Wikipedia

Katedra w Västerås

Katedra w Västerås (szw. Västerås domkyrka) – kościół położony w Västerås, region Västmanland. Kościół parafialny w parafii katedralnej Västerås i diecezjalny w diecezji Västerås szwedzkiego kościoła ewangelicko-luterańskiego.

Katedra w Västerås
Västerås domkyrka
katedra
Ilustracja
Katedra w Västerås – widok od strony prezbiterium
Państwo

 Szwecja

Miejscowość

Västerås

Wyznanie

luteranizm

Kościół

Kościół Szwecji

Parafia

Västerås domkyrkoförsamling

Wezwanie

Najświętszej Maryi Panny i św. Jana Chrzciciela

Położenie na mapie Västmanlandu
Mapa konturowa Västmanlandu, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Katedra w Västerås”
Położenie na mapie Szwecji
Mapa konturowa Szwecji, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Katedra w Västerås”
Ziemia59°36′45″N 16°32′30″E/59,612500 16,541667
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Katedra w Västerås otrzymała w średniowieczu wezwanie Najświętszej Maryi Panny i św. Jana Chrzciciela[1] i dlatego bywa czasem nazywana katedrą Mariacką (Domkyrkan Vårfru)[2].

W czasie średniowiecza katedra przypuszczalnie nosiła miano Najświętszej Marii Panny i św. Jana (szw. Sankta Maria och Sankt Johannes domkyrka). Herbem diecezji Västerås jest Baranek Boży, który zwykle symbolizuje św. Jana Chrzciciela[1]. W herbie miasta Västerås widnieją natomiast dwa symbole Maryi: róża i monogram maryjny.

Katedra ma status zabytku sakralnego według rozdz. 4 Kulturminneslagen (pol. Prawo o pamiątkach kultury) ponieważ została wzniesiona do końca 1939 (3 §)[3].

Historia edytuj

 
Monogram maryjny w herbie miasta Västerås
 
Katedra (po lewej) na rycinie Erika Dahlbergha, Suecia Antiqua et Hodierna, wykonanej prawdopodobnie w latach 1690-1710. Katedra miała od czasów renesansu kopułę z latarnią zwieńczoną szpiczastym hełmem i otoczoną czterema narożnymi wieżyczkami. Po pożarze odbudowana przez Nicodemusa Tessina Młodszego w dzisiejszej formie.
 
Plan katedry z 1740

Katedra została zbudowana prawdopodobnie w poł. XII w. lub nieco wcześniej. Był to niewielki kościół kamienny. W ciągu XIII w. dzięki sprowadzonym zakonom żebrzącym wprowadzona została w Szwecji technika murowania z cegieł. Na murach kościoła kamiennego wzniesiono nowy kościół z cegieł. Kościół ten został konsekrowany 16 sierpnia 1271 pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny i św. Jana Chrzciciela. Pozbawiona wieży fasada zachodnia została w tym samym czasie udekorowana łukowatym fryzem. Na filarach widać, iż sklepienie w ówczesnej świątyni było niskie. Nad miejscem, gdzie niegdyś było lektorium wisi nadal krucyfiks triumfalny.

W XIV w. przedłużono prezbiterium kościoła i utworzono obejście. W XIV i XV w. cały kościół obudowano wieńcem kaplic. Włączono je później w obręb kościoła, tworząc z niego w ten sposób kościół pięcionawowy, rozbudowany w XV w. do dzisiejszych rozmiarów; od zachodu dobudowano wysoką wieżę oraz dwie mniejsze nowe kaplice po stronie północnej i południowej.

W 1517 dobudowano do południowo-zachodniego narożnika kościoła kolejną kaplicę. W takim stanie kościół zachował się do dnia dzisiejszego.

Ówczesna wieża miała renesansową kopułę. Uległa ona zniszczeniu w wyniku pożaru. W 1693 została odbudowana w barokowej formie według projektu Nicodemusa Tessina młodszego. W takiej formie zachowała się do czasów współczesnych. Mierzy 92 m[4]. Szczyt wieży zwieńczony jest koroną, która oznacza, że w katedrze znajduje się grób królewski[5].

W XVI, XVII i XVIII w. kościół otrzymał bogate wyposażenie, które zmieniło jego wnętrze (m.in. ambonę, liczne grobowce czy herby naścienne).

W poł. XIX w. świątynia była restaurowana w duchu neogotyckim; usunięto z niej wówczas wiele dekoracji renesansowych i barokowych.

W latach 1896-1898 pomalowano na nowo cały kościół zgodnie z duchem neogotyku używając do tego celu specjalnych szablonów malarskich; malowidła te zachowały się do naszych czasów jedynie nad chórem muzycznym.

Podczas ostatniej restauracji w latach 1958-1961 usiłowano wydobyć ślady wszystkich epok w 700-letniej historii kościoła.

W 1623 miejscowy biskup Johannes Rudbeckius założył pierwsze w Szwecji gimnazjum, dzisiejsze Rudbeckianska Gymnasiet, znajdujące się nieopodal katedry.

