Kopalnia Biała Góra
Kopalnia Biała Góra (formalnie: Tomaszowskie Kopalnie Surowców Mineralnych „Biała Góra”[1], pierwotnie: „Przetwory Kamienne Łoziński Bohdan”, w czasach PRL: „Tomaszowskie Kopalnie Surowców Mineralnych im. Oskara Langego”[2]) – kopalnia odkrywkowa piasków szklarskich zlokalizowana pomiędzy Tomaszowem Mazowieckim a Smardzewicami. Część złóż jest już wyeksploatowana, a część wyrobisk jest nadal czynna[3].
 Wjazdy do wyrobisk w Smardzewicach, druga (biała) ciężarówka przejeżdża przez tory bocznicy kolejowej należącej do kopalni. Linia prowadzi do stacji PKP Jeleń (czerwiec 2023 roku) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Siedziba | |
| Adres |
ul. Bohdana Łozińskiego 6, 97-213 Smardzewice |
| Data założenia |
1922 |
Położenie na mapie gminy wiejskiej Tomaszów Mazowiecki  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa łódzkiego  | |
Położenie na mapie powiatu tomaszowskiego  | |
 51°29′15,9068″N 20°01′12,8719″E/51,487752 20,020242
| |
| Strona internetowa | |
Historia edytuj
Piaski w niecce tomaszowskiej wydobywane są od XVIII wieku. Początkowo wybierano je do celów gospodarskich. W XIX wieku rozwinęło się wydobycie na potrzeby przemysłu szklarskiego.
Przemysłowa kopalnia pod nazwą „Przetwory Kamienne Łoziński Bohdan” powstała w 1922 roku, założył ją inżynier Bohdan Łoziński w rejonie terenów nazywanych dotychczas przez miejscową ludność „białą górą” pod wsią Smardzewice koło Tomaszowa Mazowieckiego. Na początku wydobycie odbywało się ręcznie przy pomocy kilofów i łopat. Transport technologiczny i transport gotowych wyrobów do stacji PKP - Jeleń odbywał się furmankami. Jednak mimo prymitywnego wydobycia już w 1922 roku sprzedano 2300 Mg piasków szklarskich. Stopniowo proces wydobycia i obróbki był udoskonalany m.in. zaczęto stosować roboty strzałowe. Między 1925 a 1927 wybudowano konną kolejkę wąskotorową do stacji Jeleń. Po odkryciu przez Łozińskiego złoża żwirów kwarcowych w 1928 roku powstała sortownia żwirków napędzaną silnikiem spalinowym przy pomocy pasów transmisyjnych, która posiadała zdolność produkcyjną piasków znormalizowanych tj. drobnego i grubego do prób wytrzymałości cementu. Rok przed wybuchem II wojny światowej zmarł Łoziński. W czasie okupacji hitlerowskiej kopalnia po kilkumiesięcznej przerwie pracowała w ograniczonym zakresie. W 1945 roku kopalnia funkcjonowała jako spółka „Przetwory Kamienne. Łozińska Jadwiga” i prdukowała 22 tys. Mg piasków szklarskich rocznie. W 1946 roku przedsiębiorstwo przechodzi pod zarząd państwowy[2].
Pelną dokumentację geologiczną złóż Biała Góra I i Biała Góra II sporządzono w latach 50. XX wieku. W latach 60. XX wieku udokumentowano złoża piasków szklarskich Biała Góra III: Wesoła, Góry Trzebiatowskie, Radonia oraz piasków formierskich: Wygnanów i Grudzeń Las (wychodnia utworów albu środkowego). Na szerszą skalę prace geologiczne w synklinie tomaszowskiej podejmowano w latach 70. i 80. XX wieku. Prowadzono też prace dokumentacyjne na obu skrzydłach synkliny na całej szerokości wychodni w rejonie Unewela i Zajączkowa. Wydzielono wówczas złoża Piaskownica Zajączków Wschód i Unewel (potem podzielone na złoża: Unewel Zachód oraz Unewel Wschód o zasobach odpowiednio: 86 i 97 milionów ton). Po 2000 udokumentowano następne złoża: Biała Góra I E, Biała Góra II E, w nowym obszarze Biała Góra III Wesoła oraz Wygnanów II. Złoże Unewel podzielono na mniejsze obszary: Unewel Zachód – Las oraz Unewel Zachód – Pole I[4].
