Gołąbek kruchy

gatunek grzybów

Gołąbek kruchy (Russula fragilis (Pers.) Fr.) – gatunek grzybów należący do rodziny gołąbkowatych (Russulaceae).

Gołąbek kruchy
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

grzyby

Typ

podstawczaki

Klasa

pieczarniaki

Rząd

gołąbkowce

Rodzina

gołąbkowate

Rodzaj

Russula

Gatunek

gołąbek kruchy

Nazwa systematyczna
Russula fragilis (Pers.) Fr.
Epicr. syst. mycol. (Upsaliae): 359 (1838)
Zasięg
Mapa zasięgu
Zasięg występowania w Europie
Owady opuszczające blaszki grzyba
Wyblakłe gołąbki kruche
Skórka daje się ściągnąć do połowy promienia

Systematyka i nazewnictwo

edytuj

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Russula, Russulaceae, Russulales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].

Po raz pierwszy opisał go Christiaan Hendrik Persoon, nadając mu nazwę Agaricus fragilis. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę, nadał mu Elias Fries w 1838 r.[1] Niektóre synonimy naukowe:

  • Agaricus fallax Schaeff. 1774
  • Agaricus fragilis Pers. 1801
  • Agaricus linnaei var. fragilis (Pers.) Fr. 1815
  • Russula bataillei Bidaud & Reumaux, in Reumaux 1996
  • Russula emetica subsp. fragilis (Pers.) Singer 1932
  • Russula emetica var. fragilis (Pers.) Quél. 1888
  • Russula fragilis var. gilva Einhell. 1985
  • Russula fragilis var. knauthii (Singer) Kuyper & Vuure 1985
  • Russula fallax (Schaeff.) Fr. 1874
  • Russula fragilis var. fallax (Schaeff.) Massee 1893
  • Russula fragilis var. violascens Secr. ex Gillet 1876[2]

Polską nazwę podał Feliks Berdau w 1876 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako mglejarka i serojeszka krucha[3].

Morfologia

edytuj
Kapelusz

Średnicy od 2 do 5(7) cm, mały i kruchy, jaśniej lub ciemniej fioletowawy, z domieszką odcieni czerwonawych i zielonawych, także z większym udziałem czerwonego. Centrum zarówno prawie czarniawe, jak i blaknące na kolor żółtawy do oliwkowoochrowego. Skórka wkrótce traci połysk. Brzeg na starość krótko żłobkowany. Skórka daje się ściągać do połowy promienia[4].

Blaszki

Dość gęste, czasami rozwidlone, przy trzonie niemal wolne[5]. Za młodu czysto białe, później śmietankowożółtawe, z delikatnie karbowanym ostrzem[6].

Trzon

O wysokości od 3 do 5 cm i grubości 7–20 mm. Jest gruby, walcowaty, czasami nieco maczugowaty. U młodych okazów pełny, u starszych pusty. Biały, na starość lub po uszkodzeniu żółty[4].

Miąższ

Niezmiennie biały, o przyjemnym owocowym zapachu. Smak piekący i ostry[6].

Gatunki podobne

Jest to gatunek o dużej zmienności morfologicznej. Z tego powodu wyróżniono wiele jego odmian i form[5]. Obecnie według Index Fungorum wszystkie uznane zostały za synonim gołąbka kruchego[1]. Podobne są: gołąbek różnobarwny (Russula versicolor), o niezbyt ostrym smaku, gołąbek lazurowy (Russula azurea), gołąbek turecki (Russula turci), gołąbek fiołkowozielony (Russula ionochlora)[6].

Cechy mikroskopowe;

Wysyp zarodników biały. Zarodniki szerokoelipsoidalne do kulistych, o rozmiarach 7–10 ×5,5–8 µm i brodawkowato-siateczkowatej powierzchni. Brodawki są średniej wielkości, a siateczka ma pełne oczka. Podstawki o rozmiarach 30–50 × 7–11,5 µm. Cystydy o kształcie podobnym do wrzecionowatego i rozmiarach 90 × 12 µm. Mają tępy szczyt i przewężenie poniżej szczytu. Pod działaniem sulfowaniliny silnie szarzeją. W skórce znajdują się liczne dermatocystydy[5].

Występowanie i siedlisko

edytuj

Jest pospolity i szeroko rozprzestrzeniony w Europie i Ameryce Północnej. Podano stanowiska tego gatunku także w Kostaryce i Japonii[7]. W Polsce jest dość częsty[8]. W polskim piśmiennictwie naukowym opisany na licznych stanowiskach[3].

Owocniki pojawiają się od lipca do listopada w lasach liściastych, iglastych i mieszanych, zwłaszcza na wilgotnych glebach wśród mchów, pod dębami, klonami, brzozą brodawkowaną, grabami, leszczyną, bukami, świerkami i sosnami[3]. Występuje głównie na pogórzu i w górach[6].

Znaczenie

edytuj

Naziemny grzyb mykoryzowy. Jest niejadalny z powodu piekącego i ostrego smaku. Jest też lekko trujący[8].

Przypisy

edytuj
  1. a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2015-12-15] (ang.).
  2. Species Fungorum [online] [dostęp 2015-12-15] (ang.).
  3. a b c Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 603, ISBN 83-89648-09-1.
  4. a b Pavol Škubla, Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, s. 145, ISBN 978-83-245-9550-1.
  5. a b c Alina Skirgiełło, Gołąbek (Russula). Grzyby (Mycota). Podstawczaki (Basidiomycetes), gołąbkowce (Russulales), gołąbkowate (Russulaceae), Warszawa-Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1998, s. 111, ISBN 83-01-09137-1.
  6. a b c d Ewald Gerhardt, Grzyby: wielki ilustrowany przewodnik, Warszawa: Klub dla Ciebie - Bauer-Weltbild Media, 2006, s. 464, ISBN 83-7404-513-2.
  7. Discover Life Maps [online] [dostęp 2015-12-16].
  8. a b Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, s. 412, ISBN 83-09-00714-0.