Eriszum I
Eriszum I, Eriszu I – władca miasta-państwa Aszur, syn i następca Ilu-szumy, ojciec i poprzednik Ikunuma; Asyryjska lista królów wymienia go jako 33 króla Asyrii[1]. Jego panowanie datowane jest na lata ok. 1974-1935 p.n.e.[2] lub ok. 1972-1933 p.n.e.[3]
Imię
edytujAkadyjskie imię tego władcy, brzmiące Ērišu(m)[1][4], uważane jest za nominalizację formy czasownikowej ēriš, znaczącej „on zapragnął” (ang. „he has desired”), bądź też tłumaczone jest jako „upragniony” (ang. „desired”)[5]. W transliteracji z pisma klinowego spotykane są następujące formy zapisu tego imienia: i-ri-šum i i-ri-šu-um (w inskrypcjach samego Eriszuma I i jego syna Ikunuma)[6], me-ri-šu (w zachowanych kopiach Asyryjskiej listy królów)[1][4] oraz me-ri-šú (w inskrypcji budowlanej późniejszego króla Asarhaddona)[4].
Tytulatura
edytujZa rządów Eriszuma I nastąpiła ważna zmiana w tytulaturze używanej przez władców miasta-państwa Aszur. W dwóch swych inskrypcjach[7] wciąż używa on wprawdzie jeszcze tytułu „zarządcy (miasta) Aszur” (énsi a-šùrki), którego używali jego poprzednicy, ale w większości pozostałych swych inskrypcji nosi on już tytuł „zarządcy (boga) Aszura” (énsi da-šùr)[8]. Nowy tytuł podkreślać miał najprawdopodobniej rolę władcy jako namiestnika Aszura, boga opiekuńczego miasta, którego imieniem miasto to nazwano[9]. Wierzono bowiem wówczas, iż to bóg Aszur był prawdziwym królem miasta, natomiast władca, jako jego wybraniec, sprawował w nim w jego imieniu rządy[9]. Dowód na to przekonanie znaleźć można w jednej z inskrypcji Eriszuma I, gdzie wyraźnie jest powiedziane, iż to „bóg Aszur (jest) królem, (a) Eriszum (jest) zarządcą/namiestnikiem” (da-šùr lugal i-ri-šu-um pa)[10].
Dynastia
edytujEriszum I jest czwartym znanym władcą Aszur należącym do tzw. „dynastii Puzur-Aszura I”. W jednej ze swych inskrypcji wymienia on swego ojca, dziada i pradziada: „Eriszum, zarządca (miasta) Aszur, syn Ilu-szumy, zarządcy (miasta) Aszur; Ilu-szuma (był) synem Szalim-ahuma, zarządcy (miasta) Aszur; Szalim-ahum (był) synem Puzur-Aszura, zarządcy (miasta) Aszur”[11]. Z kolei Ikunum. jego następca, we własnej inskrypcji nazywa siebie „synem Eriszuma”[12].
władcy z dynastii Puzur-Aszura I | pokrewieństwo | lata panowania według Veenhofa[2] |
lata panowania według Barjamovica, Hertela i Larsena[3] |
uwagi |
---|---|---|---|---|
Puzur-Aszur I | - | początek XX w. p.n.e. | początek XX w. p.n.e. | najprawdopodobniej założyciel dynastii |
Szalim-ahum | syn Puzur-Aszura I | początek XX w. p.n.e. | początek XX w. p.n.e. | we własnej inskrypcji nazywa siebie „synem Puzur-Aszura”[13] |
Ilu-szuma | syn Szalim-ahuma | ?-1974 p.n.e. | ?-1971 p.n.e. | we własnej inskrypcji nazywa siebie „synem Szalim-ahuma”[14] |
Eriszum I | syn Ilu-szumy | 1974-1935 p.n.e. | 1972-1933 p.n.e. | we własnych inskrypcjach nazywa siebie „synem Ilu-szumy”[15] |
Ikunum | syn Eriszuma I | 1934-1921 p.n.e. | 1932-1918 p.n.e. | we własnej inskrypcji nazywa siebie „synem Eriszuma”[12] |
Sargon I | syn Ikunuma | 1920-1881 p.n.e. | 1917-1878 p.n.e. | we własnej inskrypcji nazywa siebie „synem Ikunuma”[16] |
Puzur-Aszur II | syn Sargona I | 1880-1873 p.n.e. | 1877-1870 p.n.e. | nazywany „synem Sargona” w Asyryjskiej liście królów[1] |
Naram-Sin | syn Puzur-Aszura II | 1872-1829/1819 p.n.e. | 1869-? p.n.e. | nazywany „synem Puzur-Aszura” w Asyryjskiej liście królów[1] |
