Hof (świątynia)

świątynia w religii Germanów

Hof – termin oznaczający świątynię w religii Germanów. Termin hof pochodzi z języka staronordyckiego.

Carl Larsson, Midvinterblot (1915): Król Domalde składa siebie samego w ofierze przed hofem w Gamla Uppsala

Etymologia

edytuj

Staronordyckie słowo hof pierwotnie oznaczało halę, następnie zaczęto nim opisywać dwór (pierwotnie w znaczeniu dworu królewskiego lub arystokratycznego), a później także folwark. W średniowiecznych źródłach skandynawskich występuje ono raz jako hala, w poemacie Eddy starszej Hymiskviða, zaś w znaczeniu folwarku zaczyna pojawiać się w XIV wieku. Gdzie indziej zaś pojawia się jedynie jako określenie świątyni[1]. Hof okazjonalnie pojawia się również w znaczeniu świątyni w języku staro-wysoko-niemieckim[2]. W Skandynawii epoki wikingów zdaje się wypierać starsze określenia świętych miejsc: , hörgr, lundr, vangr, oraz vin, szczególnie w zachodnionordyckim obszarze językowym, tj. w Norwegii i Islandii. Stanowi dominujące określenie świątyni w islandzkich sagach, lecz jest rzadkie w poezji skaldów[3].

Liczne miejsca w Skandynawii, zwłaszcza w regionach zachodnionordyckich[4], noszą nazwy hof lub hov, zarówno samodzielnie, jak i w zbitkach, na przykład:

Niektóre nazwy miejscowe, często nazwy farm, zawierają to słowo, tak jak:

  • Kilka miejsc na Islandii noszących nazwę Hofstaðir, w tym jedno stanowisko z pozostałościami hofu.
  • Hofsós, miejscowość na Islandii.
  • Norderhov, dawna gmina w Norwegii – poświęcona Njörðrowi.
  • Torshov, okolica Oslo i Thorsø, folwark w Torsnes w Norwegii – poświęcony Thorowi.

Istnieje również przykład w Anglii: Hoff w Kumbrii, z towarzyszącym mu Hoff Lund, „grobem świątynnym”[5][6][7].

Znaleziska archeologiczne

edytuj

W latach 90. duńscy archeolodzy okryli siedzibę wodza na brzegu jeziora Tissø w Zelandii Zachodniej. Wśród innych znalezisk odkryli oni również pozostałości długiego domu lub hali, użytkowanej pomiędzy VI a XI wiekiem po Chrystusie. Na podstawie widocznych dookoła otworów można było stwierdzić, że dach wspierał się na kilku bardzo mocnych kolumnach, a sam budynek był wysoki, być może dwukondygnacyjny. Składało się na niego duże centralne pomieszczenie, w którym znaleziono liczne kości zwierzęce, fragmenty frankijskich naczyń szklanych oraz instrument smyczkowy[8]. Znaleziska te pozwalały z dużym prawdopodobieństwem stwierdzić, że hala była używana w celu ceremonialnych uczt. Dodatkowo, w bezpośrednim sąsiedztwie znaleziono dużą liczbę przedmiotów wotywnych, jak na przykład duży pierścień ze złota, amulety z motywami mitologicznymi oraz kości zwierzęce. Odkrycia te wskazują na to, że cały kompleks stanowił w przeszłości ważny ośrodek religijny[9].

Inne znaleziska w badanym obszarze, takie jak na przykład broń czy biżuteria, dowodzą, że miejsce było związane z wyższymi warstwami ówczesnego społeczeństwa, prawdopodobnie z rodziną królewską. Cały kompleks, obejmujący również warsztaty i rynek, mógł funkcjonować jako tymczasowa rezydencja dla króla, gdy ten organizował okresowe odwiedziny w poszczególnych częściach królestwa. Badania dowiodły, że kompleks był używany tylko w krótkich okresach. Król pełnił równocześnie funkcję przywódcy religijnego, a hof był użytkowany do uczt i blótów mających miejsce w trakcie jego odwiedzin. Podobne kompleksy budynków są znane z innych miejsc we wschodniej Skandynawii, takich jak na przykład Järrestad w Skanii[10], Lisbjerg w Jutlandii czy Toftegård na Zelandii. Tego rodzaju centra królewskie, nazywane przez archeologów placami centralnymi[9], posiadają być może paralele z pałacami królewskimi Merowingów, Karolingów i cesarzy rzymskich, takich jak kompleks pałacowy Karola Wielkiego w Akwizgranie. Obejmowały one również budynki sakralne, rynki i warsztaty użytkowane głównie podczas obecności suwerena w posiadłości[11].