Eksploatacja edytuj
W złożach Białej Góry występują głównie piaskowce kwarcowe ogniwa ze Smardzewic i z dolnej części ogniwa z Potoka, umiejscowione pod nadkładem piasków i glin czwartorzędowych oraz utworów nieproduktywnych kredowych o miąższości około 4-8 metra i maksymalnie do parunastu metrów. Złoża rozpoznane są za pomocą regularnej sieci otworów wiertniczych orientowanych prostopadle do rozciągłości warstw materiału[4].
W 2018 roku w eksploatacji pozostawało lub było do niej przygotowanych sześć złóż: Biała Góra IE, Biała Góra IIE, Unewel Zachód Nowy, Unewel Zachód Las, Grudzeń Las i Piaskownica Zajączków Wschód[5].
Piaski kwarcowe przerabiane są w zakładach produkcyjnych: Tomaszowskich Kopalniach Surowców Mineralnych w Białej Górze i przedsiębiorstwie Grudzeń Las w Grudzeniu. Surowiec jest tam rozdrabniany i przesiewany na hydrocyklonach, przesiewaczach wibracyjnych, hydroklasyfikatorach, separatorach spiralnych i poddawany separacji magnetycznej. Uzyskuje się tą drogą piaski szklarskie, formierskie, żwirki i piaski filtracyjne różnych frakcji, piaski do chemii budowlanej, jak również piaski o specjalnych zastosowaniach, według specyfikacji zamawiających. Uzyskiwany jest też kaolin[5] o zawartości około 70% kaolinitu[4].
Złoże piasków kwarcowych pozyskiwanych w rejonie Białej Góry uchodzi za jedno z największych w Europie i stanowi około 80% polskich zasobów piasków szklarskich[3]. Obecnie kopalnia należy do niemieckiej[6] Grupy Quarzwerke[7].
Kopalnia połączona jest ze stacją w Jeleniu bocznicą kolejową[8].
Przyroda edytuj
W wyrobiskach gniazduje brzegówka zwyczajna (np. w 2005 stwierdzono trzy kolonie tego ptaka liczące 138, 76 oraz 421 jamek, przy czym dwie ostatnie znajdowały się w eksploatowanym na bieżąco wyrobisku)[9].
Galeria edytuj
.jpg)
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Sprzedaż udziałów w Tomaszowskich Kopalniach Surowców Mineralnych „Biała Góra” Sp. z o.o. [online], Ministerstwo Rozwoju i Technologii, 6 września 2019 [dostęp 2023-06-09] (pol.).
- ↑ a b Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim Oddział w Tomaszowie Mazowieckim, Tomaszowskie Kopalnie Surowców Mineralnych im. Oskara Langego "Biała Góra" [online], Tomaszowskie Kopalnie Surowców Mineralnych im. Oskara Langego "Biała Góra" [dostęp 2023-06-21].
- ↑ a b Małgorzata Raczkowska, Biała Góra. Wielka dziura pełna czystego piasku – Otwarty Przewodnik Krajoznawczy [online] [dostęp 2022-06-20] (pol.).
- ↑ a b c Ewa Poręba, Marek Nieć, Sabina Dróżdż, Złoża piasków kwarcowych w Niecce Tomaszowskiej, stan i problemy ich dokumentowania, w: Górnictwo Odkrywkowe, nr 3/2018, s. 87, 98-99
- ↑ a b E. Lewicka, Surowce ceramiczne z odpadów – wybrane przykłady, „Górnictwo Odkrywkowe”, R. 53, nr 1-2, 2012, s. 42–46, ISSN 0043-2075 [dostęp 2022-06-20] (pol.).
- ↑ Quarzwerke: Die Quarzwerke-Gruppe – Ihr kompetenter Partner für Rohstoffe [online], www.quarzwerke.com [dostęp 2022-06-20].
- ↑ Quarzwerke w Polsce – Quarzwerke Poland [online] [dostęp 2022-06-20] (pol.).
- ↑ Ogólnopolska Baza Kolejowa [online], www.bazakolejowa.pl [dostęp 2022-06-20] (pol.).
- ↑ Michał Ciach, Drapieżnictwo lisa Vulpes vulpes rozkopującego gniazda brzegówki Riparia riparia [online], s. 139.