Eriszum II | syn Naram-Sina | 1828/1818-1809 p.n.e. | ?-1809 p.n.e. | nazywany „synem Naram-Sina” w Asyryjskiej liście królów[1] |
Długość i lata panowania
edytujZgodnie z kopią B Asyryjskiej listy królów (tzw. „Khorsabad List”) Eriszum I panować miał przez 40 lat[1]. Długość jego panowania potwierdziło odnalezienie w asyryjskiej kolonii handlowej w Kanesz tekstu Kt 92/k 0193, który okazał się być jedną z kopii tzw. listy eponimów z Kültepe (ang. Kültepe Eponym List, w skrócie KEL)[3][17]. W tekście tym, znanym jako KEL A, panowaniu Eriszuma I przyporządkowanych zostało 40 zmieniających się co rok asyryjskich urzędników limmu (eponimów)[18]. W oparciu o informacje pochodzące z listy eponimów z Kültepe (KEL) oraz kroniki eponimów z Mari (ang. Mari Eponym List, w skrócie MEL), w korelacji z informacjami pochodzącymi z Asyryjskiej listy królów, Veenhof podtrzymał 40-letni okres panowania Eriszuma I i wydatował go na lata 1974-1935 p.n.e. (chronologia średnia)[2]. Z kolei Barjamovic, Hertel i Larsen, w swej poprawionej liście eponimów (ang. Revised Eponym List, w skrócie REL), chociaż również podtrzymali 40-letni okres panowania Eriszuma I, to przypisali mu 39 eponimów i wydatowali jego panowanie na lata 1972-1933 p.n.e. (chronologia średnia)[3].
Wraz z początkiem panowania Eriszuma I wprowadzona została najprawdopodobniej w mieście-państwie Aszur instytucja corocznie wybieranego urzędnika limmu (eponima), którego imieniem datowano dokumenty[2]. Wskazują na to zachowane kopie asyryjskiej listy eponimów odnalezione w Kanesz (faza kārum Kanesz II), które wszystkie (kopie od KEL A do KEL F) zaczynają się wraz z pierwszym rokiem panowania tego władcy[2][3]. To może wyjaśniać, czemu w Asyryjskiej liście królów to właśnie Eriszum I jest pierwszym z wymienionych tam władców, przy którego imieniu podana jest długość jego panowania: korzystając z listy eponimów skryba układający Asyryjską listę królów mógł łatwo policzyć ilu urzędników limmu sprawowało swój urząd za jego panowania. To tłumaczy też, czemu ten sam skryba, pisząc o sześciu poprzednikach Eriszuma I (tj. o Sulili, Kikkii, Akii, Puzur-Aszurze I, Szalim-ahumie i Ilu-szumie), których imiona znał, ale których długości rządów z braku wcześniejszych eponimów nie mógł obliczyć, tak o nich napisał: „razem sześciu królów [których imiona zostały zapisane na] cegłach, (ale) których limmu nie zostali spisani/znalezieni”[2].
Panowanie
edytujEriszum I jest pierwszym władcą asyryjskim, który jest nam znany z większej ilości własnych inskrypcji[15]. Wszystkie one (poza inskrypcją znalezioną w Kanesz) są prostymi, pamiątkowymi inskrypcjami opisującymi działalność budowlaną tego władcy i nie zawierają żadnych wzmianek na temat wydarzeń politycznych czy wojennych[15]. Wszystkie wspomniane w inskrypcjach Eriszuma I prace budowlane prowadzone były w Aszur, głównie przy świątyni boga Aszura[15], zwanej „Domem dzikiego byka” (ébe-tum ri-mu-um; é-tum ri-mu-um)[19][20]. Obejmowały one m.in. prace przy dziedzińcu świątynnym, kaplicy boga Aszura i przyległej do świątyni bramie mušlālu[19][21]. Dodatkowo w świątyni tej Eriszum I rozkazał umieścić dwie kadzie do produkcji piwa (2 ḫu-bu-re-en)[22]. Władca ten rozkazał też wyburzyć domy znajdujące się pomiędzy „Bramą dla owiec” (a-bu-ul ṣé-nim) a „Bramą dla ludzi” (a-bu-ul ni-šé), aby w ten sposób zrobić miejsce dla nowych murów obronnych[23]. W końcu w dwóch inskrypcjach Eriszum I opisuje swoje prace budowlane przy świątyni boga Adada[24].
