Wikipedia

Kolonia Boże Dary

Kolonia Boże Dary (Boże Dary[1]; niem. Kolonie Boerschächte lub Böerschächte) – część Katowic[2], położona w południowym rejonie dzielnicy Kostuchna, wzdłuż ulicy Tadeusza Boya-Żeleńskiego, powstała jako osiedle patronackie dla robotników i urzędników kopalni „Böer” („Boże Dary”).

Kolonia Boże Dary
Boże Dary
Część Katowic
Ilustracja
Boże Dary widziane z pobliskiej hałdy
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miasto

Katowice

Dzielnica

Kostuchna

Data założenia

początek XX wieku

W granicach Katowic

27 maja 1975

SIMC

0937646

Strefa numeracyjna

32

Tablice rejestracyjne

SK

Położenie na mapie Katowic
Mapa konturowa Katowic, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Kolonia Boże Dary”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Kolonia Boże Dary”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Kolonia Boże Dary”
Ziemia50°10′58″N 19°00′01″E/50,182667 19,000167

Pierwsza zabudowa Bożych Darów została wzniesiona w na początku XX wieku, a wraz z nią wybudowano obiekty użyteczności publicznej, w tym szkołę i gospodę, a także sporych rozmiarów dom noclegowy dla samotnych górników. Obszar kolonii zmieniał się z biegiem czasu, a także została ona częściowo wyburzona w latach 70. XX wieku pod nowe budownictwo mieszkaniowe. W 2005 roku w kopalni „Boże Dary” zakończono wydobycie węgla kamiennego.

Geografia

edytuj
 
Hałda w Kostuchnie widziana od strony zachodniej

Kolonia Boże Dary graniczy od północy z resztą Kostuchny (tzw. Górka[3]), natomiast z pozostałych trzech stron jest otoczona przez lasy, z czego dalej na wschód od kolonii znajduje się osada Siągarnia oraz rezerwat przyrody „Las Murckowski”, na południe tyska część miasta Czułów, zaś na zachód katowicka dzielnica Podlesie[4]. Kolonia położona jest w mezoregionie Wyżyna Katowicka (341.13), na obszarze Płaskowyżu Katowickiego[5] zbudowanego z utworów karbońskich. Pod utworami powierzchniowymi, znaczną część Bożych Darów stanowią utwory karbońskie, zaś wschodnią plejstoceńskie gliny zwałowe oraz utwory glacjalne i fluwioglacjalne[6].

Obszar Bożych Darów znajduje się w zlewni kilku rowów, z czego na wschód od zabudowy przepływa Rów Zofia i Rów Murckowski, zaś na północny zachód od osiedla Rów Malownik. Są to dopływy Mlecznej[7]. Do bardziej wartościowych obszarów leśnych w rejonie Bożych Darów należy buczyna pomiędzy Murckami a Kostuchną, stanowiące zbiorowisko leśne z wartościowym starodrzewem bukowym[8]. Na północ od zlikwidowanej kopalni „Boże Dary” znajduje się zwałowisko o powierzchni około 25 hektarów. Było ono przez kopalnię podjęte rekultywacji m.in. poprzez nasadzenia krzewów i zasianie trawy[9].

Historia

edytuj
 
Kolonia Boże Dary około 1915 roku
(rejon dzisiejszego placu J. Filaka)

Początki kolonii Boże Dary związane są z powstałą w latach 1901–1903 kopalnią węgla kamiennego „Böer” (od 1937 roku „Boże Dary”[1]), powstałą na terenie zwanym Dudowym Gajem[10]. Przy kopalni powstało osiedle patronackie, a wraz z nim dom noclegowy oraz oddana do użytku 1 maja 1916 roku szkoła. W związku z powstaniem kolonii zmieniła się też struktura narodowościowa Kostuchny – pojawiła się ludność niemiecka, którą stanowił głównie dozór kopalni średniego i wyższego szczebla[11]. Dnia 11 sierpnia 1919 roku w kopalni „Böer” („Boże Dary”) rozpoczął się strajk górników[12]. W 1922 roku tereny kolonii Boże Dary włączono do Polski. W tym czasie zmieniono nazwę kopalni i kolonii na Börea, a głównej ulicy z Friedrichstrasse na ulicę Pawią[13].

