Kazimierz Roman Woźnicki

literat, publicysta polski

Kazimierz Roman Wacław Woźnicki, fr. Casimir de Woznicki (ur. 28 lutego 1878 w Osieku, zm. 1 listopada 1949 w Paryżu) – literat, publicysta, działacz emigracyjny, dyplomata, bibliotekarz, bibliograf, bibliofil, kolekcjoner grafiki.

Kazimierz Roman Woźnicki
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

28 lutego 1878
Osiek

Data i miejsce śmierci

1 listopada 1949
Paryż

Zawód, zajęcie

publicysta, dyplomata, bibliofil

Odznaczenia
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Oficer Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Kawaler Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Kawaler Orderu Palm Akademickich (Francja)

Życiorys edytuj

Urodził się w rodzinie ziemiańskiej herbu Ciołek, syn Bronisława, właściciela Osieka w Sierpeckiem, a później Łempic i Witek w Pułtuskiem, i Izabeli z Dembińskich. Miał brata Stanisława Mariana (1876–1925). W latach 1888–1894 uczęszczał do gimnazjum realnego - Zakładu Naukowego Realnego Sześcioklasowego Męskiego Wojciecha Górskiego przy ówczesnej ulicy Hortensji 2 w Warszawie. W 1894 roku zdał maturę z uzyskując prawo „wstąpienia do klas dopełniających szkół realnych”[1]. W okresie nauki szkolnej uczestniczył w działalności tajnych kółek samokształceniowych zorganizowanych przez Władysława i Stanisława Grabskich. Przygotował także manifestację uczniów „od Górskiego”, która odbyła się 3 maja 1891 roku, w setną rocznicę uchwalenia konstytucji, przy ruinach świątyni Opatrzności Bożej w Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu Warszawskiego[1]. Ze względu na pogorszenie sytuacji materialnej rodziny, trwającą już przewlekłą chorobę matki oraz studia chemiczne brata na politechnice w Stuttgarcie Woźnicki po ukończeniu szkoły powrócił do majątku ojca. Odbył tu praktykę rolną w Łempicach w pow. pułtuskim (1894–1896) a następnie w majątku swego wuja, Dominika Moraczyńskiego w Śladach (dobra śledzieńskie) i w Tatyjowie na Podolu (1896–1897). W międzyczasie od kwietnia 1895 do kwietnia 1896 odbył roczną służbę wojskową w 18 Pułku Dragonów Klastyckich, który opuścił w randze chorążego[1]. W latach 1897–1898 studiował w Studium Rolniczym na Uniwersytecie Jagiellońskim, a następnie kontynuował studia agronomiczne na Uniwersytecie w Halle (1898–1900)[2]. W Halle był prezesem polskiej korporacji studenckiej Filomacja (1899–1900). Wraz ze swym bratem ciotecznym Stanisławem Kozickim powołał do istnienia w Halle grupę reaktywowanego w 1898 roku Związku Młodzieży Polskiej (Zetu)[3]. Od tego momentu pozostawał politycznie związany z obozem narodowo-demokratycznym. Na początku 1900 roku przeprowadził się z Halle do Berlina, gdzie studiował na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Fryderyka Wilhelma (1900–1901). Z powodów finansowych zmuszony do przerwania berlińskich studiów udał się do Paryża, gdzie objął posadę bibliotekarza w Szkole Polskiej[4]. Od tej pory z krótkim przerwami mieszkał w Paryżu. Aby poprawić swoją sytuację finansową pisywał korespondencje do gazet i czasopism ukazujących się na ziemiach polskich, m.in. „Tece”, „Ekonomiście”, „Słowie Polskim” „Gońcu Polskim” i „Słowie Polskim”[1]. Od marca 1901 do lutego 1904 studiował także na Sorbonie i Szkole Nauk Politycznych w Paryżu. Ecole libre des sciences politiques ukończył w 1904 pracą dyplomową poświęconą postaci księdza Gabriela Bonnota de Mably’ego[5].