Islandia

edytuj

Hofstaðir

edytuj

Zarówno nazwa osady Hofstaðir obok jeziora Mývatn, jak i tradycja lokalna wskazują na to, że w przeszłości istniał tu hof[12]. Jego lokalizacja została odkryta w 1908 roku przez Daniela Bruuna i ponownie w 1965 roku przez Olafa Olsena. Od 1991 roku Islandzki Instytut Archeologiczny (isl. Fornleifastofnun Íslands – FSI) prowadzi ponowne badania nad miejscem; od 2002 roku odbywa się to jako część międzynarodowych badań w ramach programu Landscape of Settlements. Wykopaliska doprowadziły do odkrycia dużego długiego domu z niewielkim oddzielnym pomieszczeniem na północnym krańcu, długiego na 42 metry i szerokiego na 8 metrów w swojej głównej części. Budynek posiadał trzy niewielkie, wystające sekcje, dwie blisko południowego krańca i jedną po przeciwnej stronie[13]. Zawierał również palenisko na środku i mniejsze paleniska na obu końcach głównego pomieszczenia. Kości zwierzęce zostały znalezione na całej przestrzeni głównego pomieszczenia, a także, w mniejszej liczbie, w małym pomieszczeniu[14]. Odkryto również wiele różnych, powiązanych budynków.

Olsen wykorzystał przykład Hofstaðir jako idealny do zobrazowania idei świątyni-gospodarstwa. Z wyjątkiem swoich dużych rozmiarów, budynek w swej formie jest identyczny z innymi długimi domami, mniejsze pomieszczenie na północnym krańcu jest późniejszym dodatkiem, a wykopaliska z 1908 roku nie odsłoniły w pełni wejść, aneksów i budynków towarzyszących. Stwierdził on, że obiekt był przede wszystkim budynkiem gospodarczym i pełnił funkcję hofu jedynie incydentalnie[15][16]. Jednakże w trakcie wyjaśniania relacji pomiędzy aneksami a pomieszczeniem głównym, ponowne wykopaliska odsłoniły więcej fragmentów kości, zaś analiza dowiodła, że co najmniej 23 sztuki bydła zostały złożone na miejscu w ofierze. Zostały one uśmiercone w nietypowy sposób, tj. poprzez cios pomiędzy oczy, a ich czaszki wystawione na zewnątrz przez lata. Rogi nie zostały usunięte, a pod względem wieku zwierzęta mieściły w zakresie od dojrzałych do będących w średnim wieku, z czego obie opcje były wyjątkowe w hodowlach Islandii w tamtym okresie; ponadto większość z nich stanowiły byki, co również jest zaskakujące w gospodarce mlecznej. Wiek czaszek jest różny, z ostatnią poświęconą około roku 1000. Znaleziono też jeden szkielet owcy poświęconej tą samą metodą, co bydło. Znalezione kości pozwalają na stwierdzenie funkcjonowania budynku w roli hofu[17]. Podobne wnioski przywodzi zaskakująco mały rozmiar centralnego paleniska w porównaniu do dużych rozmiarów budowli, relatywnie niewielka ilość znalezionych wartościowych przedmiotów (w tym kompletny brak broni) oraz lokalizacja, wygodna do podróżowania i bardzo widoczna, ale niezbyt dobra dla zabudowań gospodarczych. Niecodzienne dowody na częste uczty mięsne nie wskazują na zamożne siedlisko, ale miejsce regularnych, rytualnych zebrań, najprawdopodobniej w trakcie wiosny i lata[18]. Nietypowa metoda uboju celowo przyjmowała dramatyczną formę, wywołując fontanny krwi[19]. Czaszki zostały znalezione pośród resztek dachu i ścian, wszystkie oprócz jednej pogrupowane w dwóch miejscach na południowym końcu hali: w środku południowo-wschodniego aneksu i pomiędzy południowo-zachodnim aneksem a ścianą głównego budynku. Wydaje się prawdopodobne, że były one na widoku w czasie, gdy budynek był użytkowany, a miejsce, gdzie zostały znalezione było przechowalnią, czy to standardową na czas zimy, czy też kryjówką po konwersji na chrześcijaństwo, skutkującej opuszczeniem budynku w połowie XI wieku. Ofiara z owcy może być interpretowana jako rytuał kończący funkcjonowanie lokalizacji[20].