 
Kopalnia „Boże Dary” w 1929 roku

Kolonia podlegała bezpośredniej administracji księcia pszczyńskiego do 1923 roku, kiedy to kolonię Boże Dary o powierzchni 215 hektarów włączono do gminy Podlesie[1]. W maju 1939 roku obszar kolonii zamieszkiwały 1 103 osoby[14], a na początku września tego samego roku teren kolonii Boże Dary został zajęty przez Niemcy, którzy rozpoczęli przemiany w administracji i szkolnictwie, a także zaczęto prześladować ludność polską[15]. W dniu 25 września 1939 roku zmieniono nazwę kopalni na „Böerschachte”[16]. Dnia 27 stycznia 1945 roku do Kostuchny wkroczyła Armia Czerwona – silniejszy punkt oporu Niemcy zorganizowali na przykopalnianej hałdzie[17].

W 1954 roku po utworzeniu w Bożych Darach Osiedlowej Rady Narodowej[18] kolonię włączono do Kostuchny[19], natomiast w dniu 27 maja 1975 roku Boże Dary włączono wraz z cała Kostuchną do Katowic[20]. Rok później, 1 stycznia 1976 roku połączono kopalnię „Boże Dary” z kopalnią „Murcki”. Na początku lat 70. XX wieku w rejonie obecnego placu J. Filaka wyburzono osiedle domów z początku XX wieku, a w ich miejsce powstał kompleks składający się z czteropiętrowych bloków mieszkalnych[21][19]. Jednocześnie zasypano staw oraz ograniczono obszary terenów zielonych[22]. W 1980 roku w Bożych Darach mieszkało 2 610 osób[18]. Dnia 30 czerwca 2015 roku Spółka Restrukturyzacji Kopalń nabyła Ruch „Boże Dary” kopalni „Murcki-Staszic”, a ze względu na brak opłacalności ekonomicznej przeznaczono go do likwidacji[23].

Architektura i urbanistyka

edytuj
 
Willa mieszkalna przy ulicy T. Boya-Żeleńskiego 76

Kolonia Boże Dary powstała jako osiedle patronackie przy kopalni „Böer” („Boże Dary”) dla jej pracowników[24]. Koncepcję osiedla zaprojektował główny inspektor budowlany księcia pszczyńskiego Alfred Malpricht. Do realizacji ostatecznie przeznaczono skromniejszy jej wariant, lecz zachowano spójny i funkcjonalny układ urbanistyczny w ramach w koncepcji miasta-ogrodu. Wybudowano bogate w detale architektoniczne budynki, a prócz domów mieszkalnych zapewniono dostęp do podstawowych usług, w tym do szkoły i gospody. Przy osiedlu wybudowano linię kolejową, a na wysokości osiedla stację kolejową z dworcem kolejowym, w którym ulokowano restaurację. Łącznie do 1928 roku na terenie kolonii Boże Dary na polecenie księcia pszczyńskiego wybudowano budynki mieszczące 39 mieszkań dla urzędników, 269 mieszkań robotniczych oraz dom noclegowy[22].

Dawny dom noclegowy dla samotnych górników przy ulicy T. Boya-Żeleńskiego 83 jest najbardziej okazałym budynkiem na terenie kolonii[24]. Stanowi on siedzibę Miejskiego Domu Kultury „Południe” w Katowicach[25], a także znajdują się w nim lokale użytkowe oraz mieszkania[24]. Swoją siedzibę w tym gmachu ma też Rada i Zarząd Dzielnicy nr 21 Kostuchna[26].

Zabudowa kolonii górniczej została objęta ochroną konserwatorską[27]; są to następujące budynki[28][29]:

  • willa mieszkalna (ul. T. Boya-Żeleńskiego 76); wzniesiona w 1904 roku;
  • willa mieszkalna (ul. T. Boya-Żeleńskiego 78); wzniesiona w 1904 roku;
  • dom mieszkalny z budynkiem gospodarczym (ul. T. Boya-Żeleńskiego 80); wzniesiony w 1914 roku;
  • dom mieszkalny z budynkami gospodarczymi (ul. T. Boya-Żeleńskiego 82); wzniesiony przed 1914 roku;
  • dom noclegowy (ul. T. Boya-Żeleńskiego 83); wzniesiony w 1909; przebudowany w latach 1913−1921;
  • dom mieszkalny z budynkiem gospodarczym (ul. T. Boya-Żeleńskiego 84); wzniesiony w 1910 roku;
  • dom mieszkalny z budynkiem gospodarczym (ul. T. Boya-Żeleńskiego 86); wzniesiony około 1910 roku;
  • dom mieszkalny z budynkiem gospodarczym (ul. T. Boya-Żeleńskiego 88); wzniesiony około 1910 roku.
  • Kolonia Boże Dary w 1929 roku
  •  
    Dom noclegowy przy dzisiejszej ulicy T. Boya-Żeleńskiego 83
  •  
    Dom dla urzędników kopalni „Böera” („Boże Dary”) przy dzisiejszej ulicy T. Boya-Żeleńskiego 88
  •  
    Nieistniejące obecnie domy przy dzisiejszym placu J. Filaka
  •  
    Nieistniejące obecnie domy przy dzisiejszym placu J. Filaka
  •  
    Nieistniejące obecnie domy przy dzisiejszym placu J. Filaka

Gospodarka i transport

edytuj
 
Dawny dworzec kolejowy na stacji kolejowej Katowice Kostuchna

Po zakończeniu wydobycia węgla kamiennego w ruchu „Boże Dary” w 2015 roku[23], na obszarze Bożych Darów pozostały jeszcze bądź powstały nowe zakłady prowadzące działalność w innych gałęziach gospodarki, znajdujące się głównie w rejonie likwidowanej kopalni. Wśród nich są: firma budowlana o specjalności instalacyjno-drogowej[30], zakład prowadzący roboty ziemne i wynajmujący sprzęt budowlany[31], oddział producenta systemów bezpieczeństwa w transporcie kolejowym[32], drukarnia[33], producent węży przemysłowych[34] czy laboratorium badań środowiskowych[35].

Głównym ciągiem komunikacyjnym Bożych Darów jest ulica Tadeusza Boya-Żeleńskiego, łącząca od północy Boże Dary z resztą dzielnicy Kostuchna, natomiast od południa z drogą krajową nr 86 i dalej z Tychami[4]. Jest to droga powiatowa o klasie drogi zbiorczej[36]. Drogą tą poruszają się autobusy transportu miejskiego kursującego na zlecenie Zarządu Transportu Metropolitalnego (ZTM). W Bożych Darach znajdują się następujące przystanki: Kostuchna Osiedle, Kostuchna Kopalnia Murcki, Kostuchna Zakłady i Kostuchna Granica [nż]. Zatrzymuje się na niej pięć linii autobusowych, w tym jedna nocna i łączą one miejscowość z pozostałymi częściami Katowic oraz sąsiednimi miastami[37].

Północną stroną Bożych Darów biegnie używana przez pociągi towarowe linia kolejowa nr 142, a na niej znajduje się m.in. stacja Katowice Kostuchna[38]. Powstanie linii związane jest za sprawą Towarzystwa Kolei Prawego Brzegu Odry, powstałego w 1868 roku. Linię kolejową łączącą Szopienice Północne i Dziedzice przez Murcki, Kostuchnę, Tychy i Pszczynę oddano do użytku 24 czerwca 1870 roku[39]. Była to wówczas część linii łączącej Wrocław z Dziedzicami przez Tarnowskie Góry, Bytom, Siemianowice Śląskie, Murcki i Pszczynę[40]. W latach 2018–2020 trwała przebudowa linii kolejowej nr 142 na całym odcinku Katowice Ligota – Tychy[41].

Społeczeństwo

edytuj
 
Gmach Szkoły Podstawowej nr 29 im. Żwirki i Wigury w Katowicach przy ul. K. Lepszego 2

Działalność edukacyjną w kolonii Boże Dary zainaugurowano 1 maja 1916 roku w nowo wybudowanej szkole, której koszt budowy wyniósł 80 tysięcy marek. Była to szkoła trzyklasowa, do której uczęszczało 157 uczniów. Pierwszym nauczycielem był Boczek z Wartogłowca[12]. W dniu 1 października 1925 roku w kolonii utworzono szkołą dla mniejszości niemieckiej, w której rozpoczęło naukę 58 uczniów[42]. W latach międzywojennych założono też ochronkę dla dzieci przy szkole, którą otwarto 2 października 1933 roku[43]. Nową szkołę powszechną na terenie kolonii Boże Dary wybudowano w 1934 roku. W tym czasie do szkoły na terenie kolonii uczęszczało 316 dzieci[44]. Według stanu z 2021 roku, w kolonii Boże Dary funkcjonuje Zespół Szkolno-Przedszkolny nr 10 w Katowicach, na który składa się Miejskie Przedszkole nr 41 z Oddziałami Integracyjnymi w Katowicach (ul. J. Koraszewskiego 6) oraz Szkoła Podstawowa nr 29 im. Żwirki i Wigury w Katowicach (ul. K. Lepszego 2)[45]. W 2021 roku do przedszkola uczęszczały 202 dzieci, zaś do szkoły podstawowej 226 uczniów[46].