Wyposażenie edytuj

 
Nawa główna

Ołtarze edytuj

  • Dwa ołtarze szafiaste, wykonane w Lubece w XV w. znajdujące się w zakrystii i w tzw. sali rozmów.
  • Ołtarz szafiasty w kaplicy Apostołów w nawie północnej,pochodzący prawdopodobnie z pocz. XVI w. z warsztatu Jana Bormana z Brukseli.
  • Ołtarz Mariacki w baptysterium (kaplicy Mariackiej) w nawie południowej, wykonany w Antwerpii w 1510; malowidła znajdujące się na nim przypominają obrazy Dirka Boutsa z Leuven.
  • Nastawa ołtarzowa z ołtarza głównego z 1516, dar regenta Stena Sture Młodszego i jego małżonki Kristiny Gyllenstierna. Dzieło powstało w Antwerpii i jest przypisywane Janowi Gillisz Wrage i Janowi Genootsowi, oraz malarzowi Janowi van Dornicke.
  • Współczesna kopia (1955) chrzcielnicy z brązu odlanej w Lubece w 1391 ufundowanej przez biskupa Västerås Bene Korpa. Oryginał znajduje się w Burgu (obecnie dzielnica miasta Fehmarn w Niemczech). Oryginał ten fundowany był pierwotnie dla katedry w Västerås[6][7].

Grobowce edytuj

W katedrze został pochowany najstarszy syn króla Gustawa I Wazy Eryk XIV, który w 1577 został otruty przez swego brata, króla Jana III Wazę. Jego marmurowy sarkofag, wybudowany z inicjatywy króla Gustawa III w 1797, znajduje się w obejściu prezbiterium[8].

W katedrze pochowani są także: biskupi Peder Swart i Johannes Rudbeckius, regent Szwecji Svante Nilsson Sture i arcybiskup Samuel Troilius[9].

Epitafia edytuj

  • Renesansowe epitafium z 1625 na cześć miejscowego kupca Simona Depkena starszego (Simon Depken den äldre)[10].
  • Wczesnobarokowe epitafium aptekarza Georga Hoffmana z 1676[11].
  • Epitafium przemysłowca Larsa Pederssona z Fagersty[12].
  • Barokowe epitafium proboszcza katedralnego Nicolausa Dwana z 1709[13].
  • Epitafium biskupa Carla Carlssona z 1708[14].

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b Clara Nevéus: Ny svensk vapenbok. Stockholm: Streiffert & Co Bokförlag HB i samarbete med Riksarkivet, 1992, s. 178. ISBN 91-7886-092-X.
  2. ↑ Bertil Hanström: Lilla uppslagsboken Andra upplagan Band 10 Try – Öä. Malmö: Förlagshuset Norden AB, 1970-75, s. 789.
  3. ↑ Sveriges riksdag: Svensk författningssamling (SFS) Lag (1988:950) om kulturminnen m.m.. [dostęp 2012-02-26]. (szw.).
  4. ↑ Emporis: Västerås domkyrka. [dostęp 2010-03-20]. (ang.).
  5. ↑ Reseguide - Västerås och Västmanland, Stiftelsen WestmannaTurism, 1999, s. 84-85 (szw.).
  6. ↑ Kulturhistorisk karakteristik Västerås Domkyrka, Svenska Kyrkan, 2005 (szw.).
  7. ↑ Hans Wentzel, Das Taufbecken des Beno Korp und einige verwandte Skulpturen in Schweden und Norddeutschland, „Fornvännen”, 1938, s. 129-153 (niem.).
  8. ↑ Gunnar Ekström, Västerås domkyrka i bild, Västerås, 1980, s. 62
  9. ↑ Göran Åstrand, Här vilar berömda svenskar, Stockholm, 1999, s. 157
  10. ↑ Gunnar Ekström, Västerås domkyrka i bild, Västerås, 1980, s. 50
  11. ↑ Gunnar Ekström, Västerås domkyrka i bild, Västerås, 1980, s. 52
  12. ↑ Gunnar Ekström, Västerås domkyrka i bild, Västerås, 1980, s. 54
  13. ↑ Gunnar Ekström, Västerås domkyrka i bild, Västerås, 1980, s. 58
  14. ↑ Gunnar Ekström, Västerås domkyrka i bild, Västerås, 1980, s. 60

Bibliografia edytuj

  • Ann Catherine Bonnier, Göran Hägg, Ingrid Sjöström, Svenska kyrkor : En historisk reseguide, wyd. Medströms Bokförlag, Stockholm, 2008, ISBN 978-91-7329-015-9
  • Rasmus Wærn, Claes Caldenby, Olof Hultin, Gunilia Linde Bjur, Johan Mårtelius, Guide till Sveriges arkitektur : [byggnadskonst under 1000 år], wyd. Arkitektur Förlag AB, Stockholm, 2001, ISBN 91-86050-559
  • Svenska Kyrkan Kulturhistorisk karakteristik Västerås Domkyrka, data=2005, https://www.svenskakyrkan.se/default.aspx?di=931357

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Katedra_w_Västerås&oldid=70941690”