Olsen uważa również za wysoce istotne to, że tylko w odległości 9 metrów od południowych drzwi budynku znajdował się owalny dół zawierający popiół, węgiel drzewny, fragmenty kości zwierzęcych i okopcone kamienie. Wskazuje on, że islandzkie gospodarstwa zazwyczaj pozbywały się śmieci na uboczu oraz interpretuje ów dół jako dużą jamę do pieczenia[21].

Sæból i inne lokalizacje na planie kwadratu

edytuj

Liczne ruiny na planie kwadratu na Islandii, zwłaszcza jedno w Sæból, były interpretowane jako pozostałości hofów, jednak Olsen wykazał, że są one identyczne w formie i skali z będącymi wciąż w użyciu na Islandii końskimi straganami. Przypisał on legendy o hofach do romantycznego nacjonalizmu i zwrócił uwagę, że wiele z nich na początku XIX wieku było nazywanych średniowiecznymi kaplicami (bænhús) i dopiero pod koniec tego wieku uległy przemianowaniu na ruiny hofów[22].

Współcześnie

edytuj

Kilka budynków zostało zbudowanych lub adaptowanych jako hofy współcześnie przez rodzimowierców germańskich. Na Islandii Ásatrúarfélagið otrzymało w 2006 roku pozwolenie na budowę świątyni w Reykjavíku[23]. Budowa obiektu rozpoczęła się w 2015 roku na wzgórzu położonym obok Portu lotniczego Reykjavík; owalny budynek zaprojektował Magnus Jensen, architekt będący wyznawcą Ásatrú[24][25]. Przynajmniej jedna amerykańska grupa rodzimowierców germańskich uzyskała identyfikację hofu przez władze lokalne[26]. W trakcie Midsommar w 2014 roku Odinist Fellowship konsekrowało dawną kaplicę Tudorów jako hof w Newark-on-Trent w angielskim hrabstwie Nottinghamshire[27]. W 2016 roku otwarto Valheim Hof w Koryncie w Danii[28].