W dniu 1 marca 1953 roku przy ulicy T. Boya-Żeleńskiego 96 otwarto budynek Zasadniczej Szkoły Górniczej[47]. Przy niej, 1 września 1958 roku zainaugurowano działalność Szkoły Dokształcającej Zawodowej Głównych Warsztatów Naukowych[48]. Dwa lata później otwarto przyzakładową Zasadniczą Szkołę Zawodową dla Pracujących, a w 1962 roku Technikum Górnicze[49]. W 2021 roku przy ulicy T. Boya-Żeleńskiego 96 funkcjonuje Technikum Nr 15 im. Tomasza Klenczara w Katowicach[50].

W 1922 roku przy kopalni „Börea” („Boże Dary”) powstała licząca 18 osób orkiestra muzyczna[51], zaś dwa lata później, w 1924 roku Towarzystwo Czytelni Ludowych założył w kolonii wypożyczalnię książek[51]. Dnia 27 maja 1934 roku na boisku szkolnym odbył się zjazd chórów i szkolnych zespołów artystycznych[44]. W czerwcu 1977 roku w wyniku połączenia kopalń „Murcki” i „Boże Dary” powstał wspólny klub sportowy MK Górnik Katowice[52]. W 2012 roku powołano Uczniowski Klub Sportowy Murki Kostuchna Górnik Katowice, jako kontynuatora Klubu Sportowego MK Górnik Katowice[53]. W MK Górniku Katowice prowadzona jest drużyna seniorów w piłce nożnej, która w sezonie 2020/2021 rozgrywała swoje mecze ligowe w klasie okręgowej. Siedziba klubu znajduje się w Murckach, natomiast stadion z 900 miejscami jest na terenie Bożych Darów, przy ulicy T. Boya-Żeleńskiego 98[54].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c Szaraniec 1996 ↓, s. 71.
  2. ↑ Główny Urząd Statystyczny: Rejestr TERYT. Wyszukiwanie. eteryt.stat.gov.pl. [dostęp 2023-04-22]. (pol.).
  3. ↑ Gierlotka 2005 ↓, s. 10.
  4. ↑ a b OpenStreetMap: Mapa Podstawowa. www.openstreetmap.org. [dostęp 2021-06-27].
  5. ↑ Opracowanie... 2014 ↓, Załącznik nr 8.
  6. ↑ Opracowanie... 2014 ↓, Załącznik nr 10.
  7. ↑ Opracowanie... 2014 ↓, Załącznik nr 15.
  8. ↑ Opracowanie... 2014 ↓, s. 185.
  9. ↑ Frużyński, Grzegorek i Rygus 2017 ↓, s. 213.
  10. ↑ Gierlotka 2005 ↓, s. 73.
  11. ↑ Uszok 2017b ↓, s. 13.
  12. ↑ a b Gierlotka 2005 ↓, s. 80.
  13. ↑ Gierlotka 2005 ↓, s. 100.
  14. ↑ SCHLESIEN vor 1945. Böerschächte. cybercity.de. [dostęp 2021-06-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-06-27)]. (niem.).
  15. ↑ Gierlotka 2005 ↓, s. 133.
  16. ↑ Gierlotka 2005 ↓, s. 132.
  17. ↑ Gierlotka 2005 ↓, s. 139.
  18. ↑ a b Szaraniec 1996 ↓, s. 72.
  19. ↑ a b Uszok 2017b ↓, s. 14.
  20. ↑ Dz.U. z 1975 r. nr 15, poz. 87
  21. ↑ Michał Bulsa, Patronackie osiedla robotnicze. Tom 1: Górny Śląsk, Łódź 2022, s. 60-63.
  22. ↑ a b Uszok 2017a ↓, s. 10.
  23. ↑ a b Frużyński, Grzegorek i Rygus 2017 ↓, s. 211.
  24. ↑ a b c Frużyński, Grzegorek i Rygus 2017 ↓, s. 214.
  25. ↑ MDK "Południe": Kontakt-Kostuchna. www.mdkpoludnie.com. [dostęp 2021-06-27].
