Jawnoskrzydłe[1] (Exopterygota, syn. Hemimetabola) – wyróżniany dawniej takson owadów z podgromady uskrzydlonych.

Jawnoskrzydłe
Exopterygota
Sharp, 1899
Ilustracja
Karaczany z rodzaju Blaberus. Osobnik dorosły i dwa osobniki młodociane z widocznymi zawiązkami skrzydeł
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Podtyp

sześcionogi

Gromada

owady

(bez rangi) Dicondylia
Podgromada

uskrzydlone

(bez rangi) jawnoskrzydłe
Synonimy
  • Hemimetabola Burmeister, 1835

Charakterystyczną cechą tych owadów jest zawiązywanie się u stadiów młodocianych skrzydeł w sterczących na zewnątrz ciała pochewkach skrzydłowych (stąd polska nazwa jawnoskrzydłe i naukowa Exopterygota), bez wykorzystania tarcz imaginalnych[1][2]. Ponadto zasadniczo występuje u nich przeobrażenie niezupełne (hemimetaboliczne, stąd nazwa Hemimetabola), w którym to postacie młodociane (larwy, nimfy) nie odbiegają w sposób znaczący budową od postaci dorosłych[1][3][2]. Cechy te mogą jednak ulegać rozmaitym modyfikacjom. Przede wszystkim u większości zaliczanych tu rzędów znaleźć można formy wtórnie całkowicie pozbawione skrzydeł i ich zawiązków[4]. U pasożytniczych wszy i wszołów i samic czerwców przeobrażenie uległo uproszczeniu do formy hipomorfozy. Z kolei u samców czerwców, a także u mączlików i wciornastków pojawia się rozwój hipermorficzny ze stadiami spoczynkowymi, dla odróżnienia od skrytoskrzydłych zwanymi pseudoprzedpoczwarką i pseudopoczwarką[2].

Spośród rzędów współcześnie żyjących do jawnoskrzydłych zaliczano: jętki, ważki, widelnice, nogoprządki, glebiki, skorki, świerszczokaraczany, gladiatory, straszyki, prostoskrzydłe, karaczany, termity, modliszki, psotniki, Phthiraptera, wciornastki i pluskwiaki[1][3].

Taka klasyfikacja okazała się nienaturalna. Współcześnie jętki i ważki klasyfikuje się w infragromadzie staroskrzydłych, podczas gdy pozostałe owady uskrzydlone w infragromadzie nowoskrzydłych. W obrębie tych drugich wyróżnia się trzy grupy: Polyneoptera, Paraneoptera i skrytoskrzydłe (Endopterygota)[1], przy czym te dwie ostatnie tworzą klad Eumetabola[5].

Przypisy

edytuj
  1. a b c d e Ryszard Szadziewski, Przemysław Trojan: nadgromada: sześcionogi – Hexapoda. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
  2. a b c Biologia rozwoju owadów. Czesław Jura (red.). PWN, 1988, s. 212–217.
  3. a b Czesław Jura: Bezkręgowce: podstawy morfologii funkcjonalnej, systematyki i filogenezy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007. ISBN 978-83-01-14595-8.
  4. Jiří Zahradník: Przewodnik: Owady. Warszawa: Multico, 2000.
  5. Nikita J. Kluge. General system of Neoptera with description of a new species of Embioptera. „Russian Entomological Journal”. 21 (4), s. 371–384, 2012.