Wikipedia

Formacja skalska

Formacja skalska (pełna nazwa polska: formacja łupkowo-wapienna ze Skał; nazwa angielska: shaly-calcareous Skały Formation) – jednostka litostratygraficzna (formacja) dewonu środkowego Gór Świętokrzyskich, a dokładniej ich północnej części czyli regionu łysogórskiego, której nazwa pochodzi od miejscowości Skały w gminie Nowa Słupia.

Historia badań edytuj

Wydzielenie, odpowiadające obecnej formacji skalskiej, zaproponował w 1950 Jan Czarnocki pod nazwą „seria skalska”. W późniejszych latach najczęściej używanym terminem były „warstwy skalskie” (ang. Skały Beds, fr. couches de Skały), choć używano też terminu „formacja skalska”. Formalną definicję wydzielenia przedstawiono w 2022[1].

Definicja, stratotypy, datowanie edytuj

Formacja skalska obejmuje przeławicające się utwory margliste, ilaste i wapienne z liczną i dobrze zachowaną makrofauną, której nagromadzenia mają czasami charakter skałotwórczy. Miąższość formacji wynosi prawdopodobnie ok. 250–280 m[1].

Jej obszarem typowym jest prawy stok rzeczki Dobruchny (dopływu Pokrzywianki), gdzie odsłaniają się utwory dewonu[2]; tam znajdują się stratotypy dolnej i górnej granicy formacji, natomiast hipostratotyp granicy górnej wyznaczono w nieodległym Miłoszowie. Utwory nadległe to formacja świętomarska, natomiast podległe – formacja z Kowali (według dawniejszego ujęcia należały one do formacji wojciechowickiej[3]).

Wiek formacji, określony na podstawie konodontów, tentakulitów[4], małżoraczków i spor[5] zawiera się w przedziale późny eifel–środkowy żywet[1].

Fauna edytuj

Formacja skalska znana jest ze szczególnie zróżnicowanej fauny kopalnej. Odsłonięcie w Skałach (obecnie nieistniejące) było jednym z najsłynniejszych stanowisk paleontologicznych w Polsce[6]; znaleziono tam ponad 130 gatunków bezkręgowców kopalnych[7], przede wszystkim ramienionogów[8][9][10]. Wiele z tych gatunków okazało się nowymi, a nazwy niektórych z nich odnoszą się do wsi Skały: Blothrophyllum skalense Gürich, 1896 (koralowiec czteropromienny); Aulocystis skalensis (Stasińska, 1974) (koralowiec denkowy); Nyterops skalensis (Kielan, 1956) (trylobit)[7]. Z okolic Śniadki opisano nowy rodzaj i gatunek bezszczękowca z grupy heterostraków, Psarkosteus mediocris[11]. Z serii czterech stanowisk formacji skalskiej w Miłoszowie odnotowano 200 gatunków bioty morskiej[12].

Bogata biota formacji skalskiej pochodzi z okresu panowania optymalnych warunków dla rozwoju organizmów żywych, co miało miejsce między wydarzeniami Kačák(inne języki) a Taghanic[12].

Osobny artykuł: Stanowisko paleontologiczne w Miłoszowie.

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c G. Racki i inni, Middle Devonian Skały Formation in the Holy Cross Mountains (Poland) – formal description and subdivision based on new field data., „Annales Societatis Geologorum Poloniae”, 92 (4), 2022, 425–444..
  2. ↑ PROFIL GRZEGORZOWICE-SKAŁY (GRZEGORZOWICE-SKAŁY PROFILE) [online], www.iop.krakow.pl [dostęp 2023-11-11].
  3. ↑ Europejskie Centrum Edukacji Geologicznej - Dewon [online], www.eceg.uw.edu.pl [dostęp 2023-11-11].
  4. ↑ J. Dzik, Wiek formacji skalskiej dewonu świętokrzyskiego, „Przegląd geologiczny”, 29 (3), 1981, s. 125-128.
  5. ↑ J. Malec, E. Turnau, Middle Devonian conodont, ostracod and miospore stratigraphy of the Grzegorzowice–Skały section, Holy Cross Mountains, Poland, „Bulletin of the Polish Academy of Sciences, Earth Sciences”, 45, 1997, s. 67–86.
  6. ↑ Adam Tadeusz Halamski, Les richesses géologiques de la Pologne, „Bulletin mensuel de la Société linnéenne de Lyon”, 70 (10), 2001, s. 242–243, DOI: 10.3406/linly.2001.11409 [dostęp 2023-11-11] (fr.).
  7. ↑ a b Adam Tadeusz Halamski, Mikołaj K. Zapalski, Les schistes à brachiopodes de Skaly : un niveau exceptionnel. Première partie : inventaire faunistique. Compte rendu de la conférence du 9 décembre 2004, „Bulletin mensuel de la Société linnéenne de Lyon”, 75 (3), 2006, s. 145–150, DOI: 10.3406/linly.2006.13623 [dostęp 2023-11-11] (fr.).
  8. ↑ G. Biernat, Middle Devonian brachiopodes of the Bodzentyn syncline (Holy Cross Mountains, Poland), „Palaeontologia Polonica”, 17, 1966 (ang.).
  9. ↑ G. Biernat, Middle Devonian Atrypacea (Brachiopoda) from the Holy Cross Mountains, Poland, „Acta Palaeontologica Polonica”, 9 (3), www.app.pan.pl, 1964, s. 277-340 [dostęp 2023-11-11].
  10. ↑ P. Woźniak, A.T. Halamski, G. Racki, Cyclic ecological replacement of brachiopod assemblages in the top-Eifelian Dobruchna Brachiopod Shale Member (Skały Formation) of the Holy Cross Mountains (Poland), „Annales Societatis Geologorum Poloniae”, 92 (4), 2022, 445–463. (ang.).
  11. ↑ M. Dec, A new Middle Devonian (Givetian) psammosteid (Vertebrata: Heterostraci) from Poland, „Annales Societatis Geologorum Poloniae”, 90 (1), 2020, s. 75–93.
  12. ↑ a b A.T. Halamski i inni, The pre-Taghanic (Givetian, Middle Devonian) ecosystems of Miłoszów (Holy Cross Mts, Poland), „Annales Societatis Geologorum Poloniae”, 92 (4), 2022, s. 323–379.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Formacja_skalska&oldid=73181879”