Maryland
Maryland (ⓘwymowa:/ˈmɛrələnd/) – stan Stanów Zjednoczonych na wybrzeżu Oceanu Atlantyckiego.
stan | |||||
7. stan od 28 kwietnia 1788 | |||||
| |||||
Dewiza: Fatti maschii, parole femine | |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Stolica | |||||
Kod ISO 3166-2 |
US-MD | ||||
Gubernator | |||||
Powierzchnia |
32 131 km²[1] | ||||
Populacja (2020) • liczba ludności |
| ||||
• gęstość |
244 os./km² | ||||
Strefa czasowa | |||||
Języki urzędowe |
de iure brak | ||||
Położenie na mapie USA | |||||
Strona internetowa |
Jest jednym z 13 stanów założycielskich. Od południa graniczy z Dystryktem Kolumbii, Wirginią i Wirginią Zachodnią, od wschodu z Delaware, a od północy z Pensylwanią.
Zatoka Chesapeake dzieli stan na dwie części – wschodnią – nizinną i zachodnią – wyżynną, łagodnie wznoszącą się w kierunku Appalachów.
Geografia
edytujStan zajmuje powierzchnię całkowitą 32 133,15 km², z czego 25 314,08 km² to powierzchnia lądowa, a 6819,07 km² (21,2%) stanowią wody śródlądowe. Najwyższym wzniesieniem w stanie jest szczyt Hoye Crest na górze Backbone Mountain w hrabstwie Garrett, o wysokości 1024 m n.p.m. Najniższy punkt lądowy stanu położony jest na poziomie morza na brzegach zatoki Chesapeake oraz Oceanu Atlantyckiego. Najniższy punkt w granicach administracyjnych stanu położony jest na dnie zatoki Chesapeake, około 53 m pod poziomem morza, około 1,6 km na południowy zachód od południowego brzegu wyspy Kent w hrabstwie Queen Anne’s i określany jako Bloody Point Hole[3].
Topografia stanu Maryland jest zróżnicowana, dlatego czasami stan określa się mianem „Ameryki w miniaturze”[4]. Stan posiada linię brzegową o długości około 12 420 km, z czego 11 175 km to linia brzegowa zatoki Chesapeake[5]. Wschodnia część stanu ma charakter nizinny i położona jest na półwyspie Delmarva, wchodzącym w skład Niziny Atlantyckiej. Środkowa część stanu leży na obszarze wyżyny Piedmont, zaś na zachodzie znajdują się pasma górskie Pasma Błękitnego oraz gór Allegheny, wchodzących w skład systemu górskiego Appalachów.
Główne rzeki stanu to Patapsco, Patuxent, Potomak oraz Susquehanna.
Zbiorniki wodne
edytujW Maryland nie istnieje ani jedno naturalne jezioro, ponieważ procesy geologiczne w tym stanie nie sprzyjały powstawaniu jezior. Jako że lodowce nie występowały na tym obszarze podczas ostatniej epoki lodowcowej, w Maryland nie ma jezior polodowcowych. Wszystkie istniejące obecnie zbiorniki wodne w Maryland zostały stworzone sztucznie przez człowieka poprzez zatamowanie rzek. Choć niektóre z nich nazywane są jeziorami, jak na przykład jezioro Deep Creek Lake czy jezioro Lake Habeeb, to wszystkie są zbiornikami retencyjnymi. Największymi zbiornikami wodnymi w stanie są rezerwuar Conowingo Reservoir na rzece Susquehanna o powierzchni 34,65 km² i pojemności ponad 382 mln m³ oraz Deep Creek Lake o powierzchni 15,78 km² i pojemności ponad 127 mln m³. Poniższe zestawienie obejmuje zbiorniki wodne w Maryland o powierzchni ponad 3 km²[6].
Nazwa | Położenie | Rzeka | Przeznaczenie | Powierzchnia (km²) | Maksymalna pojemność (mln m³) |
---|---|---|---|---|---|
Conowingo Reservoir | hrabstwa Cecil i Harford, Pensylwania | Susquehanna | Elektrownia wodna | 34,65 | 382 |
Deep Creek Lake | hrabstwo Garrett | Deep Creek (dopływ rzeki Youghiogheny) | Elektrownia wodna, rekreacja | 15,78 | 127 |
Liberty Reservoir | hrabstwa Baltimore i Carroll | North Branch Patapsco River | zasoby wody dla miasta Baltimore | 12,57 | 218 |
Youghiogheny River Reservoir | hrabstwo Garrett, Pensylwania | Youghiogheny | zbiornik przeciwpowodziowy, elektrownia wodna | 11,33 | 186 |
Loch Raven Reservoir | hrabstwo Baltimore | Gunpowder | zasoby wody dla miasta Baltimore | 9,71 | 113 |
Prettyboy Reservoir | hrabstwo Baltimore | Gunpowder | zasoby wody dla miasta Baltimore | 6,07 | 111 |
Jennings Randolph Lake | hrabstwo Garrett | North Branch | zbiornik przeciwpowodziowy | 3,90 | 161 |
Triadelphia Reservoir | hrabstwo Montgomery | Patuxent | Elektrownia wodna | 3,24 | 39 |
Rocky Gorge | hrabstwo Montgomery | Patuxent | zasoby wody dla okolic Waszyngtonu | 3,13 | 27 |
Parki stanowe
edytujW Maryland znajduje się 45 parków stanowych, z których największy, park stanowy Gunpowder Falls w hrabstwie Baltimore, zajmuje powierzchnię 74,87 km².
