Kościół św. Jerzego w Pasłęku
Kościół św. Jerzego, a zarazem cerkiew św. Onufrego – ewangelicko-augsburski kościół filialny i prawosławna cerkiew parafialna w Pasłęku.
 nr rej. A-174 z dnia 10.10.1956.
| |||||||||||
| cerkiew parafialna, kościół filialny | |||||||||||
| |||||||||||
| Państwo | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||
| Kościół |
Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny / Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP | ||||||||||
| Diecezja | |||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||
| Wspomnienie liturgiczne |
12/25 czerwca | ||||||||||
| |||||||||||
| |||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |||||||||||
Położenie na mapie powiatu elbląskiego  | |||||||||||
Położenie na mapie gminy Pasłęk  | |||||||||||
Położenie na mapie Pasłęka  | |||||||||||
 54°03′38,0″N 19°39′22,0″E/54,060556 19,656111
| |||||||||||
Historia
edytujEwangelicki kościół św. Jerzego został zbudowany na obrzeżach Pasłęka jako świątynia szpitalna, na miejscu XV-wiecznej kaplicy cmentarnej, zniszczonej całkowicie podczas wojny polsko-krzyżackiej w 1520[1]. Wznoszony był od lat 80. XVI w. do r. 1592. Sześć lat później zakończono natomiast prace nad wystrojem wnętrza; datę końcową – 12 maja 1598 – umieszczono na jednej z kolumn podtrzymujących emporę[2]. Świątynia była związana z położonym w jej sąsiedztwie cmentarzem, otwartym w 1592[1].
W XVIII w. kościół, pełniąc nadal dotychczasowe funkcje świątyni cmentarnej, stał się również ośrodkiem duszpasterstwa wojskowego. Podczas wojny francusko-rosyjskiej w 1812 został zaadaptowany na spichlerz, w rezultacie został poważnie zniszczony. W związku z tym rozważano jego rozbiórkę, ostatecznie jednak w 1822 zebrano fundusze na remont i dokonano renowacji obiektu, wtedy też wzniesiono ścianę zachodnią[1].
Kościół pozostał czynny po 1945 jako filiał parafii ewangelicko-augsburskiej w Olsztynie. Po 1956 liczba wiernych tego wyznania w mieście poważnie spadła, zaś w latach 60. XX wieku zlikwidowano sąsiadujący z kościołem cmentarz, urządzając na tym terenie park[1]. Świątynię wpisano do rejestru zabytków 10 października 1956 pod nr A-174[3].
Od 1966 obiekt jest użytkowany wspólnie przez parafię ewangelicko-augsburską i parafię prawosławną św. Onufrego w Pasłęku[2], erygowaną w 1949 na potrzeby ludności ukraińskiej przesiedlonej podczas Akcji „Wisła”[4] i do tej pory dysponującą jedynie cerkwią domową[5]. Wtedy też został z funduszy PAKP odremontowany[5]. Od 1989 kościół pasłęcki jest filiałem parafii ewangelicko-augsburskiej w Ostródzie. Od 1991 świątynia formalnie jest współwłasnością protestantów i prawosławnych[1].
Architektura
edytujBryła budynku
edytujKościół zbudowany został w konstrukcji ryglowej na planie zbliżonym do krzyża greckiego. Posiada drewniany szkielet z ceglanym wypełnieniem tynkowanym na biało, jedynie jego elewację zachodnią zbudowano z kamieni polnych[2]. Najstarszym elementem budynku jest ściana wschodnia, która pozostała ze zniszczonej w pożarze XV-wiecznej kaplicy. Była ona pierwotnie zwieńczona trójkątnym szczytem, być może o formie schodkowej, który następnie przebudowano na niewielką wieżyczkę z dzwonem[1]. Obiekt położony jest na kamiennym cokole. Dach świątyni jest dwuspadowy[1], kryty dachówką[7]. Kruchta z wejściem do budynku znajduje się po stronie północnej[1].
Na elewacji świątyni oraz w jej wnętrzu znajdują się XVII- i XVIII-wieczne płyty nagrobne. Nowsze, XIX-wieczne nagrobki, znajdują się w sąsiedztwie obiektu. Na jego teren prowadzi XIX-wieczna klasycystyczna brama[1].
Wnętrze
edytuj
Od momentu, gdy budynek sakralny zaczął być użytkowany przez dwie wspólnoty wyznaniowe, jego jednoprzestrzenne[1] wnętrze podzielono na część ewangelicką (wschodnią) i prawosławną (zachodnią)[2]
W części użytkowanej przez ewangelików znajduje się XVII-wieczny ołtarz główny. Jest to tryptyk z centralnie położonym obrazem Ukrzyżowania oraz scenami ofiary Izaaka i wywyższenia węża miedzianego na skrzydłach[2]. Na obrazie Ukrzyżowania widoczne są również postacie fundatorów[1]. Przed II wojną światową ołtarz był dodatkowo zdobionymi kolumnami, a jego nastawę wieńczyły rzeźby, z których najstarsze były średniowieczne wyobrażenia apostołów Piotra i Jana (następnie jedna z tych figur przeniesiona została na ambonę)[1].
Na wyposażeniu kościoła pozostaje również ambona z baldachimem z napisem Ecce Homo, portret Marcina Lutra z 1823 oraz organy[2] z połowy XVIII w.[1]. Na emporach świątyni, skonstruowanych w latach 1596–1772, znajdują się sceny biblijne i symboliczne opatrzone napisami wyjaśniającymi[1] – wyobrażenia te zakrywa cerkiewny ikonostas[2]. Ikonostas jest dwurzędowy. Po jego prawej stronie w cerkwi znajduje się Golgota[1].
W przedsionku kościoła znajduje się rzeźbiona grupa Chrystusa w Ogrójcu[1].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Jerzy Domasłowski, Historia kościoła św. Jerzego w Pasłęku [online], www.ostroda.luteranie.pl [dostęp 2016-03-05] [zarchiwizowane z adresu 2017-11-08].
- ↑ a b c d e f g Kościół św. Jerzego i cerkiew św. Onufrego w Pasłęku [online], www.zabytki.mazury.pl [dostęp 2016-03-05].
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo warmińsko-mazurskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
- ↑ Stefan Dudra: Kościół Prawosławny na ziemiach zachodnich i północnych Polski po II wojnie światowej. Zielona Góra: Uniwersytet Zielonogórski, 2004. ISBN 83-89712-37-7, ss. 253–254.
- ↑ a b A. Matreńczyk, Ojciec Anatol – nasz cziłowik, Przegląd Prawosławny, nr 8 (290), sierpień 2009.
- ↑ Stefan Dudra: Kościół Prawosławny na ziemiach zachodnich i północnych Polski po II wojnie światowej. Zielona Góra: Uniwersytet Zielonogórski, 2004. ISBN 83-89712-37-7, ss. 274–275.
- ↑ Kościoły drewniane, Pasłęk. kosciolydrewniane.pl, 6 marca 2019. [dostęp 2019-04-23].