Związki z Anatolią
edytujNajprawdopodobniej to właśnie za panowania Eriszuma I powstały i zaczęły rozwijać się asyryjskie kolonie kupieckie w Anatolii[25]. W jednej z nich, w Kanesz, odnaleziono w 1983 roku fragment glinianej koperty z odciskiem jego pieczęci cylindrycznej, co wskazuje, iż pierwotnie zawierać ona mogła wysłany przez niego list[26]. Dodatkowo w jednym z domów prywatnych z fazy kārum Kanesz II odnaleziono dwie kopie ważnej inskrypcji Eriszuma I dotyczącej budowy bramy mušlālu w Aszur, w której wiele miejsca poświęcono roli tej bramy jako miejsca gdzie wymierzano sprawiedliwość[27].
Lista eponimów z czasów panowania Eriszuma I
edytujeponimowie przyporządkowani Eriszumowi I w poprawionej liście eponimów (REL)[3] |
rok sprawowania urzędu (według Barjamovica, Hertela i Larsena)[3] |
---|---|
Szu-Isztar, syn Abili | 1972 p.n.e. |
Szukkutum, syn Iszuhuma | 1971 p.n.e. |
Iddin-ilum, syn Kurub-Isztara | 1970 p.n.e. |
Szu-Anum, syn Isaliji | 1969 p.n.e. |
Inah-ili, syn Kiki | 1968 p.n.e. |
Suetaya, syn Ir'ibuma | 1967 p.n.e. |
Daja, syn Iszuhuma | 1966 p.n.e. |
Ili-elliti | 1965 p.n.e. |
Szamasz-tab | 1964 p.n.e. |
Agusa | 1963 p.n.e. |
Idnaja, syn Szudaji | 1962 p.n.e. |
Quqadum, syn Buzu | 1961 p.n.e. |
Puzur-Isztar, syn Bedaki | 1960 p.n.e. |
La-qepum, syn Babidi | 1959 p.n.e. |
Szu-Laban, syn Kurub-Isztara | 1958 p.n.e. |
Szu-Belum, syn Iszuhuma | 1957 p.n.e. |
Nabi-Suen, syn Szu-Isztara | 1956 p.n.e. |
Hadaja, syn Elali | 1955 p.n.e. |
Ennam-Aszur, syn Begaji | 1954 p.n.e. |
Ikunum, syn Szudaji | 1953 p.n.e. |
Ismid-ilum, syn Ididy | 1952 p.n.e. |
Buzutaja, syn Iszuhuma | 1951 p.n.e. |
Szu-Isztar, syn Amaji | 1950 p.n.e. |
Iddin-Aszur, kapłan (kumrum) | 1949 p.n.e. |
Puzur-Aszur, wytwórca masła (ša Ì.NUN) | 1948 p.n.e. |
Quqadum, syn Buzu | 1947 p.n.e. |
Ibni-Adad, syn Susaji | 1946 p.n.e. |
Eriszum, syn Adad-rabiego | 1945 p.n.e. |
Minanum, syn Begaji | 1944 p.n.e. |
Iddin-Suen, syn Szalim-ahuma | 1943 p.n.e. |
Puzur-Aszur, syn Idnaji | 1942 p.n.e. |
Szuli, syn Uphakuma | 1941 p.n.e. |
La-qepum, syn Zukui | 1940 p.n.e. |
Puzur-Isztar, syn Erisuy | 1939 p.n.e. |
Agua, syn Adad-rabiego | 1938 p.n.e. |
Szu-Suen, syn Silliji | 1937 p.n.e. |
Ennam-Aszur, syn Begaji | 1936 p.n.e. |
Enna-Suen, syn Pussanuma | 1935 p.n.e. |
Ennanum, syn Uphakuma | 1934 p.n.e. |
Wzmianki w inskrypcjach późniejszych władców
edytujW inskrypcji królewskiej Salmanasara III (858-824 p.n.e.), dotyczącej odbudowy murów miejskich miasta Aszur, znajduje się wzmianka o wcześniejszych władcach, którzy również prowadzili prace budowlane przy tych murach - wśród nich wymieniany jest „Ikunum, syn Eriszuma”[4]. Z kolei w inskrypcji królewskiej Asarhaddona (681–669 p.n.e.) dotyczącej odbudowy świątyni boga Aszura w Aszur, wśród wcześniejszych władców prowadzących prace budowlane przy tej budowli wymieniany jest „Eriszum, syn Ilu-szumy”[4].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g A.K. Grayson, Königslisten ... , s. 105.