Miejscowości
edytujNa terenie stanu Maryland znajduje się 157 miast (city lub town) i wsi (village), w tym jedno o liczbie ludności przekraczającej 100 000, 23 powyżej 10 000 mieszkańców, a 97 powyżej 1000 mieszkańców (2022 r.)[7].
Lista miast zamieszkanych przez 2000 lub więcej osób (2022 r.)[7]:
- Baltimore (569 931)
- Frederick (82 175)
- Gaithersburg (68 952)
- Rockville (66 924)
- Bowie (57 192)
- Hagerstown (43 701)
- Annapolis (40 648)
- College Park (34 190)
- Salisbury (33 209)
- Laurel (29 352)
- Greenbelt (24 360)
- Hyattsville (20 675)
- Westminster (20 393)
- Cumberland (18 769)
- Takoma Park (17 390)
- Easton (17 342)
- Aberdeen (16 859)
- Elkton (15 913)
- Havre de Grace (14 996)
- New Carrollton (13 403)
- Cambridge (13 129)
- La Plata (10 676)
- Bel Air (10 596)
- Mount Airy (9819)
- Bladensburg (9444)
- Brunswick (8211)
- Mount Rainier (8126)
- Taneytown (7340)
- Riverdale Park (7171)
- Frostburg (6958)
- Ocean City (6915)
- Thurmont (6588)
- Walkersville (6521)
- Chesapeake Beach (6479)
- Hampstead (6342)
- Glenarden (6268)
- Cheverly (6019)
- Fruitland (5843)
- District Heights (5816)
- Poolesville (5688)
- Chestertown (5563)
- Manchester (5484)
- Berlin (5259)
- Middletown (5239)
- Denton (4924)
- Leonardtown (4905)
- Centreville (4755)
- Seat Pleasant (4462)
- Perryville (4445)
- Pocomoke City (4402)
- Sykesville (4371)
- North East (4132)
- Delmar (4122)
- Indian Head (4025)
- Capitol Heights (3953)
- Boonsboro (3814)
- Brentwood (3732)
- Princess Anne (3472)
- Berwyn Heights (3270)
- Smithsburg (3121)
- Emmitsburg (2921)
- Chevy Chase (2855)
- Federalsburg (2806)
- Rising Sun (2761)
- Forest Heights (2609)
- Crisfield (2446)
- University Park (2386)
- Snow Hill (2272)
- North Beach (2176)
- Mountain Lake Park (2124)
- Kensington (2099)
- Williamsport (2084)
- Hurlock (2077)
- Chevy Chase Village (2019)
Klimat
edytujWschodnia część Marylandu znajduje się w klimacie wilgotnym subtropikalnym (Cfa w Klasyfikacji klimatów Köppena), natomiast w jego zachodniej części występuje klimat oceaniczny (Cfb w Klasyfikacji klimatów Köppena)[8].
Ludność
edytujWedług szacunków United States Census Bureau, ludność stanu Maryland w roku 2020 wynosiła 6 177 224[2]. Liczba ludności rośnie: w 2010 roku wynosiła 5 773 552[9], a w 2000 roku 5 296 486 mieszkańców[10].
Podział administracyjny
edytujStan Maryland podzielony jest na 23 hrabstwa oraz miasto Baltimore, które zostało wyodrębnione w 1851 roku z hrabstwa Baltimore i posiada status równoważny hrabstwu, nie wchodząc w skład żadnego z nich. Największym hrabstwem pod względem liczby ludności jest hrabstwo Montgomery, a największym hrabstwem pod względem powierzchni lądowej jest hrabstwo Frederick.
Historia
edytujPrzed przybyciem Europejczyków
edytujPierwsi ludzie przybyli na tereny obecnego Maryland około 10 tysięcy lat p.n.e. wraz z zakończeniem ostatniej epoki lodowcowej. Głównym źródłem pożywienia plemion koczowniczych zamieszkujących te tereny około 1500 lat p.n.e. były ostrygi. Pierwsze indiańskie przedmioty gliniane pochodzą z okresu około 1000 lat p.n.e. Około roku 800 n.e. Indianie udomowili pierwsze rośliny, a do polowań na zwierzęta zaczęli korzystać z łuków i włóczni. Ślady pierwszych stałych indiańskich wiosek pochodzą z XII wieku.