 
Antoni Kamieński, Portret Kazimierza Woźnickiego, 1918 (rysunek)

W latach 1904–1906 był drugim bibliotekarzem obok Wacława Karczewskiego w bibliotece Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu[6]. Podczas półtorarocznego pobytu w Szwajcarii łączył pracę zawodową (przyporządkowaniu archiwum Seweryna Goszczyńskiego) z aktywnością popularyzatorską i wystawienniczą oraz samokształceniową, szczególnie w odniesieniu do wiedzy o książnictwie i sztuce druku[7]. Prowadził też własne badania nad Lelewelem, uwieńczone kilkoma artykułami i edycjami źródłowymi ze zbiorów rapperswilskich opublikowanymi w latach 1906–1907 w „Bibliotece Warszawskiej”, w „Gazecie Polskiej”, „Sprawozdaniu z zarządu Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu” oraz w „Tygodniku Ilustrowanym”. Podczas pobytu w Rapperswilu współpracował z działaczami zetowskim oraz nestorem Ligi Polskiej - Zygmuntem Miłkowskim[8]. Po powrocie do Francji nie zerwał kontaktów z Muzeum Rapperswilskim, zostając jego członkiem korespondentem[8]. W latach 1906–1919 był kierownikiem Biura Informacyjno-Prasowego w Paryżu (Agence Polonaise de Presse)które w 1907 zostało agendą galicyjskiej Rady Narodowej we Lwowie. Miało ono za zadanie informować prasę francuską (a za jej pośrednictwem francuską i do pewnego stopnia zagraniczną opinię publiczną) o sprawach polskich oraz podejmować inne akcje popularyzujące Polskę we Francji. Budżet biura wynosił 2000 franków, zaś pensja kierownika - początkowo 300, a następnie 500 franków miesięcznie. Biuro opracowywało i wydawało biuletyn (151 numerów do wybuchu pierwszej wojny światowej), inspirowało lub zamieszczało życzliwe wobec spraw polskich artykuły, wydawało po francusku broszury i książki, urządzało odczyty, pokazy przeźroczy i wystawy, zorganizowało podróże francuskich literatów (np. Mariusa i Ary Leblondów) i polityków na ziemie polskie[9]. W latach 1907–1908 blisko współpracował z Henrykiem Sienkiewiczem, prowadząc i koordynując zorganizowaną przez noblistę głośną międzynarodową akcję propagandową, tzw. Ankietę Pruską[9]. W 1908 współzałożyciel Komitetu Francusko-Polskiego (późniejszy Komitet „France-Pologne”).

Po wybuchu I wojny światowej posiadając znajomości w wysokich kręgach paryskich i legitymujący się paszportem Imperium Rosyjskiego, a więc sprzymierzeńca wojennego Francji, nie miał problemów z pozostaniem w Paryżu ani z kontynuacją działalności politycznej. Mimo to pierwszy rok wojny był dla niego trudny choćby z powodu zaprzestania działalności przez lwowską Radę Narodową dotychczas istotnie finansującą działalność prowadzonej przez niego Agencji. Dopiero nawiązanie kontaktu z Erazmem Piltzem który pod we wrześniu 1915 roku powołał do życia Centralną Agencję Polską w Lozannie pozwoliło na załatwienie tego problemu. W momencie powołania tej instytucji Woźnicki stał się jednym z jej współpracownikiem, a Agence polonaise de presse - jej paryskim oddziałem. Podjął wówczas na cztery lata współpracę jako sekretarz z Erazmem Piltzem, który przeniósł się z Lozanny do Paryża, początkowo w ramach prac lozańskiej agencji, zaś od 1917 roku Komitetu Narodowego Polskiego w Paryżu aż do jego rozwiązania[10].Podczas Konferencji Pokojowej w Paryżu sekretarz delegata Komitetu Narodowego Polskiego przy rządzie francuskim prof. Erazma Piltza[11].

