Wikipedia

Jerzy Peńsko

polski fizyk

Jerzy Peńsko (ur. 21 kwietnia 1924 w Żyrardowie[potrzebny przypis], zm. 28 lipca 2021 w Warszawie[1]) – polski fizyk, specjalista w dyscyplinie fizyka medyczna (ochrona radiologiczna), jeden z inicjatorów utworzenia i twórców Centralnego Laboratorium Ochrony Radiologicznej, profesor nauk biologicznych, członek założyciel Polskiego Towarzystwa Fizyki Medycznej.

Jerzy Peńsko
Data i miejsce urodzenia

21 kwietnia 1924
Żyrardów

Data i miejsce śmierci

28 lipca 2021
Warszawa

Profesor nauk biologicznych
Specjalność: ochrona radiologiczna
Alma Mater

Politechnika Warszawska,
Wydział Elektryczny
Oddział Fizyki Stosowanej,
kierunek: Elektrotechnika Medyczna

Doktorat

1966 – fizyka
Instytut Badań Jądrowych, Świerk-Otwock

Habilitacja

1974
Instytut Badań Jądrowych, Świerk-Otwock

Profesura

1993

Praca badawcza
Instytut badawczy

Centralne Laboratorium Ochrony Radiologicznej

Pracownia

Samodzielna Pracownia Pomiarów Tła Naturalnego

Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Armii Krajowej

Życiorys edytuj

 
Główne źródła skażeń radiacyjnych: testy atomowe w latach 1945–2018

Jerzy Peńsko ukończył studia w roku 1950 na Politechnice Warszawskiej (Wydział Elektryczny)[2]. Magisterium uzyskał w Katedrze Radiologii, kierowanej przez prof. Cezarego Pawłowskiego. Po studiach był przez rok pracownikiem Fabryki Aparatów Rentgenowskich (zgodnie z nakazem pracy). W końcu roku 1951 wrócił, jako stypendysta Ministerstwa Szkół Wyższych i Nauki, do Katedry Radiologii na aspiranturę. W zespole uczniów i współpracowników kierownika Katedry pojawiła się w pierwszej połowie roku 1956 inicjatywa powołania instytucji państwowej, która zajęłaby się organizacją ochrony radiologicznej w Polsce; Jerzego Peńsko zaangażowano do realizacji tego planu. W końcu roku 1956 został skierowany na trzymiesięczny staż naukowy w Instytucie Metrologii w Leningradzie, gdzie – wspólnie z innymi stażystami (m.in. z Janem Żyliczem) – zapoznawał się z konstrukcją i metodami wzorcowania przyrządów dozymetrycznych oraz wykonywał pomiary różnych pól promieniowania, wolny czas przeznaczając na zwiedzanie Ermitażu[3].

Po powrocie do Polski przystąpił – wraz z Ryszardem Szepke, Tadeuszem Musiałowiczem i Adamem Kuchcińskim z Politechniki Warszawskiej oraz z Jerzym Sokołowskim (fizykiem atmosfery) – do tworzenia nowej placówki badawczej – Centralnego Laboratorium Ochrony Radiologicznej (CLOR). Zostało formalnie powołane 13 lipca 1957 roku; Jerzy Peńsko został jego pierwszym dyrektorem Centralnego Laboratorium Ochrony Radiologicznej (CLOR)[3][4].

Już w pierwszym roku działalności CLOR utworzono ewidencję użytkowników źródeł promieniotwórczych w Polsce oraz centralny system ewidencji i kontroli dawek indywidualnych, dział wzorcowania i doskonalenia aparatury dozymetrycznej, dział dokumentacji i szkolenia. We współpracy z Inspekcją pracy i Inspekcją Sanitarno-Epidemiologiczną zorganizowano regularne kontrole użytkowników źródeł promieniotwórczych. Rozpoczęto przygotowywanie systemu umożliwiającego kontrolowanie stopnia zanieczyszczenia atmosfery pyłami radioaktywnymi, powstającymi wskutek próbnych wybuchów bomb jądrowych (opracowane techniki monitoringu wykorzystano w czasie badań zagrożenia, które wystąpiło po awarii elektrowni jądrowej w Czarnobylu[3][5].

