Język ambel
Język ambel (a. amber, amberi), także: waigeo (a. waigiu)[1][2], syam[3][4] – język austronezyjski używany w prowincji Papua Zachodnia w Indonezji, przez mieszkańców wyspy Waigeo w grupie wysp Raja Ampat[1].
| Obszar | |||
|---|---|---|---|
| Liczba mówiących |
1600 (2018) | ||
| Pismo/alfabet | |||
| Klasyfikacja genetyczna | |||
| |||
| Status oficjalny | |||
| Ethnologue | 7 wypierany↗ | ||
| Kody języka | |||
| ISO 639-3 | wgo | ||
| IETF | wgo | ||
| Glottolog | waig1244 | ||
| Ethnologue | wgo | ||
| W Wikipedii | |||
| |||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||
Według danych szacunkowych z 2018 r. mówi nim 1600 osób[5]. W użyciu są też języki malajski papuaski i indonezyjski[6]. W niektórych wsiach na wyspie Waigeo są obecni użytkownicy innych języków (biak, ma’ya)[7]. Nazwa „ambel” prawdopodobnie pochodzi od wyrazu amber („obcy; cudzoziemiec”) w języku biak[2][3].
Rodzima nazwa języka to galí Ambél („język ambel”) lub po prostu galí („język”). Czasem bywa określany mianem galí Mayá („język ma’ya”), jako że pod względem kulturowym ludność Ambel jest blisko związana z grupą etniczną Ma’ya; niemniej ma’ya i ambel to dwa różne języki[2]. Języki ma’ya i ambel, wbrew lokalnej identyfikacji etnicznej, nie są wzajemnie zrozumiałem[8].
Jego użytkownicy zamieszkują 11 wsi: Warsamdin, Kalitoko, Warimak, Waifoi, Kabilo, Go, Kapadiri, Kabare, Bonsayor, Darumbab, Andey[7]. Dzieli się na dwa główne dialekty: metnyo (większościowy) i metsam (pierwotnie związany z miejscowościami Warsamdin i Kalitoko); różnice dotyczą cech fonologii, prozodii i elementów leksyki[9]. Dialekt metsam w dużej mierze wyszedł z użycia[10]. Skupiska ludności Ambel występują też w Waisai i Sorong[11].
Na poziomie morfosyntaktyki wykazuje silne wpływy języków papuaskich, a znaczna część jego leksyki nie jest pochodzenia austronezyjskiego[12]. Występują też zapożyczenia słownikowe z języków biak, tidore i malajskiego[13]. Podobnie jak spokrewnione języki ma’ya i matbat, stanowi przykład tonalnego języka austronezyjskiego[14][15]. Wcześniej mylnie sądzono, że jest pozbawiony tonalności[16][17].
Jest wyraźnie zagrożony wymarciem. Niewiele osób urodzonych po 2000 roku ma jakąkolwiek znajomość tego języka. Dominującym środkiem komunikacji stał się malajski papuaski[6].
Badaniem tego języka zajmowała się Laura Arnold, autorka opracowania gramatycznego (2018)[18] i skrótowego słownika[19]. Do sporadycznego zapisywania tego języka stosuje się alfabet łaciński. Nie wypracowano konwencji ortografii[20].
Przypisy
edytuj- ↑ a b David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Ambel, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [dostęp 2022-07-28] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-06] (ang.).
- ↑ a b c Arnold 2018 ↓, s. 1.
- ↑ a b Remijsen 2001 ↓, s. 25.
- ↑ van der Leeden 1993 ↓, s. 9.
- ↑ Arnold 2018 ↓, s. 12.
- ↑ a b Arnold 2018 ↓, s. 9–10.
- ↑ a b Arnold 2018 ↓, s. 6.
- ↑ Arnold 2020 ↓, przyp. 7, s. 30.
- ↑ Arnold 2018 ↓, s. 109–111.
- ↑ Arnold 2018 ↓, przyp. 19, s. 10.
- ↑ Arnold 2018 ↓, s. 11–12.
- ↑ Remijsen 2001 ↓, s. 127.
- ↑ Arnold 2018 ↓, s. 55 (przyp. 7), s. 111–112.
- ↑ Himmelmann 2018 ↓, s. 370, przyp. 19.
- ↑ Arnold 2018 ↓, s. 66.
- ↑ Arnold 2018 ↓, s. 21, przyp. 33.
- ↑ Remijsen 2001 ↓, s. 34.
- ↑ Arnold 2018 ↓.
- ↑ Laura Arnold, Martinus Wakaf, Kamus Gali Ambel ~ Gali Malay ~ Gali Inggris : Bahasa Ambel ~ Bahasa Indonesia ~ Bahasa Inggris : Ambel ~ Indonesian ~ English [online] [dostęp 2024-08-09] (ang.).
- ↑ Arnold 2018 ↓, s. 113–114.
Bibliografia
edytuj- Laura Melissa Arnold: Grammar of Ambel, an Austronesian language of Raja Ampat, west New Guinea. University of Edinburgh, 2018. OCLC 1065283249. [dostęp 2022-07-28]. (ang.).
- Laura Arnold: Four undocumented languages of Raja Ampat, West Papua, Indonesia. W: Peter K. Austin (red.): Language Documentation and Description 17. London: EL Publishing, 2020, s. 25–43. DOI: 10.25894/ldd95. (ang.).
- Nikolaus P. Himmelmann: Some preliminary observations on prosody and information structure in Austronesian languages of Indonesia and East Timor. W: Sonja Riesberg, Asako Shiohara, Atsuko Utsumi (red.): Perspectives on information structure in Austronesian languages. Berlin: Language Science Press, 2018, s. 347–374. DOI: 10.5281/zenodo.1402555. ISBN 978-3-96110-108-5. (ang.).
- A.C. van der Leeden: Ma’ya: A Language Study: A Phonology. Jakarta: Lembaga Ilmu Pengetahuan Indonesia (LIPI) / Rijksuniversiteit Leiden, 1993, seria: LIPI-RUL 2A. ISBN 979-8258-01-0. OCLC 29305187. (ang.).
- Albert Clementina Ludovicus Remijsen: Word-prosodic systems of Raja Ampat languages. Utrecht: LOT, 2001, seria: LOT Dissertation Series 49. ISBN 90-76864-09-8. OCLC 55067520. [dostęp 2023-05-26]. (ang.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Laura Arnold: Ambel. laura-arnold.org. [dostęp 2024-08-09]. (ang.).
- The documentation of Ambel, an Austronesian language of eastern Indonesia. Edinburgh DataShare, The University of Edinburgh. [dostęp 2024-08-09]. (ang.).