Jadwiga Roguska-Cybulska
Jadwiga Roguska-Cybulska krypt. J. Rog.-Cyb., pseud. Jarocy, (ur. 13 października 1887 roku w Warszawie, zm. 24 listopada 1971 w Zakopanem) – pisarka, publicystka, taterniczka, działaczka społeczna.
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Miejsce spoczynku |
Zakopane |
| Zawód, zajęcie |
taterniczka, pisarka, publicystka, przewodniczka turystyczna |
| Miejsce zamieszkania |
Warszawa, Zakopane |
| Narodowość |
polska |
| Rodzice |
Gustaw Roguski; Maria ze Stanowskich |
| Małżeństwo |
Kazimierz Cybulski |
| Dzieci |
Marek Cybulski (1915-1944) |
| Odznaczenia | |
| |
Życiorys edytuj
Urodziła się 13 października 1887 roku w Warszawie. Urodzona jako jedno z czworga dzieci kompozytora Gustawa Roguskiego i Marii ze Stanowskich. Miała troje starszego rodzeństwa siostrę i dwóch braci. Jej ojciec był profesorem warszawskiego Konserwatorium Muzycznego, a matka pochodziła z ziemiańskiej rodziny Stanowskich.[1] Uczęszczała do warszawskich szkół prywatnych, m.in. przez kilka lat do pensji Kazimiery Karpińskiej. Studiowała także muzykę i śpiew w Warszawie oraz malarstwo i sztukę stosowaną na kursach podstawowych. Doskonale wykształcona na tajnych kompletach Jadwigi Sempołowskiej. Przez chwilę uczęszczała także do przyklasztornej szkoły na Śląsku. Naukę kontynuowała już w warszawskich szkołach prywatnych. Na prywatnych kursach uczyła się również języka francuskiego. Znakomicie grała na pianinie[2]. Od dzieciństwa wyjeżdżała z rodziną w Tatry, gdzie poznała Mieczysława Karłowicza i Jerzego Żuławskiego. Pod ich wpływem zaczęła uprawiać taternictwo[2].
W latach 1906–1925 czynnie uprawiała taternictwo, wprowadzona przez pisarza i taternika Jerzego Żuławskiego. Jej taternictwo miało charakter podróżniczo-romantyczny, nie wyczynowy. Wspinała się wyłącznie w towarzystwie mężczyzn. W 1908 roku została przydzielona do Sekcji Turystycznej Towarzystwa Tatrzańskiego (od roku 1935 Klub Wysokogórski Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego).[3]
Przed I wojną świat. należała do pierwszych kobiet w Polsce uprawiających narciarstwo wysokogórskie (np. przejście narciarskie przez Zawrat). Jej nauczycielem był Mariusz Zaurski. Opanowała tą sztukę w 1912 roku[1].
Od 1912 roku publikowała teksty na tematy turystyczne, taternickie, przyrodnicze, wspomnieniowe i kulturalne w wielu czasopismach. W 1927 roku zamieszkała w Zakopanem na stałe i przesyłała stąd regularne korespondencje do gazet. Napisała wiele tekstów o żeńskim taternictwie m.in. manifest „Do młodych taterniczek” (opublikowane w „Zakopane”, w 1929 roku). W tym i wielu innych wypowiadała się krytycznie o samotnych wspinaczach kobiet. Jej zdaniem wymagały one również męskiej obecności[4]. Pisała dla Kuriera Warszawskiego, Kuriera Poznańskiego, Głosu Narodu i Taternika. Była członkinią Sekcji Turystycznej Towarzystwa Tatrzańskiego, a później Klubu Wysokogórskiego. Napisała szereg nowel o tematyce tatrzańskiej i powieść dla młodzieży Tajemnica Tatr (1934)[5]. Drugiej powieści pt. „Idzie lawina” nie udało jej się wydać z powodu wybuchu II wojny światowej[6].
Była jedną z twórczyń Słowiańskiego Związku Kobiet, w Zakopanem objęła funkcję wiceprezeski tamtejszego koła. Działała również w Stronnictwie Narodowym, była członkiem zarządu koła zakopiańskiego.Działała też w tamtejszym Komitecie Uczczenia Pamięci Jana Kasprowicza[1].
W 1943 podczas II wojny światowej, anonimowo doniesiono na nią, w związku z podejrzeniem działania przeciwko akcji tzw. Goralenvolk. Została aresztowana i przetrzymywana w zakopiańskiej siedzibie Gestapo, przy ulicy Zamoyskiego, w willi „Palace”. Została zwolniona, ale musiała wyjechać z Zakopanego. Hitlerowcy odebrali jej dom w Zakopanym. Roguska wróciła z niczym do Warszawy. Niedługo później Marek, bojąc się o matkę wysłał ją z powrotem do Zakopanego.
