Gwiazdozbiór Liska

Lisek
Nazwa łacińska	Vulpecula
Dopełniacz łaciński	Vulpeculae
Skrót nazwy łacińskiej	Vul
	Dane obserwacyjne (J2000)
Rektascensja	20 h
Deklinacja	25°
	Charakterystyka
Powierzchnia	268 stopni kw.
Liczba gwiazd o obserwowanej wielkości gwiazdowej < 3	0
Najjaśniejsza gwiazda	Anser (α Vul, 4,44m)
Gwiazdozbiory sąsiadujące	Łabędź; Lutnia; Herkules; Strzała; Delfin; Pegaz;
Roje meteorów	brak
	Widoczny na szerokościach geograficznych; pomiędzy 57° S a 90° N.
	Multimedia w Wikimedia Commons

Lisek (łac. Vulpecula, dop. Vulpeculae, skrót Vul, inna używana nazwa Lis) – niezbyt jasny, 55. co do wielkości, gwiazdozbiór nieba północnego, wprowadzony w 1687 roku^[2], przez gdańskiego astronoma Jana Heweliusza, opublikowany w 1690 roku, pod pierwotną nazwą Lisek z Gęsią, w pośmiertnie wydanym atlasie Firmamentum Sobiescianum. Znajduje się on wewnątrz formacji „Trójkąta letniego”. Liczba gwiazd dostrzegalnych nieuzbrojonym okiem: około 45. Widoczny w Polsce od wiosny do jesieni^[3].

Gwiazdy Liska

Ilustracja Jana Heweliusza

Lisek jest wykrojony z Drogi Mlecznej w Łabędziu pomiędzy Strzałą a betą Łabędzia^[1]. Na granicy Liska i Strzały znajduje się grupa gwiazd, układająca się w kształt haka, widoczna przez małą lunetę, nazywana też gromada Wieszak.

Najjaśniejszą gwiazdą tej konstelacji jest Alfa Vulpeculae (Anser) o jasności 4,44^m, czerwony olbrzym odległy od Układu Słonecznego o 295 lat świetlnych. Nazwa tej gwiazdy oznacza po łacinie gęś. Początkowo cały gwiazdozbiór nosił nazwę „Lisek z Gęsią” (łac. Vulpecula cum Ansere) w pośmiertnie wydanym atlasie Firmamentum Sobiescianum. Owa gęś znajdowała się w pysku lisa. Po zmianie nazwy gwiazdozbioru na „Lisek”, gęś pozostała jako nazwa jego najjaśniejszej gwiazdy. Obok niej leży 8 Vul, pomarańczowy olbrzym szóstej wielkości, położony w odległości 484 lat świetlnych^[2]. Obie znajdują się w różnych odległościach od Słońca, więc nie są ze sobą związane.
T Vul to żółto-biały nadolbrzym z grupy cefeid, którego wielkość gwiazdowa zmienia się co 4,4 dnia. Położony w odległości 1700 lat świetlnych od Słońca^[2].

Interesujące obiekty

asteryzm zwany Gromadą BrocChiego lub Wieszakiem (od kształtu przypominającego wieszak na ubrania)^[4]. Collinder 399 (Gromada BrocChiego) składa się z 10 gwiazd o jasności od 5 do 7^m. Jest widoczny przez lornetkę na granicy Liska i Strzały. Sześć gwiazd tworzy niemal prostą linię, rozciągającą się na długości równej trzem średnicom tarczy Księżyca. Z środka drążka wychodzi zagięty łańcuch czterech gwiazd, tworząc haczyk Wieszaka. Najjaśniejszym składnikiem asteryzmu jest 4 Vul piątej wielkości, znajdujący się w haczyku. Gwiazdy znajdują się w odległości od około 200 do ponad 1000 lat świetlnych, w związku z tym nie tworzą prawdziwej gromady, a tylko zgrupowanie optyczne^[2].
M27 (NGC 6853, mgławica Hantle lub Mgławica Podwójny Dzwon) – jasna i rozległa mgławica planetarna o jasności 8^m i średnicy kątowej 7,5' (1/4 średnicy Księżyca w pełni), odległa o 1250 lat świetlnych. Jej nazwa bierze się z kształtu, widocznego na fotografiach. M27 pobudza do świecenia centralna gwiazda 13^m, która przed około 50 tysiącami lat gwałtownie odrzuciła zewnętrzne warstwy swej materii. Obiekt rozszerza się z ogromną prędkością, 27 km/s^[3]. Przez lornetkę wygląda jak eliptyczna, nieco zamglona świetlista plamka^[2].
Gromada otwarta NGC 6940 ma wielkość 6,3 i średnicę kątową niemal połowy Księżyca. Znajduje się w niej około 170 gwiazd. Gromada ma kształt wzdętej litery Y, bo każde z ramion Y jest chmurą iskierek, a nie linią. Centrum gromady znaczy pomarańczowa gwiazda^[1].

W 1967 roku w obrębie tej konstelacji angielscy radioastronomowie odkryli pierwszego pulsara. Jest położony około półtora stopnia na północ od Gromady BrocChiego^[2].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Praca zbiorowa: KOSMOS. Warszawa: Buchmann Sp. z o.o., 2012, s. 480-481. ISBN 978-83-7670-323-7.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Ian Ridpath: Gwiazdy i planety. Przewodnik Collinsa. Warszawa: MULTICO Oficyna Wydawnicza, 2010, s. 262. ISBN 978-83-7073-928-7.
↑ ^a ^b Przewodnik po gwiazdozbiorach. W: Jan Desselberger, Jacek Szczepanik: Tablice astronomiczne z przewodnikiem po gwiazdozbiorach.. Bielsko-Biała: PPU „PARK” Sp. z o.o., 2002, s. 112-113. ISBN 83-7266-156-1.
↑ Przemysław Mieszko Rudź: Atlas gwiazd. Przewodnik po konstelacjach.. Warszawa: Wydawnictwo SBM Sp. z o.o., 2015, s. 116. ISBN 978-83-7845-873-9.

Zobacz też

[Kosmos-1] Praca zbiorowa: KOSMOS. Warszawa: Buchmann Sp. z o.o., 2012, s. 480-481. ISBN 978-83-7670-323-7.

[gwiazda-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Ian Ridpath: Gwiazdy i planety. Przewodnik Collinsa. Warszawa: MULTICO Oficyna Wydawnicza, 2010, s. 262. ISBN 978-83-7073-928-7.

[tablice-3] Przewodnik po gwiazdozbiorach. W: Jan Desselberger, Jacek Szczepanik: Tablice astronomiczne z przewodnikiem po gwiazdozbiorach.. Bielsko-Biała: PPU „PARK” Sp. z o.o., 2002, s. 112-113. ISBN 83-7266-156-1.

[rudz-4] Przemysław Mieszko Rudź: Atlas gwiazd. Przewodnik po konstelacjach.. Warszawa: Wydawnictwo SBM Sp. z o.o., 2015, s. 116. ISBN 978-83-7845-873-9.

[2]

[3]

[1]

[4]