  26. ↑ Urząd Miasta Katowice: Rada Jednostki Pomocniczej nr 21 Kostuchna. bip.katowice.eu. [dostęp 2021-07-27].
  27. ↑ Urząd Miasta Katowice: Protokół nr 47/10 z posiedzenia Komisji Górniczej Rady Miasta Katowice. (pol.) www.bip.um.katowice.pl [dostęp 2011-06-01]
  28. ↑ Urząd Miasta Katowice: Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego południowych dzielnic miasta Katowice. www.bip.katowice.eu. [dostęp 2011-06-01].
  29. ↑ Urząd Miasta Katowice: Wartości dziedzictwa kulturowego (załącznik 1.9). www.bip.um.katowice.pl. [dostęp 2011-06-01].
  30. ↑ TKS Sp. z o.o.. tks.katowice.pl. [dostęp 2021-06-27].
  31. ↑ ZRB KAMIL. kamil-buduje.pl. [dostęp 2021-06-27].
  32. ↑ Monat. monat.pl. [dostęp 2021-06-27].
  33. ↑ Drukarnia Wydruk. www.drukarniawydruk.pl. [dostęp 2021-06-27].
  34. ↑ RONDO: Kontakt. przewody-techniczne.pl. [dostęp 2021-06-27].
  35. ↑ SBB LABORATORIUM BADAŃ I EKSPERTYZ: Kontakt. laboratorium-sbb.pl. [dostęp 2021-06-27].
  36. ↑ Rada Miasta Katowice, UCHWAŁA NR XL/925/13 RADY MIASTA KATOWICE z dnia 11 września 2013 r. w sprawie zaliczenia dróg na terenie miasta Katowice do kategorii dróg powiatowych oraz gminnych [online] [dostęp 2021-06-27].
  37. ↑ Zarząd Transportu Metropolitalnego: Rozkład jazdy ZTM. rj.metropoliaztm.pl. [dostęp 2021-06-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-08-29)].
  38. ↑ Ogólnopolska Baza Kolejowa: Linia Katowice Ligota – Tychy (142). www.bazakolejowa.pl. [dostęp 2021-06-27].
  39. ↑ Wg Atlasu linii kolejowych Polski linię tę oddano do użytku 15 listopada 1868 roku
  40. ↑ Krzysztof Soida (red.), Dzieje katowickiego okręgu kolejowego, Katowice: Śląska Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych, 1997, s. 48.
  41. ↑ Kasper Fiszer: Katowice: Pociągi wracają na odcinek Ligota – Ochojec. www.rynek-kolejowy.pl, 2020-03-31. [dostęp 2021-06-27].
  42. ↑ Gierlotka 2005 ↓, s. 111.
  43. ↑ Gierlotka 2005 ↓, s. 122.
  44. ↑ a b Gierlotka 2005 ↓, s. 123.
  45. ↑ Zespół Szkolno-Przedszkolny Nr 10 w Katowicach. zsp10katowice.pl. [dostęp 2021-06-27].
  46. ↑ Zespół Szkolno-Przedszkolny nr 10 w Katowicach. Biuletyn Informacji Publicznej. sp29katowice.biposwiata.pl. [dostęp 2021-06-27].
  47. ↑ Gierlotka 2005 ↓, s. 150.
  48. ↑ Gierlotka 2005 ↓, s. 154.
  49. ↑ Gierlotka 2005 ↓, s. 155.
  50. ↑ Technikum Nr 15 im. Tomasza Klenczara. Biuletyn Informacji Publicznej. t15klenczar.biposwiata.pl. [dostęp 2021-06-27].
  51. ↑ a b Gierlotka 2005 ↓, s. 103.
  52. ↑ Gierlotka 2005 ↓, s. 165.
  53. ↑ UKS MK Górnik Katowice: Historia Klubu. mkgornik-katowice.futbolowo.pl. [dostęp 2021-06-27].
  54. ↑ Klub Sportowy Murcki-Kostuchna Górnik Katowice. www.90minut.pl. [dostęp 2021-06-27].

Bibliografia

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kolonia_Boże_Dary&oldid=74945649”