Wikipedia

Kanguroszczurnik pędzloogonowy

Kanguroszczurnik pędzloogonowy[8], kanguroszczur[9] (Bettongia penicillata) – gatunek ssaka z rodziny kanguroszczurowatych (Potoroidae) wyróżniający się nietypowymi dla torbaczy preferencjami pokarmowymi.

Kanguroszczurnik pędzloogonowy
Bettongia penicillata
J.E. Gray, 1837[1]
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

ssaki niższe

Nadrząd

torbacze

Rząd

dwuprzodozębowce

Rodzina

kanguroszczurowate

Plemię

Bettongini

Rodzaj

kanguroszczurnik

Gatunek

kanguroszczurnik pędzloogonowy

Synonimy
Podgatunki
  • B. p. penicillata J.E. Gray, 1837
  • B. p. ogilbyi (Waterhouse, 1841)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[7]

Zasięg występowania
Mapa występowania
Żółtym kolorem zaznaczono dawny, a czerwonym obecny zasięg występowania gatunku
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Taksonomia edytuj

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1837 roku brytyjski zoolog John Edward Gray nadając mu nazwę Bettongia penicillata[1]. Gray nie wskazał miejsca typowego[1]; w ramach późniejszego oznaczanie Tom Iredale i Ellis Le Geyt Troughton jako miejsce typowe podali Nową Południową Walię, w Australii[10][11][12][13]. Podgatunek ogilbyi formalnie opisał w 1841 roku angielski przyrodnik George Robert Waterhouse jako odrębny gatunek i nadając mu nazwę Hypsiprymnus ogilbyi[3]. Miejsce typowe to półwysep Jork, rzeka Swan, Australia Zachodnia, Australia[10].

Związek wymarłej, wschodniej populacji z B. tropica wymaga wyjaśnienia[13]. Chociaż tradycyjnie rozpoznawano podgatunki wschodnie (nominatywny penicillata) i zachodnie (ogilbyi), rozróżnienie i pokrewieństwo taksonomiczne populacji ze środkowej Australii pozostaje niejasne i mogą ostatecznie stanowić zmienność kliniczną[13]. Autorzy Handbook of the Mammals of the World i Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają dwa podgatunki[14][13].

Etymologia edytuj

  • Bettongia: ang. bettong „kanguroszczur”, od aborygeńskiego badang „kangur”[15].
  • penicillata: nowołac. penicillatus „z pędzelkowatymi kępkami”, od łac. penicillus „szczotka, pędzel”, od zdrobnienia peniculus „szczotka, pędzel”, od penis „ogon”[16].
  • ogilbyi: William Ogilby (1808–1873), irlandzki przyrodnik[17].

Zasięg występowania edytuj

Kanguroszczurnik pędzloogonowy występuje w zależności od podgatunku[13]:

  • B. penicillata penicillata – podgatunek wymarły, występował w południowo-wschodniej Australii w latach dwudziestych XX wieku.
  • B. penicillata ogilbyi – daleka południowo-zachodnia Australia Zachodnia (Dryandra Woodland, Kingston, Perup Nature Reserve i Tutanning Nature Reserve). Introdukowany lub ponownie wprowadzony w wielu miejscach w Australii Zachodniej, Australii Południowej i Nowej Południowej Walii.

Kanguroszczur występował niegdyś licznie na całym południu Australii. Wykazuje przystosowania do życia w różnych środowiskach.

Wygląd edytuj

Długość ciała bez ogona mieści się w przedziale 28,9–36 cm, długość ogona 25–36 cm; masa ciała 0,8–1,8 kg[14][18]. Sierść płowoszara, brzuch białawy. Kończyny tylne silniej rozwinięte od przednich, nie są jednak tak silnie zróżnicowane, jak u innych przedstawicieli kangurowatych. Ogon częściowo chwytny.

Tryb życia edytuj

Torbacz ten poza okresem rozrodu jest samotnikiem. Prowadzi nocny tryb życia. W ciągu dnia skrywa się w gnieździe i zaciekle broni otoczenia swojej kryjówki, ale na żerowisku toleruje inne kanguroszczury. Budowę gniazda zaczyna od wygrzebania w krzewiastych zaroślach płytkiego dołka w ziemi. Potem pyskiem i przednimi łapami zbiera trawę, suche liście i rozdrobnioną korę drzew. Na koniec przyciska ten ładunek do brzucha przytrzymując chwytnym ogonem i zanosi do gniazda.

Ciąża trwa 21 dni. Samica rodzi jedno młode, które przebywa w torbie lęgowej matki przez blisko 100 dni. Młode towarzyszy matce i ssie mleko do czasu pojawienia się kolejnego zarodka.

Kanguroszczur żywi się głównie grzybami wykopanymi z ziemi. Dietę uzupełnia bulwami, nasionami, owadami i żywicą. Nie zjada zielonych części roślin. Może obywać się bez wody. Żyje 4-6 lat.

Status zagrożenia edytuj

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii CR (ang. critically endangered ‘krytycznie zagrożony’)[7].

Uwagi edytuj

  1. ↑ Nomen nudum.

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c J.E. Gray. Description of some new or little known Mammalia, principally in the British Museum Collection. „The Magazine of Natural History and Journal of Zoology, Botany, Mineralogy, Geology and Meteorology”. New Series. 1, s. 584, 1837. (ang.). 
  2. ↑ W. Ogilby. Description of various species of the Genus Hypsiprymnus. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 6, s. 63, 1838. (ang.). 
  3. ↑ a b G.R. Waterhouse: Marsupialia, or pouched animals. W: W. Jardine: The naturalist’s library. Cz. 24. Edinburgh: W. H. Lizars, 1841, s. 185. (ang.).
  4. ↑ J.E. Gray: List of the specimens of Mammalia in the collection of the British museum. London: The Trustees, 1843, s. 94. (ang.).
  5. ↑ G.R. Waterhouse: A natural history of the mammalia. Cz. 1: Marsupialia, or pouched animals. London: H. Bailliere, 1846, s. 219. (ang.).
  6. ↑ H.H. Finlayson. Preliminary description of two new forms of Bettongia (Marsupialia). „The Annals and Magazine of Natural History”. Twelfth series. 10, s. 552, 1957. (ang.). 
  7. ↑ a b J. Woinarski, A.A. Burbidge, Bettongia penicillata, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-06-11] (ang.).
  8. ↑ Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 14. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  9. ↑ K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 124, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
  10. ↑ a b T. Iredale & E. Le G. Troughton. A check-list of the mammals recorded from Australia. „The Australian Museum Memoir”. 6, s. 18, 1934. (ang.). 
  11. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (red. red.): Species Bettongia penicillata. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-06-11].
  12. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Bettongia penicillata J. E. Gray, 1837. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-08-08]. (ang.).
  13. ↑ a b c d e C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 90. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  14. ↑ a b M. Eldridge & G. Frankham: Family Potoroidae (Bettongs and Potoroos). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 626. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).
  15. ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 136, 1904. (ang.). 
  16. ↑ penicillata, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-08-08] (ang.).
  17. ↑ B. Beolens, M. Watkins & M. Grayson: The Eponym Dictionary of Mammals. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2009, s. 296. ISBN 978-0-8018-9304-9. (ang.).
  18. ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 61. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

Bibliografia edytuj

  • Kazimierz Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971.
  • Mały słownik zoologiczny: ssaki. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1978.
  • Zwierzęta : encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005. ISBN 83-01-14344-4.
  • Bettongia penicillata. (On-line), Animal Diversity Web, 1999. [dostęp 2008-04-13]. (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kanguroszczurnik_pędzloogonowy&oldid=73180583”