Jan Feliks Tarnowski

historyk polski, kolekcjoner, polityk

Jan Feliks Amor Tarnowski, krypt.: J. T., (ur. 6 maja 1777[1] w Dzikowie, zm. 3 maja 1842 tamże) – hrabia w Królestwie Kongresowym w 1820 roku[2], działacz polityczny, bibliofil, historyk i tłumacz. Senator-kasztelan Królestwa Polskiego w latach 1818–1831, członek Rady Ogólnej Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w 1830 roku[3], członek Rządu Centralnego Wojskowego Tymczasowego Obojga Galicji.

Jan Feliks Tarnowski
ilustracja
Herb
Tarnowski Hrabia
Rodzina

Tarnowscy herbu Leliwa

Data i miejsce śmierci

3 maja 1842
Dzików

Ojciec

Jan Jacek Tarnowski

Matka

Rozalia Czacka

Żona

Waleria Tarnowska

Jan Feliks Tarnowski Messiada – rękopis na Zamku w Dzikowie

Życiorys

edytuj

W dzieciństwie wychowywał się w Warszawie, będąc pod opieką wuja, Tadeusza Czackiego. Jego nauczycielami byli m.in. O. Kopczyński i J. Antonowicz. Zaprzyjaźnił się z Alojzym Felińskim, K. Tyminieckim i M. Wyszkowskim. Po upadku insurekcji kościuszkowskiej gościli ich Tarnowscy w rodzinnym Dzikowie. 7 września 1800 poślubił Walerię ze Stroynowskich[4][5], bratanicę biskupa wileńskiego Hieronima Stroynowskiego[6].

Pełnił m.in. funkcję senatora Królestwa Polskiego i członka rządu. Był autorem prac historycznych, tłumaczył dzieła literatury starożytnej. Należał do Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie, współpracował z Uniwersytetem Wileńskim. Znany jako kolekcjoner, wraz z żoną Walerią zapoczątkował zbiory dzikowskie. Początek kolekcji wiąże się z 8-miesięczną podróżą po Włoszech (X 1803 – V 1804), którą odbył w towarzystwie żony i teścia. W jej trakcie zbierał rzadko publikowane druki, rękopisy, dzieła sztuki oraz antyki.

W 1828 był członkiem sądu sejmowego, mającego osądzić osoby oskarżone o zdradę stanu[7].

W 1811/1812 był pieczętarzem loży wolnomularskiej Świątynia Izis[8].

Odznaczenia

edytuj

W 1825 roku został kawalerem Orderu Świętego Stanisława 1. klasy[9]. Odznaczony Orderem Świętej Anny 1. klasy[3].

Stosunki rodzinne

edytuj

Urodził się w Dzikowie jako syn Jana Jacka starosty kahorlickiego, i Rozalii z Czackich podczaszanki koronnej. Miał synów: Kazimierza (1801–1803), Jana Bogdana (1805–1850), Waleriana Spicymira (1811–1861), Tadeusza Antoniego (1818–1890) oraz córki: Rozalię (1803–1804), Marię Felicję (1807–1870) żonę Onufrego Małachowskiego, Walerię Bronisławę (1810–1815), Rozalię Wiktorię (1814–1815), Annę (1816–1893). Jego wnukami byli historyk literatury Stanisław Tarnowski (zwany w młodości „czarnym”), marszałek Jan Dzierżysław Tarnowski, powstaniec styczniowy Juliusz Tarnowski, poeta i kompozytor Władysław Tarnowski, malarz Stanisław Tarnowski, (zwany w młodości "białym")[4][5][10][11].