- ↑ a b c d e f K.R. Veenhof, J. Eidem, Mesopotamia. The Old Assyrian ..., s. 29
- ↑ a b c d e f g Old Assyrian limmu lists. cdli.ox.ac.uk. [dostęp 2018-08-29]. (ang.).
- ↑ a b c d e E. Frahm, Ērišu, w: Radner K. (red.), The Prosopography ... , s. 404.
- ↑ patrz tłumaczenie imienia w haśle Erišu or Erešu (person), w: Assyrian empire builders - People, gods and places. ucl.ac.uk. [dostęp 2014-10-16]. (ang.).
- ↑ A.K. Grayson, Assyrian Rulers ... , s. 19-41.
- ↑ inskrypcje A.0.33.8 i A.0.33.14; A.K. Grayson, Assyrian Rulers ..., s. 19-40.
- ↑ np. w inskrypcjach A.0.33.2, A.0.33.4-6, A.0.33.9, A.0.33.13; A.K. Grayson, Assyrian Rulers ..., s. 19-40.
- ↑ a b K.R. Veenhof, J. Eidem, Mesopotamia. The Old Assyrian ..., s. 21.
- ↑ inskrypcja A.0.33.1; A.K. Grayson, Assyrian Rulers ..., s. 21.
- ↑ inskrypcja A.0.33.14; A.K. Grayson, Assyrian Rulers ..., s. 37.
- ↑ a b A.K. Grayson, Assyrian Rulers ..., s. 41.
- ↑ A.K. Grayson, Assyrian Rulers ..., s. 14.
- ↑ A.K. Grayson, Assyrian Rulers ..., s. 17.
- ↑ a b c d A.K. Grayson, Assyrian Rulers ..., s. 19.
- ↑ A.K. Grayson, Assyrian Rulers ..., s. 46.
- ↑ The Old Assyrian Limmu List (Manuscript A). cdli.ox.ac.uk. [dostęp 2018-09-05]. (ang.).
- ↑ Tekst kt 92/k 0193 (KEL A) w bazie danych CDLI. cdli.ox.ac.uk. [dostęp 2018-09-05]. (ang.).
- ↑ a b inskrypcja A.0.33.1; A.K. Grayson, Assyrian Rulers ... , s. 20.
- ↑ inskrypcja A.0.33.10; A.K. Grayson, Assyrian Rulers ... , s. 32.
- ↑ inskrypcja A.0.33.4; A.K. Grayson, Assyrian Rulers ..., s. 26.
- ↑ inskrypcje A.0.33.1, A.0.33.3, A.0.33.11, A.0.33.13; A.K. Grayson, Assyrian Rulers ... , s. 19-40.
- ↑ inskrypcje A.0.33.1, A.0.33.2, A.0.33.11; A.K. Grayson, Assyrian Rulers ... , s. 19-40.
- ↑ inskrypcje A.0.33.14-15; A.K. Grayson, Assyrian Rulers ... , s. 19-40.
- ↑ K.R. Veenhof, J. Eidem, Mesopotamia. The Old Assyrian ..., s. 22.
- ↑ K.R. Veenhof, J. Eidem, Mesopotamia. The Old Assyrian ..., s. 32.
- ↑ K.R. Veenhof, J. Eidem, Mesopotamia. The Old Assyrian ..., s. 35.
Bibliografia
edytuj- E. Frahm, Ērišu, w: Radner K. (red.), The Prosopography of the Neo-Assyrian Empire, t. 1/II (B-G), 1999, s. 404-405.
- A.K. Grayson, Assyrian Rulers of the Third and Second Millennia BC (to 1115 BC), tom I z serii The Royal Inscriptions of Mesopotamia. Assyrian Periods (RIMA 1), University of Toronto Press 2002.
- A.K. Grayson, Königslisten und Chroniken. B. Akkadisch, w: Reallexikon der Assyriologie, tom VI (Klagesang-Libanon), Walter de Gruyter, Berlin - New York 1980-83, s. 86-135.
- K.R. Veenhof, J. Eidem, Mesopotamia. The Old Assyrian Period, Academic Press Fribourg 2008.