James FitzJames (1. książę Berwick)

James FitzJames, 1st Duke of Berwick-upon-Tweed (ur. 21 sierpnia 1670 w Moulins, zm. 12 czerwca 1734 w Philippsburgu) – francuski wódz.

James FitzJames

Herb Domu FitzJames
Rodzina	FitzJames
Data i miejsce urodzenia	21 sierpnia 1670 Moulins
Data i miejsce śmierci	12 czerwca 1734 Philippsburg
Ojciec	Jakub II (VII) Stuart
Matka	Arabella Churchill
Żona	1.ż.: Honora Burke 2.ż.: Anna Bulkeley
Dzieci	z Honorą Burke: James FitzJames z Anną Bulkeley: Henry James Fitzjames Henriette de Fitzjames François Fitz-James Henry Fitzjames Charles de Fitzjames Laure Anne de Fitzjames Marie Emilie de Fitzjames Edouard de Fitzjames Anne Sophie de Fitzjames Anne de Fitzjames
Odznaczenia

Filip V wynagradzający ks. Berwicka po zwycięstwie w bitwie pod Almansą (mal. J.-A.-D. Ingres)

Życiorys

Młodość i służba w armii cesarskiej

Nieślubny syn króla Anglii i Szkocji Jakuba II i VII (jako księcia Yorku) i jego metresy Arabelli Churchill, siostry księcia Marlborough. Urodził się w Moulins we Francji, jeszcze przed objęciem tronu przez ojca. Jego edukacją i wychowaniem zajmowali się jezuici.

Osiągnąwszy wiek młodzieńczy rozpoczął karierę wojskową od służby pod wodzą Karola Lotaryńskiego, uczestnicząc wraz z nim w oblężeniu Budy. W 1687 jego ojciec nadał mu tytuł księcia Berwick, a także barona Bosworth oraz hrabiego Tinmouth. Wyróżniony wśród arystokracji nowymi tytułami, wrócił na Węgry, gdzie wziął udział w bitwie pod Nagyharsány (12 sierpnia 1687).

Wygnanie z Anglii i służba w armii francuskiej

Po powrocie do Anglii został gubernatorem Portsmouth. Jakub II zamierzał uczynić go także kawalerem Orderu Podwiązki, wkrótce jednak został obalony i zmuszony do ucieczki przez sukcesora – Wilhelma Orańskiego. Wraz z usuniętym monarchą Berwick udał się na wygnanie. Potem brał udział w wojnie irlandzkiej, uczestnicząc też w bitwie nad rzeką Boyne. Po przegranej wojnie i ostatecznym wygnaniu ojca (1688) wstąpił w 1692 do armii francuskiej. W jej szeregach walczył w bitwie pod Steenkerke i w bitwie nad Landen. W tej ostatniej pojmany jako jeniec, wymieniony został później za księcia Ormonde'a.

Marszałek Francji

Jako żołnierza wysoko ceniono go za odwagę, zdolności i uczciwość. Wyróżniał się służąc w armii francuskiej podczas hiszpańskiej wojny sukcesyjnej, czego następstwem były liczne nagrody i zaszczyty. Po zwycięskiej wyprawie na Niceę w 1706 otrzymał godność marszałka Francji.

Zwycięstwa i honory

25 kwietnia 1707 Berwick odniósł walne i decydujące zwycięstwo w bitwie pod Almansą, gdzie jako Anglik na czele armii francuskiej pobił hrabiego Galwaya – Francuza na czele armii angielskiej. Po bitwie tej od króla Filipa V otrzymał Order Złotego Runa i stworzony umyślnie dla niego tytuł księcia Liria y Jérica, a od francuskiego monarchy Ludwika XIV – tytuł książęcy (duc) de Fitz-James, wchodząc zarazem w szeregi parów Francji. Monarcha hiszpański mianował go również namiestnikiem Aragonii.

Później dowodził wojskami Burbonów we Flandrii, a następnie w Piemoncie. Od 1712 znów aktywny w Hiszpanii, gdzie ostatnim znaczącym wydarzeniem wojny sukcesyjnej był szturm na Barcelonę, dokonany pod jego wodzą 11 września 1714 po długim i żmudnym oblężeniu.

Ostatnie lata i żołnierska śmierć

Wkrótce potem wyznaczono go wojskowym gubernatorem Gujenny, gdzie pełniąc tę funkcję nawiązał przyjacielskie kontakty z Monteskiuszem, masonem, słynnym filozofem i pisarzem epoki Oświecenia. W 1718 ponownie wkroczył na czele wojsk do Hiszpanii, tym razem walcząc przeciw Filipowi V podczas wojny Hiszpanii z czwórprzymierzem.

Po zakończeniu tej kampanii, podczas wieloletniego okresu pokoju Berwick nie pełnił służby wojskowej aż do 1733, kiedy mianowano go wodzem armii francuskiej nad Renem w trakcie polskiej wojny sukcesyjnej. 12 czerwca następnego roku poniósł przypadkowo śmierć od kuli armatniej podczas oblężenia nadreńskiej twierdzy Philippsburg.

Małżeństwa i dzieci

W 1695 poślubił Honorę Burke, wdowę po Patricku Sarsfieldzie (zmarłą w 1698). Drugi związek małżeński zawarł z Anną Bulkeley w 1700. Z obydwu małżeństw pozostawił po sobie dzieci. Jego synem był James Francis FitzJames, hrabia Tinmouth (1696-1738) – arystokrata i dyplomata hiszpański.

Potomkowie nosili tytuły zarówno książąt francuskich (duc de Fitz-James), jak i hiszpańskich (duques de Liria y Jérica [Xérica]).

Bibliografia

• Charles Petrie: The Marshal Duke of Berwick: The Picture of an Age. London: Eyre & Spottiswoode, 1953. Brak numerów stron w książce

Linki zewnętrzne

• James Berwick – szczegółowa biografia (ang.)
• Ducado de Liria y Jérica – James FitzJames, książę de Liria y Xérica (hiszp.) [dostęp: 5.01.2015]