Przypisy

edytuj
  1. "Hof"; Richard Cleasby, Guðbrandur Vigfússon, An Icelandic-English Dictionary, wyd. II z suplementem (William A. Craigie), Oxford: Clarendon-Oxford University, 1957, repr. 1975, ISBN 978-0-19-863103-3, s. 277-278.
  2. Jacob Grimm tłum. James Steven Stallybrass, Teutonic Mythology, London: Bell, 1883, repr. New York: Dover, 1966, 2004, ISBN 978-0-486-43549-7, s. 1308.
  3. E.O.G. Turville-Petre, Myth and Religion of the North: The Religion of Ancient Scandinavia, London: Weidenfeld, 1964, s. 237, 243, 240.
  4. Terry Gunnell, "Hof, Halls, Goðar and Dwarves: An Examination of the Ritual Space in the Pagan Icelandic Hall," Cosmos 17 (2001) 3-36, s. 26, przypis 8 wymienia ponad 80 nazw miejscowych na Islandii brzmiących po prostu Hof oraz 23 w Norwegii w dodatku do tych, gdzie słowo jest częścią zbitki.
  5. Robert Ferguson, The Northmen in Cumberland & Westmoreland, London: Longman, 1833, s. 29-30.
  6. Christina Blackie, Geographical Etymology: A Dictionary of Place-Names Giving their Derivations, 3rd ed. London: Blackie, 1887, s. 106.
  7. William Gershom Collingwood, The Lake Counties, Dent's country guides, London: Dent, 1902, s. 340.
  8. Hvad foregik der i stormandens hal?. oldtiden.natmus.dk. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-03-05)]., Stormandsslægten ved Tissø, National Museum of Denmark, retrieved April 24, 2010 (Danish).
  9. a b Charlotte Fabech, "Centrality in Old Norse mental landscapes: A dialogue between arranged and natural place?" in Anders Andrén, Kristin Jennbert, Catharina Raudvere, eds., Old Norse Religion in Long-Term Perspectives: Origins, Changes, and Interactions: an international conference in Lund, Sweden, June 3–7, 2004, Lund: Nordic Academic Press, 2006, ISBN 91-89116-81-X, pp. 26-32, p. 27.
  10. Lars Larsson suggests that Järrestad may be another hof site, based on multiple entrances and the discovery of a hammer-head and an iron socket axe in a posthole: "Ritual building and ritual space: Aspects of investigations at the Iron Age central site Uppåkra, Scania, Sweden" in Andrén et al., Old Norse Religion in Long-Term Perspectives, pp. 248-53, p. 248.
  11. Hvem var stormanden på Tissø-gården?. oldtiden.natmus.dk. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-04-07)]., Stormandsslægten ved Tissø, National Museum of Denmark, retrieved April 24, 2010 (Danish)
  12. This is a tradition recorded in the 19th century and not the Erbyggja Saga account. Turville-Petre, p. 241, points out there are several places by that name in Iceland.
  13. Gavin Lucas and Thomas McGovern, "Bloody Slaughter: Ritual Decapitation and Display at the Viking Settlement of Hofstaðir, Iceland," European Journal of Archaeology 10.1 (2007), 7-30, Fig. 2, p. 10; the diagram in De Vries, Fig. 10, p. 383, Turville-Petre, p. 242, and Olsen, Fig. 18, p. 183 is based on the initial excavation and shows only two of the annexes and one of the two entrances: the northwest annex was a second entrance opposite that in the northeast.
  14. De Vries, pp. 382-83.
  15. Olsen, p. 193, English summary pp. 284-85.
  16. Ellis Davidson, p. 32: "[T]here was no indication that it was erected purely for religious purposes."
  17. Lucas and McGovern, pp. 8, 10-14; see also Thomas H. McGovern, "Report of Cattle and Sheep Skulls Recovered from Hofstaðir, Mývatnssveit N Iceland", draft, North Atlantic Biocultural Organization (NABO) NORSEC Laboratory Report No. 5, July 14, 2002 (pdf).
  18. Lucas and McGovern, pp. 20-22.
  19. Lucas and McGovern, p. 23.
  20. Lucas and McGovern, pp. 16, 24-25.
  21. Olsen, pp. 189-93, English summary p. 284.
  22. Olsen, pp. 158-65, English summary pp. 283-84; plan and drawing of a square horse stall, Figs. 12, 13, pp. 164-65. The square ruins were given special attention because of the idea that the hof at Gamla Uppsala had been square.
  23. "New places of worship erected in Reykjavík," Iceland News 8 February 2006, retrieved 26 April 2010.
  24. Neil McMahon, "Iceland's Asatru pagans reach new height with first temple", BBC News Europe, 13 February 2015.
  25. Nithin Sridhar, "New pagan temple in Iceland marks the revival of European paganism", News Gram June 29, 2015, retrieved May 1, 2017.
  26. Gladsheim Kindred in Maryland.
  27. Society for the Protection of Ancient Buildings Magazine, Autumn 2014.
  28. Del: Kendis-designer åbner 12 meter højt tempel til ære for Odin og Thor. nyheder.tv2.dk, 2016-05-30. [dostęp 2018-08-11]. (duń.).