Dzięki swoim rozległym kontaktom, doświadczeniu i pracy na rzecz KNP w 1919 roku przeszedł do pracy w Stowarzyszeniu France-Pologne i w Poselstwie Polskim w Paryżu. Od 28 lipca 1919 roku attaché prasowy Poselstwa Polskiego w Paryżu. Był ceniony przez posła Maurycego Zamoyskiego, a następnie od 1924 przez ambasadora Alfreda Chłapowskiego, za którego został mianowany II sekretarzem Ambasady Polskiej w Paryżu. Jednak jego pozycja nie była zbyt mocna, pod koniec 1924 Ministerstwo Spraw Zagranicznych w Warszawie planowało przenieść go do poselstwa w Bukareszcie, dopiero sprzeciw ambasadora Chłapowskiego utrzymał go w Paryżu. Po przewrocie majowym 1926 minister August Zaleski odwołał go do centrali w Warszawie, a następnie w 1927 zwolnił go ze służby dyplomatycznej, tym samym pozbawiając z powodu zbyt krótkiej wysługi lat - prawa do emerytury[1]. Według Augusta Iwańskiego „dymisję tę przyspieszyła okoliczność, że był on narodowym demokratą i jako taki stawał się z roku na rok bardziej niepożądanym dla coraz silniej sanacyjnie nastrojonego ministerstwa”[12]. Mimo tego był w latach 1929–1933 pozostawał nadal doradcą ambasadora i ambasadorowej Chłapowskich i jeszcze na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych był opłacany z funduszów dyspozycyjnych ambasady, zaś w 1931 roku otrzymał kolejny paszport dyplomatyczny[1].Nadal mieszkał też w Paryżu, m.in. realizując swój stary pomysł wzniesienia w Paryżu pomnika Adama Mickiewicza dłuta Antoine’a Bourdelle’a w 1929. W tym okresie poświęcił się niemal wyłącznie kolekcjonerstwu, pracy literackiej, translatorskiej i publicystyce. Współpracował z ponad sześćdziesięcioma polskimi i francuskimi tytułami, m.in. z „Tygodnikiem Ilustrowanym”, „Gazetą Lwowską”, „La Pologne”, „Le Journal des débats”.

Po wybuchu II wojny światowej od września 1939 do czerwca 1940 roku był sekretarzem wicepremiera i ministra propagandy prof. Stanisława Strońskiego w rządzie gen. Władysława Sikorskiego[2]. W czerwcu 1940 roku nie ewakuował się do Londynu, pozostając w swym paryskim mieszkaniu. Okres okupacji niemieckiej Paryża stanowił jeden z najtrudniejszych w życiu Woźnickiego. Od 1941 roku jako imigrant korzystał ze wsparcia finansowego ze strony Service social d’aide aux emigrants. Po wyzwoleniu Paryża, za pośrednictwem swych francuskich przyjaciół, czynił bezskuteczne starania o przyznanie mu francuskiej emerytury[1]. Pod koniec życia Woźnicki ponownie nawiązał bliższą i ożywioną współpracę z reaktywowanym po wojnie Polskim Towarzystwem Przyjaciół Książki w Paryżu. Zgromadził cenną bibliotekę (ok. 30 tysięcy woluminów) oraz obszerny zbiór rycin, którego część o tematyce polsko-francuskiej (ok. 1,5 tysiąca rycin) w latach 1924–1931 podarował Muzeum Narodowemu w Warszawie. Obszerne archiwum korespondencji i rękopisów Woźnickiego znajduje się w Bibliotece Polskiej w Paryżu.

Nie założył rodziny, żył i umarł samotnie. Zmarł nagle, po nieumyślnym przedawkowaniu leku. Pochowany na Cmentarzu w Montmorency pod Paryżem.

