywatelska generuje znaczne koszty, nie stymuluje do aktywności zawodowej ani do gromadzenia oszczędności na przyszłą emeryturę[1]. Inni dodają, że takie podejście byłoby po prostu niesprawiedliwe[1]. Wprowadzenie jednolitej, niskiej stawki emerytalnej dla wszystkich wymagałoby obniżenia składek. Jednakże te obniżone składki nie byłyby wystarczające do wypłacenia obecnych emerytur[19]. Poza tym wymienia się inne wady wprowadzenia systemu:
- zwiększenie deficytu budżetowego oraz brak obniżenia obciążeń podatkowych[4];
- podniesienie obciążeń podatkowych lub składek w przyszłości[4];
- możliwość wystąpienia niewypłacalności systemu emerytalnego[4];
- konieczność znalezienia nowego źródła finansowania emerytur[4];
- niesprawiedliwość i zachęta do nadużyć systemowych[4];
- poczucie niesprawiedliwości związane z większym obciążeniem pracujących w porównaniu z osobami niepracującymi[4];
- ryzyko wzrostu nielegalnego zatrudnienia z powodu emerytury obywatelskiej[4];
- przyznanie emerytury osobom, które nigdy nie podjęły pracy[4];
- zachęta do działalności w szarej strefie i nieuczciwości, co prowadzi do rozwoju szarej strefy[4];
- pogorszenie sytuacji materialnej najuboższych członków społeczeństwa[4];
- zwiększenie różnic między najbiedniejszymi a najbogatszymi[4];
- brak możliwości wcześniejszego przejścia na emeryturę.
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c d e f Emerytury obywatelskie. Ekonomiści stawiają sprawę jasno [online], Businessinsider, 8 lutego 2021 [dostęp 2023-09-20] (pol.).
- ↑ Emerytura obywatelska. Czym jest i ile może wynosić [online], Rzeczpospolita [dostęp 2023-08-15] (pol.).
- ↑ a b c d e f g h Aleksandra Fandrejewska-Tomczyk (red.), Emerytura obywatelska, wyd. I, Związek Przedsiębiorców i Pracodawców, Warszawa, 27 września 2018, ISBN 978-83-948073-4-4 [dostęp 2023-08-15] (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Magdalena Sołtys, Konrad Jagodziński, Model emerytur obywatelskich [online], Centrum im. Adama Smitha, 13 lipca 2011 [dostęp 2023-08-15] (pol.).
- ↑ Wyborcza.pl [online], wyborcza.biz [dostęp 2023-08-15].
- ↑ Gowin: Emerytura obywatelska dla wszystkich w wysokości 30 proc. średniej pensji [online], Dziennik Gazeta Prawna, 16 lutego 2014 [dostęp 2023-08-15] (pol.).
- ↑ a b Program emerytalny [online], Partia Razem [dostęp 2023-08-15] (pol.).
- ↑ Partia Gwiazdowskiego przedstawiła swój program. "Od jutra możecie zarabiać 20 proc. więcej" [online], forsal.pl, 2 marca 2019 [dostęp 2023-08-15] (pol.).
- ↑ Wiosna. Tak będzie nazywać się partia Roberta Biedronia [online], Onet Wiadomości, 3 lutego 2019 [dostęp 2023-08-15] (pol.).
- ↑ "Podniesiemy płacę minimalną". Pokazali program [online], wydarzenia.interia.pl [dostęp 2023-08-15] (pol.).
- ↑ Who can get Age Pension [online], Services Australia [dostęp 2023-08-15] (ang.).
- ↑ How much Age Pension you can get [online], Services Australia [dostęp 2023-08-15] (ang.).
- ↑ Assets test for Age Pension [online], Services Australia [dostęp 2023-08-15] (ang.).
- ↑ Income test for Age Pension [online], Services Australia [dostęp 2023-08-15] (ang.).
- ↑ Før du går på folkepension [online], nemlog-in.mitid.dk [dostęp 2023-08-15].
- ↑ Employment and Social Development Canada, Old Age Security: How much you could receive [online], www.canada.ca, 30 października 2015 [dostęp 2023-08-15].
- ↑ Robert Gwiazdowski: Dobrowolny ZUS i emerytura obywatelska [online], Rzeczpospolita [dostęp 2023-09-20] (pol.).
- ↑ a b c d e f g h Magdalena Sołtys, Konrad Jagodziński: Model emerytur obywatelskich. Centrum im. Adama Smitha, 2011-07-13.
- ↑ oprac WZ, Głodowe emerytury. Wraca pomysł, by wszyscy dostawali tyle samo [online], www.money.pl, 17 września 2020 [dostęp 2023-09-20] (pol.).