Jiří Lederer
Jiří Lederer (ur. 15 lipca 1922 w Kvasinach, zm. 12 października 1983 w Monachium) – czeski dziennikarz, publicysta i działacz polityczny, dysydent.
| Data i miejsce urodzenia |
15 lipca 1922 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
12 października 1983 |
| Zawód, zajęcie |
dziennikarz, publicysta |
Życiorys
edytujJego ojciec pochodził z rodziny czesko–żydowskiej, był właścicielem fabryki tekstylnej i sklepu. Zginął w wypadku, gdy Jiří miał kilka lat[1]. Jego matka ponownie wyszła za mąż. Jego wujem był Miroslav Hajn, syn Antonína Hajna[1]. Młodość spędził w mieście Solnice, a do gimnazjum uczęszczał w Rychnovie nad Kněžnou[1]. W 1941 roku zdał maturę, przeniósł się następnie do Pragi, gdzie próbował znaleźć zatrudnienie w branży teatralnej[2].
W maju 1942 roku debiutował jako recenzent w lokalnym czasopiśmie „Posel z Podhoří”[2]. Na początku 1943 roku podjął pracę w zakładach przedsiębiorstwa Jawa, niedługo później został jednak wysłany na roboty przymusowe na Dolny Śląsk, gdzie trafił do Świdnicy[3]. W maju 1943 roku uciekł do Czech, gdzie przez rok ukrywał się u swoich znajomych. W 1944 roku wyszedł z ukrycia, rozpowiadając, że został zwolniony z więzienia[3].
Podjął studia na Wyższej Szkole Handlowej w Pradze oraz na Wydziale Artystycznym Uniwersytetu Karola[4]. Podjął pracę jako dziennikarz, publikując na łamach m.in. czasopism „Hlas”, „Cíle” i „Práva lidu”[5]. Był członkiem Czeskiej Partii Socjaldemokratycznej, a od 1947 roku także Klubu Politycznego „Demokracja Socjalistyczna”. W tym samym roku objął stanowisko redaktora naczelnego tygodnika „Směr”, sympatyzował z Komunistyczną Partią Czechosłowacji[6], której został później członkiem. W 1948 roku poparł komunistyczny zamach stanu[7].
1 maja 1948 roku został powołany do wojska i skierowany do szkoły podoficerskiej. Bo trzech miesiącach został jednak zwolniony. Na przełomie 1948 i 1949 roku przebywał na stypendium na Uniwersytecie Jagiellońskim[8]. Następnie publikował w czasopiśmie „Budujeme”, miał także współpracować z gazetą „Rudé právo”[9]. Od 1951 roku pracował w redakcji tygodnika „Svět práce”, w tym samym roku pozbawiony został prawa wykonywania zawodu dziennikarza i podjął pracę jako tokarz, a następnie jako górnik. Pozbawiono go także członkostwa w KSČ[9].
W 1954 roku został przyjęty do pracy w czasopiśmie „Svět sovětů”, wydawanego przez Towarzystwo Przyjaźni Czechosłowacko-Radzieckiej[9]. W 1956 roku rozpoczął pracę w nowo otwartym dzienniku „Večerní Praha”, dwa lata później został jednak zmuszony do samokrytyki i następnie usunięty z redakcji. Spodowowane było to pozytywnym zrecenzowaniem powieści Tchórze Josefa Škvoreckiego[10][11].
Następnie przez kilka lat publikował w czasopiśmie „Technické noviny”[10]. W sierpniu 1962 roku został kierownikiem działu badań i analiz czechosłowackiego radia, w tym czasie publikował w tygodniku „Svět v obrazech” i miesięczniku kulturalnym „Plamen”[12]. W 1966 roku wziął ślub z Polką, Elżbietą z d. Kowalik, miał z nią córkę Monikę[13]. W 1967 roku przesłał do emigracyjnego czasopisma „Svědectví” analizę nastrojów społecznych swojego autorstwa. W tym samym roku otrzymał nagrodę Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich[14]. Był działaczem na rzecz współpracy czesko-polskiej[15].
