Wikipedia

Kościół Wniebowzięcia Marii Panny w Bańskiej Szczawnicy

Kościół Wniebowzięcia Marii Panny (słow. Kostol Nanebovzatia Panny Márie) – jeden z dwóch najstarszych kościołów w Bańskiej Szczawnicy na Słowacji. Obecnie świątynia obrządku rzymskokatolickiego.

Kościół Wniebowzięcia MP w Bańskiej Szczawnicy
Widok na ołtarz główny
Barokowe organy

Położenie edytuj

Kościół ten, nazywany również kościołem niemieckim (słow. nemecký kostol)[1] lub farnym (słow. farský kostol), znajduje się w centrum miasta, w widłach ulic Akademickiej i J. Palarika, w pobliżu zabudowań Kammerhofu.

Historia edytuj

Powstał w latach 30. XIII w. na skraju ówczesnej zabudowy miejskiej. Wzniesiony był pod wezwaniem św. Mikołaja[2], a posługiwali w nim dominikanie, którzy swój klasztor wybudowali tuż obok. Wkrótce jednak mnisi uciekli przed najazdem mongolskim, a do miasta wrócili dopiero w roku 1275, ponownie obejmując świątynię. W latach 1575–1669 kościół należał do ewangelików, po których przejęli go jezuici. Z końcem XVII w. świątynia zyskała nowe wezwanie (łac. titulus) Wniebowzięcia Marii Panny z świętem parafialnym 15 sierpnia[3]. Jezuici zarządzali nią do 1773 r., kiedy to zlikwidowano zakon. W 1776 r. kościół przeszedł w ręce świeckiego duchowieństwa i stał się głównym kościołem parafialnym miasta.

Przemiany architektoniczne edytuj

Pierwotnie romańska, trójnawowa bazylika z transeptem z lat 30. XIII w.[4], nakryta płaskim dachem. Kwadratowe prezbiterium zamknięte było wieloboczną apsydą, a nawy boczne apsydami półkolistymi. W wieży nad prezbiterium znajdowały się dzwony. W następnych wiekach kościół przeszedł kilka znaczących przebudów. Już pod koniec XV w. został przebudowany w stylu gotyckim[1]. Podczas pożaru, spowodowanego przez kuruców Emeryka Thököly'ego w 1679 r., spłonął dach kościoła, a zerwane z zawiesi i rozpalone do czerwoności dzwony przebiły się przez sklepienie do wnętrza prezbiterium, wskutek czego spłonął również ołtarz główny[2]. Jezuici szybko odbudowali świątynię, a następnie jeszcze kilkakrotnie przeprowadzili większe zmiany w jej wyglądzie. M.in. skróceniu uległo dawne romańskie prezbiterium, a w 1734 r. jezuici zburzyli południowo-zachodnią apsydę i zbudowali na jej miejscu zakrystię, zaś pod nią i pod częścią kościoła wybudowali kryptę, która stała się miejscem pochówków zasłużonych dla miasta osób. W latach 1757–1758 miała miejsce kolejna przebudowa kościoła, w ramach której otrzymał on nową, barokową fasadę, zwieńczoną trzema wieżami[3].

Po pożarze w 1806 r. został odbudowany według projektu wiedeńskiego nadwornego architekta J. I. Thalera[1]. Wtedy kościół otrzymał nowe wnętrze wraz z ołtarzem głównym oraz dzisiejszy klasycystyczny charakter. Gruntowniejszy remont kościoła (m. in. wymiana pokrycia dachu) miał miejsce w l. 70. XX w.[3] Mimo licznych przebudów kościół zachował swój romański plan, zachowały się również niektóre oryginalne fragmenty murów.

Z kościołem krytym gankiem połączony jest renesansowy dom z połowy XVI w. Należał on pierwotnie do rodziny Gerambów. Na urząd parafialny został zaadaptowany w latach 80. XVIII w. Z tego okresu pochodzi również jego późnobarokowy portal[4]. Dawny budynek klasztorny ze względu na zły stan techniczny został rozebrany na początku XX w. Do naszych czasów dotrwał jedynie fragment muru traktu przylegającego do ulicy Akademickiej z gotyckimi otworami okiennymi[1].

Wyposażenie edytuj

Wyposażenie wnętrza w większości z XVIII-XIX w. Ołtarz główny z roku 1811, w nim obraz z 1809 r. przedstawiający Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny, autorstwa wiedeńskiego malarza Vincenta Fischera. Boczne ołtarze św. Franciszka Ksawerego i św. Ignacego Loyoli pochodzą z pierwszej połowy XVIII w. Zainstalowane w nich obrazy są dziełami J.G.D. Grosmaira z roku 1729. Obraz w klasycystycznym ołtarzu św. Józefa namalował Ferdinand Lütgendorff z Bratysławy. Obraz przedstawiający świętego jest dziełem Jozefa Czauczika z Lewoczy[4].

Organy barokowo-klasycystyczne z końca XVIII lub początku XIX w. Ambona klasycystyczna z końca XVIII w.[1], usytuowana na pozostałościach gotyckiej podstawy. Chrzcielnica późnogotycka, z korpusem wykonanym z czerwonego marmuru i drewnianym przykryciem ozdobionym rzeźbą przedstawiająca chrzest Chrystusa. Późnobarokowe, trójdzielne konfesjonały pochodzą z drugiej połowy XVIII w. Są zdobione płaskorzeźbami o tematyce biblijnej. Stalle ozdobione są scenami, przedstawiającymi górników ze sztolni "Michał" ofiarujących swojemu patronowi, św. Michałowi, górnicze insygnia[4]. Okna z witrażami pochodzą z początków XX w.[3] Freski na sklepieniu transeptu autorstwa J. Kerna z 1910 r.[3]

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d e Albert Kelemen a kolektív: Štiavnické vrchy. Turistický sprievodca ČSSR, wyd. Šport, slovenské telovýchovné vydavateľstvo, Bratislava 1986, s. 174
  2. ↑ a b Wg strony Bańskiej Szczawnicy [1]
  3. ↑ a b c d e Wg informacji w kruchcie kościoła (sierpień 2022)
  4. ↑ a b c d Vladimír Bárta, Ján Novák: Banská Štiavnica. Stručný vlastivedný sprievodca, wyd. abARTPRESS, Banská Bystrica 1991
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kościół_Wniebowzięcia_Marii_Panny_w_Bańskiej_Szczawnicy&oldid=72954988”