Europejscy odkrywcy
edytujPierwszym znanym Europejczykiem u brzegów Maryland był pływający pod banderą angielską wenecki żeglarz John Cabot, który w 1498 roku dotarł do wybrzeży obecnego hrabstwa Worcester. W 1524 roku włoski podróżnik Giovanni da Verrazzano wpłynął do zatoki Chesapeake. Dokładniejszej eksploracji zatoki dokonał w 1572 roku hiszpański gubernator kolonii Floryda, Pedro Menéndez de Avilés. W 1608 roku zatokę zbadał również angielski kolonizator z pobliskiego Jamestown, John Smith. Pierwsze przedmioty europejskie w Maryland w kontekście archeologicznym pochodzą z lat 20. XVII wieku.
Okres kolonialny
edytujProwincja oficjalnie powstała 20 czerwca 1632 roku, gdy król Anglii Karol I Stuart nadał ją baronowi Baltimore, Cæciliusowi Calvertowi. Nazwa „Maryland” została nadana na cześć Henrietty Marii Burbon, żony króla Karola, kiedy 25 marca 1634 roku przybyli tu pierwsi koloniści[11]. W 1649 roku uchwalono akt o tolerancji religijnej wprowadzający równość praw dla wszystkich chrześcijan.
Historia stanu
edytuj- 28 kwietnia 1778 roku – Ratyfikowanie Konstytucji.
- 1791 rok – Maryland odstąpił część swojego terytorium w celu utworzenia stołecznego Dystryktu Kolumbii.
- 1814 rok – Wojska brytyjskie pokonały oddziały amerykańskie w bitwie o Bladensburg.
- 1861–1865 – wojna secesyjna. Mimo że był to stan niewolniczy, Maryland pozostał wierny Unii.
- 1919–1933 – Maryland przeciwstawił się wprowadzeniu prohibicji.
Religia
edytujDane z 2014 r.[12]:
- protestanci – 52%:
- baptyści – 15%,
- metodyści – 8%,
- bezdenominacyjni – 7%,
- zielonoświątkowcy – 5%,
- pozostali – 17% (głównie: luteranie, anglikanie, kalwini, adwentyści dnia siódmego, uświęceniowcy, campbellici i anabaptyści),
- brak religii – 23% (w tym: 3% agnostycy i 3% ateiści),
- katolicy – 15%,
- żydzi – 3%,
- mormoni – 1%,
- muzułmanie – 1%,
- pozostałe religie – 5% (w tym: prawosławni, hinduiści, buddyści, świadkowie Jehowy, unitarianie uniwersaliści i bahaiści[13]).
Gospodarka
edytujUczelnie
edytujDodatkowe informacje
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ State Area Measurements and Internal Point Coordinates. U.S. Census Bureau. [dostęp 2018-04-09]. (ang.).
- ↑ a b U.S. Census Bureau QuickFacts: Maryland [online], census.gov [dostęp 2023-06-18] (ang.).
- ↑ Highest and Lowest Elevations in Maryland’s Counties. Maryland Geological Survey. [dostęp 2014-08-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (28 lipca 2013)]. (ang.).
- ↑ Maryland Facts. Maryland Office of Tourism, 18 lutego 2005. [dostęp 2014-08-13]. (ang.).
- ↑ Land Areas, Inland-Water Areas, and Length of Shorelines of Maryland’s Counties. Maryland Geological Survey. [dostęp 2014-08-13]. (ang.).
- ↑ (en) Maryland’s Lakes and Reservoirs: FAQ Maryland Geological Survey.
- ↑ a b c City and Town Population Totals: 2020-2022. U.S. Census Bureau. [dostęp 2023-06-11]. (ang.).
- ↑ Maryland climate info | what’s the weather like in Maryland, U.S.A. [online], www.whatstheweatherlike.org [dostęp 2023-06-18] .
- ↑ Maryland. United States Census Bureau. [dostęp 2014-08-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (18 stycznia 2015)]. (ang.).
- ↑ Profile of General Demographic Characteristics: 2000. United States Census Bureau. [dostęp 2014-08-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (7 stycznia 2015)]. (ang.).
- ↑ Co oznaczają nazwy stanów. „Poznaj Świat”. R. XI, nr 8 (129), s. 44, sierpień 1963. Polskie Towarzystwo Geograficzne. (pol.).
- ↑ Adults in Maryland. Pew Research Center, 2014. [dostęp 2019-01-15].
- ↑ State Membership Report. The ARDA. [dostęp 2019-01-15].
Linki zewnętrzne
edytuj- Maryland Geological Survey (ang.)
- U.S. Census Bureau (ang.)
- Historical Chronology Maryland State Archives (ang.)
- ISNI: 0000000405094077
- VIAF: 151255387
- LCCN: n79029831
- GND: 4037776-3
- NDL: 00629327
- LIBRIS: ljx0zsq45rrv2sj
- BnF: 11945072r, 152384732
- SUDOC: 176522379
- NKC: ge134357
- BNE: XX455318
- CiNii: DA05878497
- Open Library: OL81647A, OL4591120A
- J9U: 987007559669805171
- LNB: 000326640
- NSK: 000765513
- BNA: 000051526
- BNC: 000273206
- ΕΒΕ: 8013
- BLBNB: 000078541
- RISM: institutions/57811