Publikował w tygodniku „Literární listy” Związku Pisarzy Czechosłowackich, a przekłady jego artykułów publikowano m.in. w „Kulturze”. Pisał także do gazet „Filmové a televizní noviny”, „Zemědělské noviny”, „Zítřek” i „Reportér”[16]. W czerwcu 1968 roku został odznaczony Orderem Czerwonego Sztandaru Pracy[16]. Podczas intwerwencji Układu Warszawskiego w Czechosłowacji był członkiem Komitetu Porozumiewawczego Stowarzyszeń Twórczych[16]. W okresie tzw. normalizacji został usunięty ze związku zawodowego dziennikarzy i z partii, a w 1970 roku został aresztowany pod zarzutem współudziału w spisku wymierzonego w Polską Rzeczpospolitą Ludową[17]. W styczniu 1972 roku został ponownie aresztowany, a 2 lutego 1972 roku skazany na dwa lata więzienia[18]. W grudniu tego samego roku został warunkowo zwolniony z więzienia[19].
Podjął pracę jako recenzent wydawniczy książek z zakresu polskiej literatury współczesnej. Zajmował się także twórczością Adama Mickiewicza i tłumaczeniem listów Juliusza Słowackiego[20]. W latach 70. XX wieku był autorem pierwszej biografii Jana Palacha[20]. W 1976 roku, wraz z żoną, był jednym z sygnatariuszy Karty 77[11], 13 stycznia 1977 roku został w związku z tym aresztowany[21], a następnie skazany na trzy lata więzienia[22]. Podczas uwięzienia został honorowym członkiem norweskiego PEN Clubu, więzienie opuścił w 1980 roku. 1 września 1980 roku został pozbawiony czechosłowackiego obywatelstwa i wraz z rodziną wyjechał do Republiki Federalnej Niemiec[23]. Na emigracji publikował w czasopismach „Listy”, „Magazín” i „Obrys”, nawiązał także kontakt z paryskim Instytutem Literackim i Jerzym Giedroyciem[23]. Współpracował także z ks. Franciszkiem Blachnickim, Mirosławem Chojeckim, Pavlem Tigridem, Dominikiem Morawskim i Tomaszem Mianowiczem[24].
Zmarł nagle, na zawał serca[24]. W 1986 roku czasopisma „Zeszyty Literackie” i „Svědectví” ustanowiły nagrodę jego imienia[15].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Kaliski 2019 ↓, s. 266.
- ↑ a b Kaliski 2019 ↓, s. 267.
- ↑ a b Kaliski 2019 ↓, s. 268.
- ↑ Lederer, Jiří [online], www.csds.cz [dostęp 2024-05-29].
- ↑ Kaliski 2019 ↓, s. 270.
- ↑ Kaliski 2019 ↓, s. 271.
- ↑ Kaliski 2019 ↓, s. 272.
- ↑ Kaliski 2019 ↓, s. 273.
- ↑ a b c Kaliski 2019 ↓, s. 274.
- ↑ a b Kaliski 2019 ↓, s. 275.
- ↑ a b Jiří Lederer – třikrát vězněný novinář, který byl kronikářem normalizace [online], Plus, 19 sierpnia 2022 [dostęp 2024-05-29] (cz.).
- ↑ Kaliski 2019 ↓, s. 276.
- ↑ Kaliski 2019 ↓, s. 277.
- ↑ Kaliski 2019 ↓, s. 278.
- ↑ a b Lederer Jiří, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2024-05-29].
- ↑ a b c Kaliski 2019 ↓, s. 280.
- ↑ Kaliski 2019 ↓, s. 283.
- ↑ Kaliski 2019 ↓, s. 284.
- ↑ Kaliski 2019 ↓, s. 285.
- ↑ a b Kaliski 2019 ↓, s. 286.
- ↑ Kaliski 2019 ↓, s. 288.
- ↑ Kaliski 2019 ↓, s. 289.
- ↑ a b Kaliski 2019 ↓, s. 291.
- ↑ a b Kaliski 2019 ↓, s. 292.