Po zakończeniu wojny wróciła do działalności publicystycznej (pisała w Tygodniku Powszechnym, Gazecie Ludowej, Turyście, Taterniku, Dzienniku Polskim, Kierunkach i Wierchach). W 1948 ukończyła, pierwszy zorganizowany po II wojnie światowej, kurs kierowników wycieczek zbiorowych. Prowadzenie wycieczek w Tatry, głównie zagranicznych, stało się jej sposobem na życie i źródłem utrzymania. Zajmowała się tym do 68. roku życia[6]. W tym czasie wznowiła działalność w Komitecie Uczczenia Pamięci Jana Kasprowicza. Została sekretarzem tego komitetu. Należała do twórców Filii Muzeum Tatrzańskiego na Małym Bystrem w Zakopanem – oryginalnej chaty góralskiej ze zbiorami etnograficznymi. Działała w Związku Podhalan. Angażowała się po stronie górali, właścicieli gruntów na Polanie Szymowskiej w akcji przeciwko wielkomiejskiej zabudowie. Organizowała Towarzystwo Miłośników Tatr, Zakopanego i Góralszczyzny, które w jej planach miało kontynuować tradycje Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego.[2][1][6].
W 1960 Klub Wysokogórski (wcześniej: Sekcja Turystyczna Towarzystwa Tatrzańskiego) nadał jej członkostwo honorowe. Trzy lata później powstałe w 1950 roku Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze (PTTK) nadało jej złotą odznakę przewodnika turystycznego.
Zmarła w Zakopanem 24 listopada 1971 r.[7]. Została pochowana na Nowym Cmentarzu przy ulicy Nowotarskiej[8].
Część materiałów Jadwigi Roguskiej-Cybulskiej znajduje się w archiwum Muzeum Tatrzańskiego im. Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem.
Życie prywatne edytuj
W 1912, jako dwudziestopięciolatka wzięła ślub z Kazimierzem Cybulskim i na kila lat przerwała karierę wspinaczkową. Jej mąż zarządzał elektrownią w Nowym Targu. Po utracie pracy przez męża i przeżyciu przez niego załamania nerwowego przenieśli się się na Śląsk. Jadwiga dwa razy straciła ciąże.
W 1914 mieszkała przez chwilę u krewnych na wsi, po czym, rzem z mężem przeniosła się do Warszawy. W 1915 urodziła syna Marka Cybulskiego (ur. 1915, zm. 1944), który również był taternikiem. Z powodu problemów mieszkaniowych przenieśli się pod Lublin. Wtedy zaczęły się problemy małżeńskie Roguskiej. Dwukrotnie uciekała ona od męża do Warszawy i wracała, by ratować swój związek. Ostatecznie w 1917 wróciła do Warszawy. Od 1918 Roguska musiała zacząć zarabiać, początkowo pracowała jako kelnerka, a później urzędniczka. W tym czasie skończyła Szkołę Umuzykalnienia pod kierunkiem Stefana Wysockiego, przygotowując się do pełnienia roli nauczycielki muzyki[1]. Od 1923 pozostawała w separacji z mężem[2].
Podczas II wojny światowej mąż został rozstrzelany przez Niemców w więzieniu na Montelupich. Syn zginął 10 sierpnia 1944[1] podczas pierwszych dni powstania warszawskiego w ulicznej egzekucji[9][1].
W ostatnich latach życia mieszkała w Zakopanem. Przyznano jej stypendium socjalne.
Odznaczenia edytuj
- Złota Odznaka Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego.
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f g Anna Król, Kamienny sufit opowieść o pierwszych taterniczkach, Kraków 2021, s. 183 – 216
- ↑ a b c d Jadwiga Roguska-Cybulska (z domu Roguska). Internetowt Polski Słownik Biograficzny. [dostęp 2024-02-23]. (pol.).
- ↑ Materiały do bibliografii etnografii polskiej za 1945-1954 r. [w] „Lud” t. 43, 1958; Paryska-Radwańska Zofia, Paryski Witold, Wielka Encyklopedia Tatrzańska, Poronin 2004; Paryski Witold H., Tatry Wysokie. Przewodnik taternicki, 2015
- ↑ Jadwiga Roguska-Cybulska, Do młodych taterniczek [w] „Zakopanem”, nr 29, 1929
- ↑ Rostworowski 1988 ↓, s. 478.
- ↑ a b c Materiały Jadwigi Roguckiej-Cybulskiej, Polska Akademia Nauk Archiwum w Warszawie, III–560.
- ↑ Roguska-Cybulska Jadwiga. Szlak Znakomitych Zakopiańczyków. [dostęp 2024-02-23]. (pol.).
- ↑ Roguska-Cybulska Jadwiga. Polska Niezwykła. [dostęp 2024-02-23]. (pol.).
- ↑ Cybulski Marek [online], Izba Pamięci przy Cmentarzu Powstańców Warszawy [dostęp 2024-03-22] (pol.).
Bibliografia edytuj
- Emanuel Rostworowski (red.), Polski Słownik Biograficzny, Kraków: Polska Akademia Umiejętności : Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1988, ISBN 978-83-04-00148-0, OCLC 835041497, t.XXXI.
- Król Anna, Kamienny sufit opowieść o pierwszych taterniczkach, Kraków 2021.
- Materiały do bibliografii etnografii polskiej za 1945-1954 r. [w] „Lud” t. 43, 1958.
- Materiały Jadwigi Roguckiej-Cybulskiej, Polska Akademia Nauk Archiwum w Warszawie, III–560.
- Paryska-Radwańska Zofia, Paryski Witold, Wielka Encyklopedia Tatrzańska, Poronin 2004.
- Paryski Witold H., Tatry Wysokie. Przewodnik taternicki, 2015.
- Roguska-Cybulska Jadwiga, Do młodych taterniczek [w] „Zakopanem”, nr 29, 1929.