W listopadzie 1958 roku, gdy powołano Radę Naukowo–Techniczną CLOR, Jerzy Peńsko został jej przewodniczącym; pełnił tę funkcję w latach 1958–1960[a]. Od roku 1961 kierował – utworzoną wówczas – Samodzielną Pracownią Pomiarów Tła Naturalnego. W pracowni prowadzono pomiary tła promieniowania gamma, stężeń radonu w powietrzu atmosferycznym, powietrzu glebowym i w budynkach mieszkalnych (zob. wpływ radonu na zdrowie)[4].

Stopień naukowy doktora habilitowanego w zakresie fizyki uzyskał 1 stycznia 1974 roku w Instytucie Badań Jądrowych (obecnie Instytut Problemów Jądrowych im. Andrzeja Sołtana, Świerk) na podstawie pracy Pole ziemskiego tła promieniowania gamma w przyziemnej warstwie atmosfery i metody jego badań. W roku 1993 otrzymał tytuł profesora w dziedzinie nauk biologicznych[2]. Prowadząc dalsze badania nawiązał owocne i trwałe kontakty międzynarodowe, m.in. w roku 1970 brał udział II Kongresie International Radiation Protection Association (IRPA), utworzonego w roku 1965[6] w Brighton w Anglii (w czasie Kongresu utworzono w IRPA Sekcję Ochrony przed Promieniowaniem)[7].

Zmierzając do zapewnienia warunków rozwoju fizyki medycznej w Polsce uczestniczył w tworzeniu Polskiego Towarzystwa Fizyki Medycznej[8][9]. Zebranie Członków Założycieli PTFE odbyło się 5 lutego 1965 roku, pierwsze władze powołano 30 września 1965 roku[10]. W tym samym roku, na I Zjeździe Międzynarodowej Organizacji Fizyki Medycznej[11] (IOMP) w Harrogate, PTFM przyjęto do tej organizacji[9][b].

W latach 1968–1969 Jerzy Peńsko pełnił funkcję Sekretarza Generalnego PTFM, a w latach 1971–1981 i 1987–1989 był przewodniczącym Rady Redakcyjnej czasopisma Polish Journal of Medical Physics and Engineering[5].

Pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie[12].

 
Grób Jerzego Peńsko na cmentarzu Powązkowskim

Publikacje edytuj

Wybór według www.google.pl (autorstwo i współautorstwo)[13]

1954

  • Lampowy dawkomierz promieni X. Elektryka, Nr 5, 107-114. Zeszyty Naukowe Politechniki Warszawskiej, PWN Warszawa.

1958

  • Problemy ochrony radiologicznej za granicą i w Polsce. Nukleonika, 3, 417-427, PWN Warszawa.

