Jan Rekowski-Styp
Jan Rekowski-Styp, również Jan Styp-Rekowski[1] (ur. 6 lutego 1874 w Płotowie[a], powiat bytowski, zm. 12 czerwca 1942 tamże)[3] – włościanin kaszubski, działacz Związku Polaków w Niemczech (prezes w Okręgu Kaszuby w latach 1923–1939)[3], więzień niemieckiego obozu koncentracyjnego[4].
| Data i miejsce urodzenia |
6 lutego 1874 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
12 czerwca 1942 |
| Zawód, zajęcie |
włościanin kaszubski, działacz narodowościowy |
| Rodzice |
Jan Paweł, Weronika z d. Żmuda-Trzebiatowska |
| Małżeństwo |
Weronika Bruska |
| Dzieci |
12 (w tym Józef Rekowski i Edmund Styp-Rekowski) |
Życiorys edytuj
Był synem Jana Pawła[b] i Wiktorii (z d. Żmudy-Trzebiatowskiej), gospodarzy wiejskich w Płotowie[a] (przed I wojną światową na terenie Królestwa Prus, pod niem. nazwą Groß Platenheim[5]). W wieku lat 17 przejął po śmierci ojca ich rodzinne gospodarstwo. Dziewięć lat później, w roku 1900, ożenił się z Weroniką Bruską, córką zamożnych gospodarzy ze wsi Rolbik (gm. Brusy, pow. chojnicki).
Pozostawał pod wpływem polskich działaczy społecznych i narodowych, m.in. ks. Leona Połomskiego; w pierwszych latach XX w. (dzięki pomocy żony Weroniki oraz jego własnych braci, Franciszka i Leona, którzy zajęli się gospodarstwem) podjął intensywną działalność społeczną, polityczną i narodową. Powierzono mu m.in. obowiązki sołtysa rodzinnej wsi, ławnika w lokalnym sądzie grodzkim. Działał też w zarządach kilku firm (m.in. piasznieńskiej Spółdzielni Rolniczo-Handlowej i od 1902 roku bytowskiego Banku Ludowego).
Po wybuchu I wojny światowej powołany został, podobnie jak brat Franciszek[c], do wojska niemieckiego, gdzie służył do roku 1917[3]. Powróciwszy do rodzinnej wsi podjął po zakończeniu wojny starania, wspólnie z innymi lokalnymi działaczami[d], o włączenie w granice powstającej Rzeczypospolitej powiatów bytowskiego i lęborskiego[3][1]. Starania te nie powiodły się, ziemie lęborska i bytowska znalazła się po niemieckiej stronie nowo utworzonej granicy państwowej. Rekowski mógł po tym skorzystać z możliwości przeniesienia się do Polski, ale podjął decyzję pozostania na swojej ziemi, w Niemczech[e][3]. Wkrótce potem, w 1923, zorganizował w Płotowie lokalny oddział Związku Polaków w Niemczech, a także (jeszcze w tym samym roku) został prezesem tego związku na Okręg Kaszuby. Nadal działał w Banku Ludowym (do 1935 był przewodniczącym jego rady nadzorczej, a potem Kasy Polskiej w Bytowie), a także przejawiał aktywność polityczną: m.in. w roku 1929 był posłem do sejmiku powiatowego, a w 1932 roku kandydował do Reichstagu[3].
Kilka dni po wybuchu II wojny światowej został aresztowany; przebywał najpierw w areszcie w Bytowie, skąd trafił do Słupska, a stamtąd do obozu koncentracyjnego Sachsenhausen, gdzie spotkał się ze swoimi synami Alfonsem, Edmundem i Józefem, którzy trafili tam przed nim[6]. Z Sachsenhausen przewieziony został do obozu w Dachau jako więzień nr 19551[4][7]; tam znów spotkał syna Józefa, a także swego zięcia (męża córki Władysławy) – nauczyciela i działacza polskiego Ryszarda Knosałę. Ponad rok trwały starania – u władz lokalnych i centralnych III Rzeszy – żony Weroniki i przymusowo wcielonego do wojska niemieckiego syna Marcelego, aby doprowadzić do uwolnienia Jana z obozu, aż 11 listopada 1940 roku Jan Styp-Rekowski został uwolniony[4] i mógł wrócić do żony (choć jego gospodarstwo zajął już niemiecki zarządca państwowy). Po powrocie nie zdołał powrócić do zdrowia fizycznego, a następujące po sobie kolejne tragedie rodzinne doprowadziły go do załamania[7][8]. Zmarł w Płotowie 12 czerwca 1942 roku i tam został pochowany wraz prochami zmarłego nieco wcześniej w obozie koncentracyjnym Oranienburg syna Alfonsa, którego chciał uczynić swoim następcą w rodzinnym gospodarstwie[7]. Jego żona Weronika zmarła dwa lata później[6].