Twórczość

edytuj

Ważniejsze utwory

edytuj
  1. Przymówienie się… na posiedzeniu publicznym Towarzystwa Królewskiego Warszawskiego Przyjaciół Nauk dnia 30 kwietnia 1811, „Rocznik Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk” t. 9 (1816), s. 251–257
  2. Opisanie bezkrólewia po śmierci Zygmunta Augusta i panowanie Henryka Walezjusza, praca nieukończona, pisana od roku 1813 na zlecenie Towarzystwa Przyjaciół Nauk jako dopełnienie Historii A. Naruszewicza, rękopis: Biblioteka Jagiellońska przyb. 172/52
  3. Badania historyczne, jaki wpływ mieć mogły mniemania i literatura ludów wschodnich na ludy zachodnie, szczególnie we względzie poezji. Rzecz czytana na posiedzeniu Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk w Warszawie, dnia 24 miesiąca listopada 1819 roku, Warszawa 1819[12]; także „Rocznik Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk” t. 13 (1820), s. 264–266; rękopis znajdował się w Zbiorach Dzikowskich: P. 4. N. 4., P. 4. N. 23.; razem z Opisem okolicy sandomierskiej dla p. Tańskiej (współcześnie: Państwowe Archiwum Wojewódzkie Kraków, Wawel?); inform. A. Chmiel (s. 2)
  4. Mowa… na pogrzebie Alojzego Felińskiego… miana dnia 16 lutego 1820 roku, Krzemieniec 1820[13]
  5. Wspomnienie o życiu i dziełach Józefa Maksymiliana hr. Ossolińskiego, "Rocznik Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk" t. 21 (1830), s. 67–90; rękopis: Ossolineum sygn. 1087 III.
  6. Messiada, rękopis na zamku w Dzikowie.

Ponadto Tarnowski miał ogłaszać poezje w "Pamiętniku Warszawskim".

Przekłady

edytuj
  1. M. Tullius Cicero: O przyjaźni i o starości (kilka rozdziałów), powst. od roku 1802, rękopis pt. Cycerona Katon Starszy, tłom. przez J. T. znajdował się w Zbiorach Dzikowskich P. 2. N. 16. (współcześnie: Państwowe Archiwum Wojewódzkie Kraków, Wawel?); inform. A. Chmiel (s. 13)
  2. F. G. Klopstock: Mesjada. 7 pieśni, fragm. "Pielgrzym" 1845 t. 2, s. 267.

Listy i materiały

edytuj
  1. Do T. Czackiego w zbiorze z lat 1785–1790, rękopis: Biblioteka Czartoryskich sygn. 1189
  2. Korespondencja W. i J. F. Tarnowskich, rękopisy: Państwowe Archiwum Wojewódzkie Kraków, Wawel (Archiwum Dzikowskie Tarnowskich); m.in. listy od A. Felińskiego i L. Kropińskiego; fragm. cytowała K. Grottowa w: Zbiory sztuki J. F. i W. Tarnowskich, Wrocław 1957
  3. Listy W. i J. F. Tarnowskich do rodziców, R. i J. J. Tarnowskich, z Włoch pisane w latach 1803–1804; rękopis: Biblioteka Jagiellońska przyb. 136/52; fragm. cytowała K. Grottowa w: Zbiory sztuki J. F. i W. Tarnowskich, Wrocław 1957
  4. Do prezesa Towarzystwa Przyjaciół Nauk, S. Staszica, z 18 stycznia 1811, ogł. A. Kraushar: Towarzystwo Warszawskie Przyjaciół Nauk t. 3, Kraków 1902, s. 261
  5. Do K. Koźmiana 18 listów, głównie z roku 1811, rękopis: Biblioteka PAN Kraków sygn. 2031, t. 1–3
  6. Do J. Zawadzkiego z 1 września 1817, ogł. T. Turkowski: Materiały do dziejów literatury i oświaty na Litwie i Rusi. Z arch. J. Zawadzkiego… t. 1, Wilno 1935, s. 338
  7. Do F. K. Preka z 30 marca (brak roku), rękopis: Ossolineum sygn. 897/II 4) nr 36
  8. Od J. Antonowicza do W. i J. F. Tarnowskich, pisane z Włoch w latach 1802–1803, rękopis: Biblioteka Jagiellońska przyb. 129/51
  9. Fragment korespondencji, głównie listy od J. N. Bobrowicza z Lipska w sprawie zamówień księgarskich, rękopis: Biblioteka Kórnicka sygn. 2627
  10. Catalogue des livres (et) estampes du C-te, J. F. Tarnowski, rękopisy: Biblioteka Jagiellońska przyb. 129/52, 132/52 (2 egz.).