1960

  • Semiconductor detection system for Rn-222 determination in atmospheric air. In: "Colloque d'Electronique Nucleaire et Radioprotection", tom 4. Societe Francaise de Radioprotection, Toulouse, France (wsp. Małgorzata Wochna).
  • Działalność inspekcyjna Centralnego Laboratorium Ochrony Radiologicznej w pracowniach izotopowych w latach 1958 i 1959, Raport CLOR-4, Warszawa (wsp. Stefan Dyź, Tadeusz Musiałowicz),
  • Personnel Film Monitoring Service in Poland During the Year 1959, Raport CLOR-3, Warszawa (wsp. Tadeusz Musiałowicz, J. Wysopolski),
1961
  • Practical method of radioactive air contamination determination in the self-luminous items establishments. Nucleonika, 6, 787-800. PWN Warszawa (wsp. Ryszard Szepke, Tadeusz Wardaszko).
  • Ochrona radiologiczna w medycynie, Ośrodek Informacji o Energii Jądrowej OIoEJ, Warszawa.
1963
  • Radioaktywność gamma niektórych materiałów powszechnie stosowanych w budownictwie mieszkaniowym i laboratoryjnym. Informacja o Materiałach Budowlanych, 3, 205-213, OITiE przy Komitecie Budownictwa, Urbanistyki i Architektury PAN, Warszawa (wsp. Maria Bysiek).
  • The Gamma Radioactivity of Building Materials for the Constructions of Low Background Laboratories, Report CLOR-20, Centralne Laboratorium Ochrony Radiologicznej (wsp. Maria Bysiek, Stefan Duczyński).
1964
  • Niektóre problemy związane z ochroną przed promieniowaniem w lekarskich pracowniach diagnostycznych i terapeutycznych. Ochrona Pracy, 19, Nr 4(198), 7-12. Naczelna Organizacja Techniczna, Warszawa.
  • Stan ochrony przed promieniowaniem w latach 1958–1962, Postępy Techniki Jądrowej, Dodatek 10(151), Ośrodek Informacji o Energii Jądrowej, Warszawa.
1966
  • Z prac Centralnego Laboratorium Ochrony Radiologicznej. Wyd.: "Energia Jądrowa w Polsce w latach 1961-1963", 37-41, PWN Warszawa.
  • Stan ochrony przed promieniowaniem w pracowniach izotopowych. Wyd.: "Energia Jądrowa w Polsce w latach 1961-1963", 325-334. PWN Warszawa.
  • Gamma-ray background dose rates in Poland: surveys made with scintillatin spectrometer. Eotvos Roland Physical Society, 2, 47-52, Budapest, Hungary.
  • Studies of gamma-background radiation at a particular place in Warsaw during yhe years 1962-1965. Eotvos Roland Physical Society, 2, 53-57, Budapest, Hungary.
1967
  • Dosimetry of environmental gamma-radiation in Poland by means of gamma-ray spectra in the field. Nukleonika, 12,965-975, PWN Warszawa.
  • Sodium iodide scintillation counter for accurate measurements of gamma-ray background. In:"Solid State and Chemical Radiation Dosimetry in Medicine and Biology", IAEA Proceedings Series, STI/PUB/138, 421-434, Vienna, Austria.
  • Absolute Method of the Gamma-ray Background Determination by Means of NaJ/(Tl) Scintillation Counter, Nukleonika, 12, 319-331, PWN Warszawa.
  • Variation of the gamma-ray background dose-rate and atmospheric radon concentration in Warsaw. Atompraxis, 13, 310-312, G. Braun Pyblisher, Karlsruhe, Federal Republic of Germany.
  • Unusually radioactive fossil bones from Mongolia. Nature, 161-163 (wsp. Zbigniew Jaworowski).
1969
  • Problematyka lokalnych wypadków radiacyjnych. Postępy Techniki Jądrowej, 14, 1327-1334. OIoEJ Warszawa.
  • Pomiary promieniowania jonizującego w niektórych budynkach mieszkalnych w Polsce. Nukleonika, 14, 415-424. PWN Warszawa (wsp. Kalina Mamont, Tadeusz Wardaszko).
  • Problematyka lokalnych wypadków radiacyjnych. Postępy Techniki Jądrowej, 14, 1327-1334. OIoEJ Warszawa.