Spośród dwanaściorga dzieci Jana i Weroniki 11 dożyło wieku dorosłego (jedno zmarło w niemowlęctwie)[6]; podczas wojny większość z nich podlegała różnego rodzaju represjom ze strony władz niemieckich[9], a kilku synów zginęło[6][10]:
- Edmund, nauczyciel w Gimnazjum Polskim w Kwidzynie i w szkole polskiej w Wiśniewce w powiecie sępoleńskim, zginął w 1941 roku w obozie koncentracyjnym Mauthausen-Gusen;
- Alfons, ur. 23 listopada 1904, zginął 3 kwietnia 1942 w obozie koncentracyjnym Oranienburg[11];
- Jan, uwięziony wraz z innymi uczniami Gimnazjum Polskiego w Kwidzynie w obozie w Tapiau, a stamtąd przeniesiony do obozu w Grünhof (obecnie Roszczino w obwodzie królewieckim), wkrótce został (tak jak inni uczniowie) przymusowo wcielony do Wehrmachtu i w 1941 zginął na froncie[f];
- Józef, ksiądz, więziony był przez całą wojnę w obozach koncentracyjnych (w Sachsenhausen i Dachau), dotrwał do wyzwolenia;
- Róża, gospodyni swego brata (ks. Józefa), była jedną z pierwszych więźniarek obozu koncentracyjnego Ravensbrück;
- Władysława, żona Ryszarda Knosały, więziona była kilka miesięcy, później została zwolniona i przeżyła wojnę;
- Marceli, absolwent gimnazjum polskiego w Bytomiu[1], wcielony został przymusowo do Wehrmachtu[g];
- Wacław musiał się ukrywać przed władzami niemieckimi, ale udało mu się (przebywał na Lubelszczyźnie) i przeżył wojnę[6].
Po II wojnie światowej Jan Rekowski-Styp (w zapisie nazwiska: Styp-Rekowski) stał się patronem ulic w Bytowie i Rzepnicy na Kaszubach, a także w Gdańsku[9].
Uwagi edytuj
- ↑ a b Sołectwo Płotowo obejmuje również sąsiednią wieś Płotówko (w j. kaszub. Môłé Płótowò; niem. Klein Platenheim); to w Płotówku w miejscu, gdzie znajdowało się gospodarstwo Styp-Rekowskich, mieści się Muzeum Zagroda Styp-Rekowskich (oddział Muzeum Zachodniokaszubskiego w Bytowie), i to na Płotówko jako miejsce urodzenia Jana wskazuje Pragert w swoim Herbarzu szlachty kaszubskiej[2].
- ↑ Rekowscy wywodzili się ze starego kaszubskiego rodu, związanego z wsią Rekowo a Pojezierzu Bytowskim.
- ↑ Franciszek po wybuchu I wojny światowej jako poddany pruski został powołany do wojska niemieckiego, ale zakończył działania wojenne jako żołnierz Błękitnej Armii pod dowództwem generała Józefa Hallera.
- ↑ M.in.: Szczepan Gracz (1888–1942), Bernard Teofil Werra (1873–1938) i ks. Robert Pluta-Prądzyński (1878–1930), proboszcz w Ugoszczy.
- ↑ Uznawał, że w państwie niemieckim, na Kaszubach istnieje potrzeba zamieszkiwania mniejszości polskiej.
- ↑ W źródłach jest sprzeczność: według PSB[6] i wg Galikowskiego[7] zginął na froncie wschodnim, wg zaś opracowania Styp Rekowscy w Tradycja Rodzinna[10] – na froncie francuskim, pomimo że kampania francuska zakończyła się jesienią 1940 i w 1941 roku front zachodni („francuski”) praktycznie nie istniał.
- ↑ Według opracowania Styp Rekowscy[10] został ciężko ranny w roku 1940 we Francji.
Przypisy edytuj
- ↑ a b c Galikowski 2002 ↓, s. 10.
- ↑ Pragert 2009 ↓, s. 144.
- ↑ a b c d e f Smołka 1988 ↓, s. 65.
- ↑ a b c Personal Files - Concentration Camp Dachau. [w:] The Arolsen Archives online collections [on-line]. Arolsen Archives. [dostęp 2019-07-24]. (ang.).
- ↑ Friedrich Lorentz Polskie i kaszubskie nazwy miejscowości na Pomorzu Kaszubskim, ISBN 978-83-60437-22-3).
- ↑ a b c d e f Smołka 1988 ↓, s. 66.
- ↑ a b c d Galikowski 2002 ↓, s. 11.
- ↑ Smołka 1988 ↓, s. 67.
- ↑ a b Wojewoda Pomorski 2017 ↓, s. 3.
- ↑ a b c Styp Rekowscy ↓.
- ↑ City archive of Oranienburg. [w:] The Arolsen Archives online collections [on-line]. Arolsen Archives. [dostęp 2019-07-25]. (ang.).
Bibliografia edytuj
- Leonard Smołka: Jan Rekowski. W: Polski Słownik Biograficzny. (red. naczelny – Emanuel Rostworowski). T. XXXI/1: zeszyt 128. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź: Ossolineum, 1988, s. 65–66.
- Stanisław Galikowski. Jan Styp-Rekowski. „Naji Gochë”. 4/2002 (9), s. 10–11, 2002. ISSN 1642-025X. (pol.).
- Styp Rekowscy. [w:] Tradycja Rodzinna [on-line]. nadmorski.com, 2012-05-18. [dostęp 2019-07-18]. (pol.).
- Przemysław Pragert: Herbarz szlachty kaszubskiej. T. III. Gdańsk: Wydawnictwo BiT, 2009, seria: Herbarz szlachty. ISBN 978-83-927383-6-7.
- Dariusz Drelich, Zarządzenie zastępcze Wojewody Pomorskiego z dnia 13 grudnia 2017 r. w sprawie nadania nazwy ulicy w mieście Gdańsku, „Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego” (poz.4516), 14 grudnia 2017.