Maryland

stan Stanów Zjednoczonych

Maryland (wymowa:/ˈmɛrələnd/) – stan Stanów Zjednoczonych na wybrzeżu Oceanu Atlantyckiego.

Maryland
State of Maryland
stan
7. stan od 28 kwietnia 1788
Ilustracja
Pieczęć Flaga
Pieczęć Flaga
Dewiza: Fatti maschii, parole femine
Państwo

 Stany Zjednoczone

Stolica

Annapolis

Kod ISO 3166-2

US-MD

Gubernator

Wes Moore (D)

Powierzchnia

32 131 km²[1]

Populacja (2020)
• liczba ludności


6 177 224[2]

• gęstość

244 os./km²

Strefa czasowa

UTC-05:00
UTC-04:00

Języki urzędowe

de iure brak
de facto angielski

Położenie na mapie USA
Położenie na mapie
Strona internetowa
Mapa stanu Maryland

Jest jednym z 13 stanów założycielskich. Od południa graniczy z Dystryktem Kolumbii, Wirginią i Wirginią Zachodnią, od wschodu z Delaware, a od północy z Pensylwanią.

Zatoka Chesapeake dzieli stan na dwie części – wschodnią – nizinną i zachodnią – wyżynną, łagodnie wznoszącą się w kierunku Appalachów.

Geografia edytuj

Stan zajmuje powierzchnię całkowitą 32 133,15 km², z czego 25 314,08 km² to powierzchnia lądowa, a 6819,07 km² (21,2%) stanowią wody śródlądowe. Najwyższym wzniesieniem w stanie jest szczyt Hoye Crest na górze Backbone Mountain w hrabstwie Garrett, o wysokości 1024 m n.p.m. Najniższy punkt lądowy stanu położony jest na poziomie morza na brzegach zatoki Chesapeake oraz Oceanu Atlantyckiego. Najniższy punkt w granicach administracyjnych stanu położony jest na dnie zatoki Chesapeake, około 53 m pod poziomem morza, około 1,6 km na południowy zachód od południowego brzegu wyspy Kent w hrabstwie Queen Anne’s i określany jako Bloody Point Hole[3].

Topografia stanu Maryland jest zróżnicowana, dlatego czasami stan określa się mianem "Ameryki w miniaturze"[4]. Stan posiada linię brzegową o długości około 12 420 km, z czego 11 175 km to linia brzegowa zatoki Chesapeake[5]. Wschodnia część stanu ma charakter nizinny i położona jest na półwyspie Delmarva, wchodzącym w skład Niziny Atlantyckiej. Środkowa część stanu leży na obszarze wyżyny Piedmont, zaś na zachodzie znajdują się pasma górskie Pasma Błękitnego oraz gór Allegheny, wchodzących w skład systemu górskiego Appalachów.

Główne rzeki stanu to Patapsco, Patuxent, Potomak oraz Susquehanna.

Zbiorniki wodne edytuj

W Maryland nie istnieje ani jedno naturalne jezioro, ponieważ procesy geologiczne w tym stanie nie sprzyjały powstawaniu jezior. Jako że lodowce nie występowały na tym obszarze podczas ostatniej epoki lodowcowej, w Maryland nie ma jezior polodowcowych. Wszystkie istniejące obecnie zbiorniki wodne w Maryland zostały stworzone sztucznie przez człowieka poprzez zatamowanie rzek. Choć niektóre z nich nazywane są jeziorami, jak na przykład jezioro Deep Creek Lake czy jezioro Lake Habeeb, to wszystkie są zbiornikami retencyjnymi. Największymi zbiornikami wodnymi w stanie są rezerwuar Conowingo Reservoir na rzece Susquehanna o powierzchni 34,65 km² i pojemności ponad 382 mln m3 oraz Deep Creek Lake o powierzchni 15,78 km² i pojemności ponad 127 mln m3. Poniższe zestawienie obejmuje zbiorniki wodne w Maryland o powierzchni ponad 3 km²[6].

Nazwa Położenie Rzeka Przeznaczenie Powierzchnia (km2) Maksymalna pojemność (mln m³)
Conowingo Reservoir hrabstwa Cecil i Harford, Pensylwania Susquehanna Elektrownia wodna 34,65 382
Deep Creek Lake hrabstwo Garrett Deep Creek (dopływ rzeki Youghiogheny) Elektrownia wodna, rekreacja 15,78 127
Liberty Reservoir hrabstwa Baltimore i Carroll North Branch Patapsco River zasoby wody dla miasta Baltimore 12,57 218
Youghiogheny River Reservoir hrabstwo Garrett, Pensylwania Youghiogheny zbiornik przeciwpowodziowy, elektrownia wodna 11,33 186
Loch Raven Reservoir hrabstwo Baltimore Gunpowder zasoby wody dla miasta Baltimore 9,71 113
Prettyboy Reservoir hrabstwo Baltimore Gunpowder zasoby wody dla miasta Baltimore 6,07 111
Jennings Randolph Lake hrabstwo Garrett North Branch zbiornik przeciwpowodziowy 3,90 161
Triadelphia Reservoir hrabstwo Montgomery Patuxent Elektrownia wodna 3,24 39
Rocky Gorge hrabstwo Montgomery Patuxent zasoby wody dla okolic Waszyngtonu 3,13 27

Parki stanowe edytuj

W Maryland znajduje się 45 parków stanowych, z których największy, park stanowy Gunpowder Falls w hrabstwie Baltimore, zajmuje powierzchnię 74,87 km².

Miejscowości edytuj

Na terenie stanu Maryland znajduje się 157 miast (city lub town) i wsi (village), w tym jedno o liczbie ludności przekraczającej 100 000, 23 powyżej 10 000 mieszkańców, a 97 powyżej 1000 mieszkańców (2022 r.)[7].

Lista miast zamieszkanych przez 2000 lub więcej osób (2022 r.)[7]:

Klimat edytuj

Wschodnia część Marylandu znajduje się w klimacie wilgotnym subtropikalnym (Cfa w Klasyfikacji klimatów Köppena), natomiast w jego zachodniej części występuje klimat oceaniczny (Cfb w Klasyfikacji klimatów Köppena)[8].

Ludność edytuj

Według szacunków United States Census Bureau, ludność stanu Maryland w roku 2020 wynosiła 6 177 224[2]. Liczba ludności rośnie: w 2010 roku wynosiła 5 773 552[9], a w 2000 roku 5 296 486 mieszkańców[10].

Podział administracyjny edytuj

Stan Maryland podzielony jest na 23 hrabstwa oraz miasto Baltimore, które zostało wyodrębnione w 1851 roku z hrabstwa Baltimore i posiada status równoważny hrabstwu, nie wchodząc w skład żadnego z nich. Największym hrabstwem pod względem liczby ludności jest hrabstwo Montgomery, a największym hrabstwem pod względem powierzchni lądowej jest hrabstwo Frederick.

Historia edytuj

Przed przybyciem Europejczyków edytuj

Pierwsi ludzie przybyli na tereny obecnego Maryland około 10 tysięcy lat p.n.e. wraz z zakończeniem ostatniej epoki lodowcowej. Głównym źródłem pożywienia plemion koczowniczych zamieszkujących te tereny około 1500 lat p.n.e. były ostrygi. Pierwsze indiańskie przedmioty gliniane pochodzą z okresu około 1000 lat p.n.e. Około roku 800 n.e. Indianie udomowili pierwsze rośliny, a do polowań na zwierzęta zaczęli korzystać z łuków i włóczni. Ślady pierwszych stałych indiańskich wiosek pochodzą z XII wieku.

Europejscy odkrywcy edytuj

Pierwszym znanym Europejczykiem u brzegów Maryland był pływający pod banderą angielską wenecki żeglarz John Cabot, który w 1498 roku dotarł do wybrzeży obecnego hrabstwa Worcester. W 1524 roku włoski podróżnik Giovanni da Verrazzano wpłynął do zatoki Chesapeake. Dokładniejszej eksploracji zatoki dokonał w 1572 roku hiszpański gubernator kolonii Floryda, Pedro Menéndez de Avilés. W 1608 roku zatokę zbadał również angielski kolonizator z pobliskiego Jamestown, John Smith. Pierwsze przedmioty europejskie w Maryland w kontekście archeologicznym pochodzą z lat 20. XVII wieku.

 
Mapa kolonii Maryland

Okres kolonialny edytuj

Osobny artykuł: Prowincja Maryland.

Prowincja oficjalnie powstała 20 czerwca 1632 roku, gdy król Anglii Karol I Stuart nadał ją baronowi Baltimore, Cæciliusowi Calvertowi. Nazwa „Maryland” została nadana na cześć Henrietty Marii Burbon, żony króla Karola, kiedy 25 marca 1634 roku przybyli tu pierwsi koloniści[11]. W 1649 roku uchwalono akt o tolerancji religijnej wprowadzający równość praw dla wszystkich chrześcijan.

Historia stanu edytuj

Religia edytuj

Dane z 2014 r.[12]:

Gospodarka edytuj

 
Ćwierć dolara; rewers z przydomkiem stanu
  • Rolnictwo:
    • uprawa kukurydzy, soi, oraz roślin szklarniowych.
    • hodowla drobiu
  • Przemysł:
    • elektrotechniczny, elektroniczny, spożywczy, chemiczny.

Uczelnie edytuj

Dodatkowe informacje edytuj

Przypisy edytuj

  1. State Area Measurements and Internal Point Coordinates. U.S. Census Bureau. [dostęp 2018-04-09]. (ang.).
  2. a b U.S. Census Bureau QuickFacts: Maryland, census.gov [dostęp 2023-06-18] (ang.).
  3. Highest and Lowest Elevations in Maryland's Counties. Maryland Geological Survey. [dostęp 2014-08-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (28 lipca 2013)]. (ang.).
  4. Maryland Facts. Maryland Office of Tourism, 18 lutego 2005. [dostęp 2014-08-13]. (ang.).
  5. Land Areas, Inland-Water Areas, and Length of Shorelines of Maryland's Counties. Maryland Geological Survey. [dostęp 2014-08-13]. (ang.).
  6. (en) Maryland’s Lakes and Reservoirs: FAQ Maryland Geological Survey
  7. a b c City and Town Population Totals: 2020-2022. U.S. Census Bureau. [dostęp 2023-06-11]. (ang.).
  8. Maryland climate info | what’s the weather like in Maryland, U.S.A., www.whatstheweatherlike.org [dostęp 2023-06-18].
  9. Maryland. United States Census Bureau. [dostęp 2014-08-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (18 stycznia 2015)]. (ang.).
  10. Profile of General Demographic Characteristics: 2000. United States Census Bureau. [dostęp 2014-08-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (7 stycznia 2015)]. (ang.).
  11. Co oznaczają nazwy stanów. „Poznaj Świat”. R. XI, nr 8 (129), s. 44, sierpień 1963. Polskie Towarzystwo Geograficzne. (pol.). 
  12. Adults in Maryland. Pew Research Center, 2014. [dostęp 2019-01-15].
  13. State Membership Report. The ARDA. [dostęp 2019-01-15].

Linki zewnętrzne edytuj