1970

  • Metody kontroli ziemskiego tła promieniowania gamma stosowane w Centralnym Laboratorium Ochrony Radiologicznej. Acta Geophysica Polonica, 18, nr 2, 243-252. PWN Warszawa (wsp. Jan Jagielak).
1971
  • Pomiary tła promieniowania gamma na terenie Polski lotniczym radiometrem scyntylacyjnym, Raport CLOR-87, Centralne Laboratorium Ochrony Radiologicznej, Warszawa (wsp. Małgorzata Biernacka, Bogdan Gwiazdowski, Elżbieta Niedziółka, Kalina Mamont-Cieśla).
  • Badania tła promieniowania gamma w Kotlinie Kowarskiej. Nukleonika, 16, 293-300 (wsp. Jan Jagielak, Małgorzata Biernacka, Alfred Żak).
  • Combined environmental radioactivity measurements for rapid estimation of the gamma radiation field. In: "Rapid Methods for Measuring Radioactivity in the Environment", IAEA Proceedings Series, STI/PUB/289, 443-458. Vienna, Austria (wsp. Bogdan Gwiazdowski, Jan Jagielak, Małgorzata Biernacka, Kalina Mamont).
1972
  • Automatyczne metody ciągłej kontroli mocy dawki ekspozycyjnej ziemskiego tła promieniowania gamma, Raport CLOR-92/D, Centralne Laboratorium Ochrony Radiologicznej, Warszawa (wsp. Jan Jagielak, Bogdan Gwiazdowski, Alfred Żak).
1974
  • The natural background radiation around nuclear installation: the preoperational analysis of dose to the neighbouring population. In: "Environmental Surveillance Around Nuclear Installations", IAEA Proceedings Series, STI/PUB/393, Vol. 1, 121-130. Vienna, Austria.
  • Environmental gamma radiation measurements in nuclear power station sitings studies in Poland. In: Environmental Surveillance Around Nuclear Installations", IAEA Proceedings Series, STI/PUB/353, Vol. 1, 89-105, Vienna, Austria (wsp. Bogdan Gwiazdowski, Jan Jagielak, Małgorzata Biernacka, Kalina Mamont-Cieśla).
1975
  • Ocena ryzyka narażania ludności na promieniowanie jonizujące wewnątrz budynków mieszkalnych, Monografia Nr IA18/75 CINTE, Ośrodek Informacji Centralnej, Warszawa.
  • Problemy ochrony ludności i środowiska w otoczeniu elektrowni jądrowych, Monografia Nr WIT3/75 CINTiE, Ośrodek Informacji Centralnej, Warszawa.
1976
  • Ocena ryzyka związanego z narażeniem populacji w Polsce na naturalne promieniowanie jonizujące wewnątrz budynków mieszkalnych, Postępy Fizyki Medycznej, 2, 73-86, PZWL Warszawa.
  • Pomiary elektryczności atmosferycznej i elementów meteorologicznych na terenie Obserwatorium Geofizycznego w Świdrze. Przegląd Geofizyczny, Rocznik XXI (XXIX), Zeszyt 4, 281-286. PWN Warszawa (wsp. Stanisław Michnowski, Stanislaw Warzecha, Bogdan Gwiazdowski).
  • Naturalna radioaktywność popiołów lotnych i żużli. Energetyka, 30, 406-410.NOT Warszawa (wsp. Zofia Stpiczyńska).
1977
  • Pole ziemskiego tła promieniowania gamma i metody jego badań. Monografia, stron 144, PWN Warszawa.
  • The method and preliminary results of measurements of tne natural radioactivity in power station fly-ash and slags. Nukleonika, 22, 459-472. PWN Warszawa (wsp. Zofia Stpiczyńska).

1978

  • Poziomy promieniowania jonizującego w ekologicznych warunkach budynków mieszkalnych i propozycje ich unormowania w Polsce. Postępy Fizyki Medycznej, 13, 37-52. PZWL Warszawa.
  • Emanating power of Rn-222 measured in building materials. In: "Natural Radiation Environment III", Vol. 2, 1407-1414. CONF-780422 Tech. Inf. Cen./US Department of Energy USA (wsp. Zofia Stpiczyńska).
  • Lokalizacja elektrowni jądrowych oraz ochrona ludności i naturalnego środowiska. Człowiek i Środowisko, 2, 87-106, ISSN 0137-3617. Instytut Badawczy Rozwoju Środowiska, Warszawa.

1979

  • Air-borne J-131 concentration in the atmosphere on site of the Nuclear Research Center at Świerk in the period 1975-1977. Nukleonika, 29, 667-675. PWN Warszawa (wsp. Andrzej Kostyrko).

1980

  • Assessment of biological effects resulting from large scale applications of coal power plant wastes in building technology in Poland. In: "Radiation Protection - A Systematic Approach to Safety", Proceedings of the 5th Congress of IRPA, Vol. 2, 821-824, Jerusalem. Pergamon Press (wsp. Jan Geisler).

1982

  • Radon in Wohnraeumen. In: "Luftqualitaet in Innenraeumen" - Schriftenreihe des Verein fuer Wasser-, Boden- und Lufthygiene 53, 155-165. Gustav Fisher Verlag, Stuttgart-New York (wsp. Herbert Schmier, Andreas Wicke).
  • Some considerations on the permissible concentrations of natural radionuclides in building materials based on the ICRP Publication 26. In: "Comparison of risk resulting from major human activities", Congress Annual 1982 Society Francaise de Radioprotection, 18-22 Octobre 1982, Avignon, France (wsp.Herbert Schmier, Andreas Wicke).
1983
  • Activated carbon bed used for integrating measurements of 222Rn concentration in air, ISH-Heft 33, ISSN 0721-4634. Inst. für Strahlenhygiene d. Bundesgesundheitsamtes, Neuherberg-Berlin.

1984

  • Radon Koncentration und Exposition durch Radon-Folgeprodukte in Nichturangruben in der Europaeischen Gemenischaft und einfluss Groessen, ISH-Heft 43, ISSN 0175-4254. Institut fuer Strahlenhygiene des BGA, Neuherberg-Berlin (wsp.Reiner Kompa, Herbert Schmier).
  • Pierwiastki transuranowe w środowisku człowieka, Państwowe Wydawnictwo Naukowe (wsp. Leszek Łabędzki),
1986
  • Einsatz von passiven und aktiven Messverfahren zur Quantifizierung von Radonquellen und Radonverhalten in schweizerischen Wohnhäusern: erste Messergebnisse, EIR-Bericht Nr 611, wyd. Eidgenössisches Institut für Reaktorforschung, Wuerenlingen, Schweiz (wsp. Werner Burkart).

1988

  • Measurements techniques for estimation of Rn-222 concentration and Rn-222 exhalation rate indoors and outdoors using an activated carbon bed. Postępy Fizyki Medycznej, 23,271-284, PL ISSN 0137-8465, PZWL Warszawa (wsp. Andreas Wicke).
  • Application of passive and active methods parallel to the measurements of local cimatic parameters for the assessment of Rn-222 behaviour in Swiss dwellings. Postępy Fizyki Medycznej, 23, 271-284, PL ISSN 0137-8465, PZWL Warszawa.

1995

  • Analiza porównawcza dwóch metod dyfuzyjnych pomiaru radonu Rn-222 w powietrzu z wykorzystaniem spektrometru promieniowania gamma i metody ciekłej scyntylacji, Roczniki Państwowego Zakładu Higieny PZH XLVI Nr 1, 71-80, Warszawa (wsp. Bogdan Gorzkowski, Krzysztof Pachocki, Tadeusz Majle, Zdzisław Rożycki).

1996

  • Pomiary stężenia radonu Rn-222 w wodzie z ujęć głębinowych na terenie Warszawy, Roczniki Państwowego Zakładu Higieny PZH 47, Nr 3, 285-293, Warszawa (wsp. Bogdan Gorzkowski, Tadeusz Majle, Zdzisław Różycki, Irena Poręba.

1997

  • Rad w środowisku wodnym. Postępy Techniki Jądrowej, Vol. 40, Z. 1, ISSN 0551-6846, 14-29, Państwowa Agencja Atomistyki, Warszawa.

1998

  • Terapia radonowa - inhalatorium radonowe w Kowarach. Roczniki Państwowego Zakładu Higieny PZH 49, Nr 2, 189-198, Warszawa (wsp. Krzysztof Pachocki, Zdzisław Różycki, Tadeusz Majle, Bogdan Gorzkowski, Elżbieta Wilejczyk)

2009

  • Brief outline of the long history of collaboration between the Central Laboratory for Radiological Protection and the Atmospheric Electricity Laboratory of the Institute of Geophysics. Monographic Volume D-73 (412), 15-21, Publs. Inst. Geophys., Polish Academy of Sciences.