Ordery i odznaczenia edytuj

Przypisy edytuj

  1. a b c d e f g h i j Arkadiusz Roszkowski, Wstęp - Biogram Kazimierza Woźnickiego, [w:] Katalog rękopisów Biblioteki Polskiej w Paryżu, t. 15 Archiwum Kazimierza Woźnickiego (1878–1949), oprac. Arkadiusz Roszkowski, Paryż-Warszawa 2020.
  2. a b Józef Długosz, Woźnicki Kazimierz [w:] Słownik pracowników książki polskiej; pod red. I. Treichel. Warszawa, Łódź 1972, s. 988
  3. Stanisław Kozicki, Historia Ligi Narodowej (okres 1887–1907), Londyn 1964, s. 331–332.
  4. Małgorzata Gmurczyk-Wrońska, Polacy we Francji w latach 1871–1914. Społeczność polska i jej podstawy materialne, Warszawa 1996, s. 30.
  5. Danuta Płygawko, Listy Stefana Dąbrowskiego do Kazimierza Woźnickiego w zbiorach Biblioteki Polskiej w Paryżu. Część 1 - 1901–1905, „Akta Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu”, tom ii, Paryż 1993, s. 118–119.
  6. Stefan Pastuszka, Wkład Karola Lewakowskiego w rozwój Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu, „Rocznik Zakładu Naukowego im. Ossolińskich”, tom XI, Wrocław 1976, s. 101–102 i 112.
  7. Marcin Romeyko-Hurko, Kazimierz Woźnicki (1878–1949), [w:] Miłośnicy grafiki i ich kolekcje w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie, Warszawa 2006, s. 198.
  8. a b Franciszek Ziejka, Paryż młodopolski, Warszawa 1993, s. 98–99, 252.
  9. a b A[rkadiusz] R[oszkowski], Agence polonaise de presse [w:] Towarzystwo Historyczno-Literackie Biblioteka Polska w Paryżu. Zarys historii i prezentacja zbiorów, red. Wiesława Kordaczuk, Elżbieta Kosieradzka, Ewa Rutkowska, Paryż-Warszawa 2014, s.152–153.
  10. Halina Florkowska-Francić, Między Lozanną, Fryburgiem i Vevey. Z dziejów polskich organizacji w Szwajcarii w latach 1914–1917, Kraków 1997, s. 91, 153 i 155–157.
  11. Andrzej Szczepaniak, Od autonomii do niepodległości. Działalność polityczna Erazma Piltza w latach 1914–1929, Opole 2015, s. 145.
  12. August Iwański junior, Wspomnienia 1881–1939 [w:] August Iwański senior, August Iwański junior, Pamiętniki 1832–1876. Wspomnienia 1881–1939 , Warszawa 1968, s. 311–312.
  13. M.P. z 1924 r. nr 299, poz. 980 „za zasługi, położone na polu propagandy oraz za ofiarność na rzecz instytucji Rzeczypospolitej Polskiej”.

Bibliografia edytuj

  • Józef Długosz, Woźnicki Kazimierz [w:] Słownik pracowników książki polskiej; pod red. I. Treichel. Warszawa, Łódź 1972, s. 988.
  • Danuta Płygawko, Listy Henryka Sienkiewicza do Kazimierza Woźnickiego, „Przegląd Zachodni” 1985, nr 5/6, s. 87–93.
  • Franciszek Ziejka, Paryż młodopolski, Kraków 1993.
  • Danuta Płygawko, Prusy i Polska – Ankieta Henryka Sienkiewicza, Poznań 1994.
  • Danuta Płygawko, Listy Stefana Dąbrowskiego do Kazimierza Woźnickiego w zbiorach Biblioteki Polskiej w Paryżu Część I, s. 65–133; Część II – 1906–1937, „Akta THL w Paryżu”, t. III, Paryż 1996, s. 149–202.
  • Danuta Płygawko, Listy Władysława hr. Zamoyskiego do Kazimierza Woźnickiego (1908–1923) ze zbiorów Biblioteki Polskiej w Paryżu, „Scripta Minora”, t. 1, Poznań 1996, s. 281–300.
  • Grzegorz Leszczyński, Młodopolanie u bram Paryża, Z archiwum Kazimierza Woźnickiego, „Akta Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu”, tom III, Paryż 1996, s. 113–147.
  • Grzegorz Paweł Bąbiak, Listy Zenona Przesmyckiego do Kazimierza Woźnickiego, „Młoda Polonistyka” R. IV, No 4, Warszawa 2001, s. 248–251.
  • Grzegorz Paweł Bąbiak, Na quai de la Tourelle już zapewne wiosenno zaczyna być przed oknami... Zapomniane listy Zenona Przesmyckiego do Kazimierza Woźnickiego, [w:] Wyznanie czy dialog. W kręgu dokumentu osobistego. Praca zbiorowa pod red. D. Knysz-Tomaszewskiej i A. Zalewskiej, Warszawa 2001, s. 177–190.
  • Marcin Romeyko-Hurko, Kazimierz Woźnicki (1878–1949), [w:] Miłośnicy grafiki i ich kolekcje w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie, Warszawa 2006, s. 194–234.
  • Katalog rękopisów Biblioteki Polskiej w Paryżu, t. 15 Archiwum Kazimierza Woźnickiego (18781949), oprac. Arkadiusz Roszkowski, Paryż-Warszawa 2020,

Linki zewnętrzne edytuj