Wybrane opracowania dot. twórczości Tarnowskiego

edytuj
  1. W. Tarnowska: Mon journal (powst. w latach 1804–1838) t. 1–9, rękopis: Biblioteka Jagiellońska przyb. 112-120/52
  2. A. Feliński: Listy (powst. przed rokiem 1820), wyd. J. I. Kraszewski, Kraków 1872
  3. K. Koźmian: Rys życia J. F. Tarnowskiego, Lwów 1842; „Przyjaciel Ludu” 1842 nr 5–14; fragm. „Biblioteka Naukowa Zakładu im. Ossolińskich” 1842 t. 3
  4. K. Tańska-Hoffmanowa: Pamiętniki (powst. w latach 1818–1845) w: Pisma pośmiertne t. 1, Berlin 1849
  5. K. Koźmian: Pamiętniki (powst. przed rokiem 1855) t. 1–2, Poznań 1858; t. 3, Kraków 1865
  6. "Encyklopedia Powszechna" Orgelbranda, t. 25 (1867)
  7. S. Tomkowicz: Przyczynek do dziejów początków romantyzmu w Polsce, "Archiwum do Dziejów Literatury i Oświaty w Polsce" t. 1 (1878) i odb. (Kraków 1878)
  8. S. Tarnowski: Domowa kronika dzikowska (powst. 1897), rękopis: Biblioteka Jagiellońska przyb. 126/52
  9. A. Kraushar: Towarzystwo Warszawskie Przyjaciół Nauk t. 1–4, Kraków 1900–1902; t. 6, Kraków 1905
  10. A. Chmiel: Rękopisy Biblioteki hr. hr. Tarnowskich w Dzikowie, Kraków 1908

Przypisy

edytuj
  1. według innych źródeł Tarnowski mógł się urodzić 2 lata później, tzn. w roku 1779 – T. 6, cz. 1: Oświecenie. W: Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1970, s. 338.
  2. Kuryer Litewski, nr 130, 29 października 1820 roku, [b.n.s.]
  3. a b Obraz polityczny i statystyczny Królestwa Polskiego iaki był w roku 1830 przed dniem 29 listopada, Warszawa 1830, s. 27.
  4. a b Ród Tarnowskich – Genealogia. [dostęp 2016-03-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-04)].
  5. a b Marek Jerzy Minakowski Genealogia potomków Sejmu Wielkiego
  6. Marek Jerzy Minakowski Genealogia potomków Sejmu Wielkiego.
  7. Tadeusz Bieczyński, Sąd sejmowy 1827–1829 na przestępców stanu. Urzędowe akta, Poznań 1873, s. IX, 50.
  8. Stanisław Małachowski-Łempicki, Wykaz polskich lóż wolnomularskich oraz ich członków w latach 1738–1821, w: Archiwum Komisji Historycznej, t. XIV, Kraków 1930, s. 319.
  9. Stanisław Łoza, Kawalerowie orderu św. Stanisława (1. XII. 1815–29. XI. 1830), w: Miesięcznik Heraldyczny, nr. 5, r. IX, Warszawa, sierpień 1930, s. 99.
  10. Kasper Niesiecki, Herbarz Polski, t. 11 Lipsk 1845, s. 439
  11. Jerzy Sewer Dunin-Borkowski: Almanach Błękitny. Warszawa: 1908, s. 931-940
  12. Jan Feliks Amor Tarnowski, Badania historyczne jaki wpływ mieć mogły mniemania i literatura ludów wschodnich na ludy zachodnie, szczególniey we względzie poezyi : rzecz czytana na posiedzeniu Towarzystwa Królewskiego Przyiaciół Nauk w Warszawie dnia 24 m-ca listopada 1819 roku, Warszawa 1819.
  13. Jan Feliks Amor Tarnowski, Mowa Jana Felixa Tarnowskiego na pogrzebie Aloizego Felińskiégo […] miana dnia 16 lutego 1820 roku., Krzemieniec: N. Glücksberg, [1820].

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj