Eugejsona
Eugejsona (Eugeissona Griff.) – rodzaj roślin z rodziny arekowatych, czyli palm (Arecaceae). Obejmuje 6 gatunków[4][5][6][7]. Dwa gatunki rosną na Półwyspie Malajskim, a pozostałe na Borneo[6]. Rosną w różnych zbiorowiskach leśnych, zwykle bardzo obficie na stanowiskach[5]. Eugeissona tristis gęsto porasta poręby, utrudniając odnowienie pożądanych w tamtejszym leśnictwie drzew z rodziny dwuskrzydłowatych[6].
_(15201011904).jpg) Eugeissona utilis | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj |
eugejsona |
| Nazwa systematyczna | |
| Eugeissona W. Griffith Calcutta J. Nat. Hist. 5: 101. Apr 1844[3] | |
| Typ nomenklatoryczny | |
|
E. triste W. Griffith[3] | |
_spiny_base_(15822511702).jpg)
Liście różnych gatunków wykorzystywane są do pokrywania dachów[6][8][9], a przynajmniej z liści eugejsony użytecznej wyplata się także ścianki i sufity[9]. Korzenie podporowe wyrastające sukcesywnie z pędów Eugeissona minor i sprawiające wrażenie, że rośliny kroczą przez las, są cenionym surowcem do wyrobu lasek do chodzenia i dawniej stosowane były także do wyrobu uchwytów parasoli[6]. Bogate w skrobię rdzenie kłodzin (zwłaszcza w przypadku eugejstony użytecznej i okazałej) stanowią surowiec do wyrobu sago. Z mączki tego pierwszego z gatunków sporządza się potrawę „molong” przyprawianą pyłkiem tej palmy[9], a sago i pyłek drugiego to podstawa dania zwanego „pantu”[8]. Silnie krzewiące się rośliny są doskonałym źródłem tzw. „kapusty palmowej” (pąków liściowych) używanych do nadziewania naleśników „roti”[9]. Jadalne są także owoce[10], przy czym z bielma nasion eugejsony użytecznej, mającego konsystencję kremu i delikatny aromat orzechowy, sporządza się pokarm dla niemowląt[9]. Z ogonków i osadek liściowych sporządza się strzałki i same dmuchawki do ich wystrzeliwania (tradycyjna broń Dajaków)[9][5], a także żaluzje[5].
Nazwa rodzaju utworzona została z dwóch greckich słów: eu znaczącego „dobry” i γείσσων (geisson) znaczącego „gzyms”[10].
Morfologia edytuj
- Pokrój
- Palmy o pędach rozgałęziających się nieregularnie dychotomicznie[6], skróconych, czasem podziemnych[10], z licznymi odrostami[5], wydłużającymi się tylko w czasie kwitnienia, ale też u części gatunków pędy wzniesione są prosto w górę lub płożące[10], osiągające do 3 m wysokości[5]. U niektórych przedstawicieli rodzaju wzdłuż pędu wyrastają długie korzenie podporowe, u innych są one skrócone i tworzą ciernie[10]. Rośliny silnie kolczaste[5][10], z kłodzinami pokrytymi bardzo twardą korą (wewnątrz rdzeń jednak jest miękki)[5].
- Liście
- Skrętoległe lub wyrastają w trzech rzędach w liczbie od 6 do 25[10]. Liście osiągają do 6 m długości[9][8]. Pochwy liściowe są otwarte, ogonki liściowe zwykle długie[10], rynienkowate w dole, zaokrąglone w górze, pokryte są spłaszczonymi, czarnymi kolcami, czasem też łuskami i rozgałęziającymi się włoskami. Osadka liści też jest kolczasta, choć kolce są tu rzadsze. Listki bardzo liczne, równowąskie do lancetowatych, całobrzegie, zwykle zwisające[5].
- Kwiaty
- Kwiatostany wyrastają u nasad zredukowanych liści z wydłużającego się w czasie kwitnienia pędu skupione są w jego części szczytowej, w efekcie tworząc pozorny kwiatostan szczytowy. Po kwitnieniu i wydaniu owoców pęd zamiera[10]. Kwiatostany są okazałe[9] (u E. tristis do 3 m wysokości[10]), silnie rozgałęzione (do rozgałęzień IV rzędu), z rurkowatą podsadką u nasady każdego rozgałęzienia. Na końcach rozgałęzień kwiatostanu z kubeczkowatymi przysadkami wyrastającymi dwurzędowo lub czasem spiralnie w liczbie kilkunastu, rzadziej mniej licznie, i obejmującymi okazałe (niemal największe wśród palm[7]) kwiaty – męski i obupłciowy, z których najpierw rozwija się ten pierwszy, a następnie jest on wypychany i odrzucany w wyniku rozwoju kwiatu obupłciowego. Kwiaty męskie rozwijają się na spłaszczonej szypułce. Trzy zewnętrzne listki tworzą rurkowaty okółek okwiatu i są skórzaste, brązowe i kreskowane. Wewnętrzne listki okwiatu drewnieją i zakończone są twardymi i ostrymi kolcami. Pręcików jest 20–70, ich nitki są krótkie, pylniki wąskie i długie, żółte lub fioletowe. Kwiaty obupłciowe są podobne, ale zawierają walcowatą, nieco trójkanciastą zalążnię[5].
Systematyka edytuj
Rodzaj klasyfikowany jest do monotypowego plemienia Eugeissoneae w obrębie podrodziny Calamoideae Griff. (1844) w rodzinie arekowatych Arecaceae[11].
- Wykaz gatunków[4]
- Eugeissona ambigua Becc.
- Eugeissona brachystachys Ridl.
- Eugeissona insignis Becc. – eugejsona okazała[8]
- Eugeissona minor Becc.
- Eugeissona tristis Griff.
- Eugeissona utilis Becc. – eugejsona użyteczna[9]
Przypisy edytuj
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-05-18] (ang.).
- ↑ a b Hyphaene. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2020-05-18].
- ↑ a b Eugeissona Griff.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-05-18].
- ↑ a b c d e f g h i j k Eugeissona Griff.. [w:] PALMweb: Palms of the World Online [on-line]. [dostęp 2020-05-18].
- ↑ a b c d e f David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 349, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ a b K.Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. IV. Flowering Plants. Monocotyledons. Alismatanae and Commelinanae (except Gramineae). Berlin, Heidelberg: Springer, 1998, s. 340. ISBN 978-3-642-08378-5.
- ↑ a b c d Jolanta i Karol Węglarscy: Rośliny dalekiej Azji. Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2006, s. 86. ISBN 83-60247-27-7.
- ↑ a b c d e f g h i Jolanta i Karol Węglarscy: Użyteczne rośliny tropików. Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2008, s. 140-141. ISBN 978-83-61320-17-3.
- ↑ a b c d e f g h i j Andrew Henderson: Palms of Southern Asia. Princeton, Oxford: The New York Botanical Garden, Princeton University Press, 2009, s. 110-111. ISBN 978-0-691-13449-9.
- ↑ Genus: Eugeissona Griff.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-05-18].