Uwagi edytuj

  1. ↑ Następcy: Leopold Jurkiewicz (1961–1966), Edward Kowalski (1967), Bronisław Buras (1968), Józef Kosacki (1969–1971).
  2. ↑ Animatorem działań zmierzających do utworzenia PTFM, w porozumieniu z analogicznymi stowarzyszeniami działającymi w innych krajach, był mgr Oskar Chomicki (asystent w Zakładzie Izotopowym Szpitala Bielańskiego, później – prezydent IOMP), wspomagany przez członków zespołu Cezarego Pawłowskiego, profesora PW, kierownika Katedry Radiologii i Sekcji Elektrotechniki Medycznej na Wydziale Łączności oraz kierownika Pracowni Fizyki Instytutu Radowego

Przypisy edytuj

  1. ↑ Nekrolog. nekrologi.wyborcza.pl [dostęp 2021-08-02]
  2. ↑ a b Prof. dr hab. inż. Jerzy Peńsko, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI) [dostęp 2013-09-21].[martwy link]
  3. ↑ a b c prof. dr hab. Jerzy Peńsko: Wspomnienia z przeszłości Centralnego Laboratorium Ochrony Radiologicznej. [w:] Referat okolicznościowy wygłoszony z okazji Jubileuszu 50-lecia CLOR 19 grudnia 2007 roku [on-line]. www.clor.waw.pl. [dostęp 2013-09-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-23)]. (pol.).
  4. ↑ a b Centralne Laboratorium Ochrony Radiologicznej > Kalendarium. [w:] Strona internetowa CLOR [on-line]. [dostęp 2013-09-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-25)]. (pol.).
  5. ↑ a b Katarzyna Wołoszczuk (Dozymetryczne Laboratorium Wzorców Wtórnych CLOR): Historia i działalność Centralnego Laboratorium Ochrony Radiologicznej. www.badania-nieniszczace.info. [dostęp 2013-09-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-22)]. (pol.).
  6. ↑ International Radiation Protection Association - History. [w:] Strona internetowa IRPA [on-line]. www.irpa.net. [dostęp 2013-09-21]. (ang.)., (IRPA 2 Brighton)
  7. ↑ Pożegnanie mgr. inż. Tadeusza Ćwika, 2011-11-23; Strona internetowa Narodowego Centrum Badań Jądrowych (Świerk), data dostępu = 2013-09-21
  8. ↑ Historia PTFM. [w:] Strona internetowa Polskiego Towarzystwa Fizyki Medycznej [on-line]. [dostęp 2013-09-20].
  9. ↑ a b Barbara Gwiazdowska, Grzegorz Pawlicki: Fizyku medyczny — gdzie twoje miejsce? Historia i perspektywy fizyki medycznej w Polsce. [w:] PolJMedPhysEng 2006; 12(2):53–67 PL ISSN 1425-4689 [on-line]. [dostęp 2013-09-20]. (pol.).
  10. ↑ Poprzednie władze PTFM. [w:] Strona internetowa Polskiego Towarzystwa Fizyki Medycznej [on-line]. [dostęp 2013-09-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-27)].
  11. ↑ Oskar A. Chomicki, wiceprezydent IOMP, Warszawa: Struktura i działalność międzynarodowych organizacji fizyki i inżynierii medycznej. [w:] Materiały XXXV Zjazdu Fizyków Polskich, Białystok 20–23 września 1999 r. [on-line]. labfiz.uwb.edu.pl. [dostęp 2013-09-21]. (pol.).
  12. ↑ nekrolog, Gazeta Wyborcza 6 sierpnia 2021
  13. ↑ inauthor:"Jerzy Peńsko". [w:] books.google.pl [on-line]. [dostęp 2013-09-20].

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jerzy_Peńsko&oldid=73606090”