Kamieniarstwo w Kunowie
Kamieniarstwo w Kunowie – ogół przedsięwzięć związanych ze zorganizowanym wydobyciem i obróbką kamienia, głównie piaskowca, w Kunowie, Dołach i Nietulisku w obecnym woj. świętokrzyskim między XVI a XX wiekiem.
Historia
edytujHistoria kamieniarstwa w okolicach Kunowa sięga XII wieku, kiedy kamień wydobywany w postaci bloków skalnych wykorzystywany był do budowy zamków i kościołów. Jednak właściwy rozkwit nastąpił w XVI wieku, kiedy do Kunowa przybyli licznie mistrzowie sztuki kamieniarskiej z Niemiec. Stworzono wówczas cały przemysł kamieniarski, a kunowski piaskowiec zaczęto wykorzystywać do budowy magnackich rezydencji, wielu budowli w Warszawie, a nawet spławiany był Wisłą do Gdańska. W pierwszej połowie XVII wieku w kunowskich i dolskich kamieniołomach pracowało kilkuset pracowników, a w samym Kunowie dominował cech artystów kamieniarzy. Ich dzieła zdobiły m.in. Łazienki Królewskie czy Zamek Królewski w Warszawie. W Kunowie pracował m.in. Kajetan Gieyzer, architekt Króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.
W wyniku zaborów przemysł kamieniarski zamarł, chociaż jego tradycje przetrwały w kunowskich rodzinach zajmujących się tym rzemiosłem od pokoleń. Po wojnach napoleońskich został wznowiony dzięki staraniom Wawrzyńca Hagena i Władysława Czerwińskiego (burmistrza kunowskiego). W XIX wieku kamieniarstwo kunowskie przeżywało renesans, a wielu lokalnych mistrzów kamieniarskich kształciło się zagranicą. Okoliczny kamień był wykorzystywany także do budowy pieców w Staropolskim Okręgu Przemysłowym czy Teatru Narodowego w Warszawie. Rzeźby z Kunowa ustawiono także w warszawskim Ogrodzie Saskim oraz Pałacu Ostrogskich. Piaskowiec z Kunowa i Dołów Biskupich był eksploatowany przez Szydłowieckie Zakłady Kamienia Budowlanego w Szydłowcu jeszcze do lat 80. XX w. Z końcem XIX wieku przemysł kamieniarski ponownie zamarł, co było efektem przede wszystkim represji po powstaniu styczniowym i odebraniem Kunowowi praw miejskich.
Ponowne zainteresowanie kamieniem kunowskim pojawiło się wraz z wybuchem I wojny światowej, kiedy zaczęto go wykorzystywać do celów militarnych. W okresie międzywojennym używano go do budowy wielu nowych budynków, np. znalazł się na elewacji banku PKO w Poznaniu przy Pl. Wolności. Ponadto kunowscy kamieniarze wykonywali rzeźby sakralne i nagrobne.
Współcześnie w okolicy Kunowa również są czynne kopalnie kamienia, który wykorzystywany jest przede wszystkim do budowy ogrodzeń i nagrobków, rzadziej do tworzenia rzeźb. Od kilkunastu lat prowadzone są także renowacje zabytkowych kamiennych nagrobków na kunowskim cmentarzu dzięki staraniom Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Kunowskiej.
Charakterystyka kamienia
edytujW okolicy Kunowa znajdują się złoża bardzo dobrej jakości kremowego piaskowca. Białe lub szare ciosowe piaskowce pochodzące z końca okresu triasowego zwane były kunowskimi lub dolskimi. Pokłady tego piaskowca spotkać można na prawym brzegu rzeki Kamiennej aż do Szewny. Kamień ten jest twardy, wpada miejscami w kolor żółty lub ma czerwone użylenie. Przez szereg lat był w całym kraju szeroko rozpowszechniony. Ujemną cechą piaskowca kunowskiego/dolskiego są częste gniazda gliniaste i żelaziste, nadające jego powierzchni zmienny wygląd.
Znani kamieniarze kunowscy
edytuj- Władysław Stefan Czerwiński (1776-1836) – syn Jana i Rozalii z Myszkowskich, kamieniarz kunowski i burmistrz Kunowa, wznowił wraz z Wawrzyńcem Hagenem przemysł kamieniarski w tym mieście w 1815 r.
- Józef Seweryn Mikołaj Duchnowski (1800-1851) – jeden z największych artystów-rzeźbiarzy kunowskich. Kształcił się w Warszawie oraz na akademii we Wrocławiu. Pracował w Dreźnie, Berlinie, Hamburgu oraz w Monachium przy budowie Walhalli. Po powrocie do Kunowa założył rodzinę, lecz niedoceniony zmarł w nędzy
- Edmund Fornalski (1867-1908) – syn Józefa i Walerii ze Stawińskich, rzeźbiarz kształcący się i pracujący w Warszawie m.in. przy zdobieniach kościołów Św. Anny i Najśw. Zbawiciela. Po powrocie do Kunowa zajmował się sztuką sakralną i nagrobną
- Kajetan Gieyzer – pochodzący z Opola kunowski mistrz sztuki kamieniarskiej i architekt Stanisława Augusta Poniatowskiego
- Antoni Kłosiński (1840-1879) – syn Jana i Marianny ze Stróżyckich, kształcił się w Warszawie, plany edukacji za granicą przerwał wybuch powstania styczniowego. Wyrzeźbił m.in. figury w prezbiterium kunowskiego kościoła, a także zabytkowy nagrobek Franciszka Fornalskiego (prywatnie dziadka swej żony, Emilii Eleonory z Fornalskich)
- Maciej Najnobel – zwany „Niemiec Kamiennik”, w 1620 r. właściciel kamieniołomów w Kunowie i Dołach
- Stanisław Piwnik – rzeźbiarz kunowski z okresu II Rzeczypospolitej. W 1934 r. pracował w Sandomierzu m.in. przy odnawianiu domu Jana Długosza, w seminarium duchownym i kościele Św. Jakuba
- Wilhelm Schott – w 1592 r. otworzył w Kunowie zakład kamieniarski sprowadzając wielu pracowników z Europy Zachodniej
- Stanisław Szumliński (1814-1866) – kunowski mistrz sztuki kamieniarskiej, autor wielu figur sakralnych w Kunowie, członek kunowskiego Bractwa Różańca Świętego, ojciec Szymona (1836-1884), także rzeźbiarza
- Ignacy Wysocki – wygnany po wojnach napoleońskich z majątku Wysock na Kresach uruchomił w Kunowie wraz z synami, Józefem i Julianem, nowe kamieniołomy, a kamienne rzeźby eksportował także za granicę. Dzieła ich autorstwa zdobiły m.in. most Kierbedzia w Warszawie
Źródła
edytuj- A. Bastrzykowski "Monografja historyczna Kunowa nad Kamienną i jego okolicy", Kraków 1939
- W. Fudalewski "Kunów nad Kamienną", Warszawa 1900
- A. Kryj "Kunów nad Kamienną. Zarys dziejów", Kunów 1993
- A. Czeżowski "Kamieniołomy", Tom I, str. 55, Warszawa 1946
- P. Gotkowski, K.W. Fornalski "Kamieniarze Kunowscy", w: Nowy Kamieniarz, nr 1(100)/2018, str. 98-102, http://nowykamieniarz.pl
- H. Walendowski "Piaskowce kunowskie i dolskie", w: Nowy Kamieniarz, nr 2(45)/2010, str. 82, http://nowykamieniarz.pl