Graman Quassi
Kwasimukamba, Kwasi Mukamba, Quassi lub Graman Quacy (pisane również jako Kwasi i Quasi) (ur. ok. 1690[1] na Złotym Wybrzeżu[2], zm. 12 marca 1787 w Paramaribo) – niewolnik z Surinamu, później wyzwoleniec znany jako zielarz-uzdrowiciel i łowca niewolników w służbie holenderskich kolonizatorów w Surinamie. Upamiętniony został w naukowej nazwie rodzaju gorzkla Quassia.
 Graman Quassi na rycinie autorstwa Williama Blake'a z 1796 | |
| Data i miejsce urodzenia |
ok. 1690 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Zawód, zajęcie |
niewolnik, później wyzwoleniec, uzdrowiciel, zielarz i łowca niewolników |
Życiorys edytuj
Quassi wywodził się z plemienia Akan z terenu dzisiejszej Ghany, ale jako dziecko[3][4] lub młody dorosły został zniewolony[5] i przywieziony do Nowego Świata. W Surinamie, holenderskiej kolonii w Ameryce Południowej, został zatrudniony na plantacji trzciny cukrowej New Timotebo. Quassi miał wielką wiedzę językową i zielarską. Zasłynął jako uzdrowiciel. Za swoje usługi otrzymywał wynagrodzenie. Stopniowo stał się osobą wpływową[2].
Quassi brał udział w wojnach kolonialnych przeciwko plemieniu Saramaka z ludu Maroni jako zwiadowca i negocjator Holendrów. Współpracował z Johnem Gabrielem Stedmanem, szkocko-holenderskim najemnikiem[2]. Po spotkaniu z Quassim w 1777 porucznik napisał:
Ten Afrykanin, dzięki swemu ujmującemu usposobieniu i pracowitości, nie tylko wyzwolił się ze stanu niewolnictwa, ale dzięki swej wspaniałej pomysłowości i pomysłowemu postępowaniu znalazł sposób na bardzo intratne utrzymanie. Uzyskał wśród niższych niewolników opinię czarnoksiężnika (...). Graman Quassi, czyli Wielki Człowiek Quassi, został natychmiast wysłany w celu odnalezienia sprawców, których bardzo rzadko przegapiał, szczególnie przez ich wiarę w jego czary (…) i za te usługi czasami otrzymywał nagrody pieniężne”[5].
W czasie walk stracił prawe ucho[6]. Europejczycy dali mu złoty napierśnik z napisem „Quassie, wierny białym”. Służył gubernatorowi jako jego osobisty niewolnik, dopóki nie został uwolniony na mocy ustawy o wyzwoleniu w 1755[2].
Pod koniec lat 60. XVIII wieku był właścicielem plantacji. W lutym 1772 odwiedził Holandię i został przyjęty na audiencji przez Wilhelma V, księcia orańskiego[7]. Został odznaczony za zasługi dla Holendrów. Otrzymał błękitno-szkarłatny ubiór, obszyty szeroką złotą koronką i kapelusz z białym piórem (w stylu holenderskiego generała)[5]. Wrócił do Surinamu we wrześniu 1772[7].
12 marca 1787 gubernator Wichers ogłosił, że Quassi zmarł w Paramaribo w wieku co najmniej 95 lat[8]. Mieszkał w okazałym domu opłaconym przez rząd holenderski. Miał własną plantację, na której pracowali niewolnicy[5]. Został pochowany przez Korpus Wolnych Czarnych[8].
Upamiętnienie edytuj
Używał gorzkiego naparu do leczenia infekcji pasożytami jelitowymi. Miksturę sporządził na bazie roślin z gatunku gorzkla właściwa Quassia amara. Gorzkla ta jest nadal stosowana w produkowanych przemysłowo lekach przeciwko pasożytom jelitowym. We współczesnych relacjach Quassi opisywany jako „jeden z najbardziej niezwykłych czarnych mężczyzn w Surinamie, a być może na świecie”[9]. Naukowcy uważają, że Quassi prawdopodobnie odkrył właściwości gorzkli przed 1730. Może podzielił się odkryciami z wizytującym ok. 1761 holenderskie kolonie szwedzkim przyrodnikiem Nilsem Dahlbergiem, który był w kontakcie z Karolem Linneuszem. Ten nazwał roślinę na cześć Quassiego[5]. Carl Gustav Dahlberg, szwedzki właściciel plantacji w Surinamie, był oburzony, że Linneusz upamiętnił Quassiego, bo liczył, że skoro to on podarował Linneuszowi okaz leczniczej rośliny, zostanie ochrzczona jego imieniem[10].
Na suficie Hintze Hall w Muzeum Wiktorii i Alberta znajduje się przedstawienie rośliny nazwanej na cześć Quassiego[5].
W latach 60. i 90. XX wieku surinamscy Maroni wspominali go jako zdrajcę[5][11].
Przypisy edytuj
- ↑ Josh Davis, Are natural history museums inherently racist? [online], 2019 [dostęp 2022-12-09].
- ↑ a b c d GRAMAN QUASSI: THE AFRICAN SLAVE IN SURINAM WHO DISCOVERED BITTER (QUASSIA) TONIC FOR TREATING FEVER WITHOUT SIDE EFFECTS [online], African Lisbon Tour, 18 września 2019 [dostęp 2022-12-09] (ang.).
- ↑ Nathaniel Crabbe, Graman Quassi: Meet the Ghanaian who discovered the Quassia Tonic to heal Whites [online], Yen.com.gh - Ghana news., 5 marca 2020 [dostęp 2022-12-09] (ang.).
- ↑ Graman Quassi, discoverer of Quassia Tonic [online], Ghanaian Museum, 4 marca 2020 [dostęp 2022-12-09] (ang.).
- ↑ a b c d e f g Who was Graman Kwasi? [online], www.nhm.ac.uk [dostęp 2022-12-09] (ang.).
- ↑ Surinam Slave Trade [online], BibliOdyssey, 19 sierpnia 2007 [dostęp 2022-12-09].
- ↑ a b Gert Oostindie, Emy Maduro, In het land der overheerser II, „Verhandelingen van Het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde” (100), 1986, s. 109.
- ↑ a b DBNL, Ruud Beeldsnijder Een weinig bekende brief over de heelmeester, lukuman en slavenjager Quassie, OSO. Tijdschrift voor Surinaamse taalkunde, letterkunde en geschiedenis. Jaargang 12 [online], DBNL [dostęp 2022-12-09] (niderl.).
- ↑ R. Price, Kwasimukambas gambit, „Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde”, 135 (1), 1979, s. 151–169.
- ↑ Graman Quassi: the African slave in Surinam who discovered bitter (Quassia) tonic for treating fever without side effects [online], GRAMAN QUASSI [dostęp 2022-12-09].
- ↑ Richard Price, First-time: the historical vision of an African American people, University of Chicago Press 2002.