Kopalnia Węgla Kamiennego „Katowice”

Kopalnia Węgla Kamiennego „Katowice” (niem. Ferdinandgrube) – kopalnia znajdująca się w centrum Katowic, w dzielnicy Bogucice, działająca w latach 1823–1999. Do 1936 roku nosiła nazwę „Ferdynand”. Na jej terenie obecnie znajdują się siedziby Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia, Muzeum Śląskiego oraz Międzynarodowego Centrum Kongresowego.

KWK "Katowice"

Tereny dawnej KWK „Katowice” w marcu 2011 roku
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Siedziba	Katowice
Data założenia	1823
Data likwidacji	1999
Położenie na mapie Katowic KWK Katowice
Położenie na mapie Polski KWK Katowice
Położenie na mapie województwa śląskiego KWK Katowice
50°15′52″N 19°02′00″E

Tereny byłej KWK „Katowice”

Wieża wyciągowa szybu „Warszawa” w KWK „Katowice” w Katowicach

Nadszybie szybu Bartosz

Historia

Kopalnia Ferdynand powstała w Bogucicach z inicjatywy emerytowanego rotmistrza Ignacego Ferdinanda von Beyma – zamieszkałego w Tarnowskich Górach, który 8 sierpnia 1822 zgłosił zamiar uruchomienia kopalni na terenie ordynacji mysłowickiej, należącej wtedy do Stanisława Mieroszewskiego. Kopalnię założył na swym gruncie hrabia Stanisław Mieroszewski, były poseł na Sejm Czteroletni, przedostatni właściciel ziemi mysłowickiej, który odpowiadając na wyzwanie nowych czasów, zakładał liczne kopalnie w swoich włościach. Kopalnia jest jedną z ostatnich pozostałości po Mieroszewskich w Katowicach. Kopalnia została nadana przez Wyższy Urząd Górniczy w Brzegu 3 maja 1823, które to nadanie 21 maja zatwierdziły wyższe władze górnicze w Berlinie. W tym samym roku uruchomiono wydobycie. Pierwotna nazwa kopalni – Ferdinand – odwołuje się do imienia von Beyma. Pierwszymi właścicielami kopalni byli Stanisław Mieroszewski, Ignacy Ferdinand von Beym, Izaak Freund, kupiec z Tarnowskich Gór i Wilhelm Wedding z Katowic, budowniczy kopalni. Pierwszymi pracownikami nie była ludność miejscowa, lecz specjaliści sprowadzeni z Zagłębia Wałbrzyskiego, Westfalii, Olkusza i Wieliczki. Stosunki własnościowe kopalni zmieniały się kilkakrotnie, ale ostatecznie w 1839 r. ostatni ordynat mysłowicki Aleksander Mieroszewski sprzedał ją, wraz z całymi dobrami mysłowickimi, w tym wsią Bogucice, Marii Wincklerowej. W 1875 r. kopalnia została zalana. Do wydobycia przystąpiono ponownie po roku, przy czym przeprowadzono znaczną modernizację. W 1889 r. powstała spółka akcyjna, której głównym akcjonariuszem był Hubert von Tiele-Winckler. Spółka, która przetrwała do okresu międzywojennego, była właścicielem m.in. kopalni, funkcjonującej od 1922 r. pod spolszczoną nazwą „Ferdynand”. W czasie I wojny światowej w kopalni zatrudniano kobiety, a także jeńców wojennych. W 1929 r. Katowicka Spółka Akcyjna zmieniła nazwę na Wspólnota Interesów Górniczo-Hutniczych.

Z biegiem lat kopalnia systematycznie powiększała się o kolejne pola górnicze. Już w 1844 r. przyłączenie pola „Bertram” podwoiło jej powierzchnię. W 1885 r. włączono szereg innych pól: „Belle Alliance”, „Belle Alliance II”, „Arthur”, „Pfarrfeld”, „Kattowitz”. 15 lipca 1936 roku kopalnia zmieniła nazwę na „Katowice”, a w 1937 stała się częścią należącej do polskiego kapitału Wspólnoty Interesów Górniczo-Hutniczych. Podczas okupacji została włączona do koncernu Reichswerke Hermann Göring pod dawną nazwą „Ferdinand”. W zakładzie działał konspiracyjny Komitet Ochrony Kopalni z przewodniczącym Zygmuntem Żurawskim (działacz przedwojennego PPS, maszynista). Zdołał on ocalić kopalnię przed wysadzeniem przez wycofujących się Niemców, którzy podłożyli ładunki wybuchowe. Katowice zostały zajęte przez Armię Czerwoną 27 stycznia 1945, a już 30 stycznia wyjechał z kopalni pierwszy pociąg z węglem do Warszawy. Po wojnie kopalnię znacjonalizowano i przywrócono nazwę „Katowice”. W okresie 1953–1956 kopalnia nosiła nazwę „Stalinogród”, podobnie jak miasto, w którym się znajdowała. Wyrazem wysokiego uznania zasług kopalni „Katowice” w rozwoju polskiego górnictwa węglowego i dla gospodarki narodowej było odznaczenie kopalni w 1973 r. Orderem Sztandaru Pracy I klasy. Od 1993 roku kopalnia należała do Katowickiego Holdingu Węglowego. 1 lipca 1996 roku połączono KWK „Katowice” z KWK „Kleofas”. Stan zatrudnienia na kopalni w dniu 30 stycznia 1988 roku wynosił 3633 mężczyzn i 521 kobiet. Ostatnią tonę węgla wydobyto w 1999 roku.

Na terenach pokopalnianych utworzono Muzeum Śląskie, gmach NOSPR oraz Międzynarodowe Centrum Kongresowe.

Likwidacja

Budynek maszyny wyciągowej szybu Warszawa w 2014 roku

Likwidacja Kopalni Katowice została przesądzona w marcu 1999 roku. W lipcu 1999 zakończono eksploatację po 176 latach działalności kopalni. Przez ten okres wydobyto ponad 120 milionów ton węgla. W 2001 roku zlikwidowano 86 obiektów powierzchniowych. Z obiektów powierzchniowych pozostały, przedstawiające w większości dużą wartość historyczną i zabytkową:

• wieża szybu Warszawa II wys. 47 m.
• nadszybie szybu Bartosz
• maszynownia szybu Bartosz (z zachowaną maszyną parową)
• maszynownia szybu Warszawa I
• łaźnia główna 1000
• łaźnia Gwarek (obiekt po starej maszynie wyciągowej)
• warsztaty mechaniczne
• warsztaty elektryczne
• stolarnia
• magazyn odzieżowy
• kuźnia
• siłownia energetyczna
• rymarka
• wieża ciśnień
• cztery familoki pokopalniane – dawne mieszkania dyrekcji (ul. Nadgórników 28, 30, 32, 34)

Na terenie dawnej kopalni oraz w odnowionych zabytkowych obiektach powstała katowicka „Strefa Kultury”, w której wybudowano nową siedzibę Muzeum Śląskiego, siedzibę Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia oraz Międzynarodowe Centrum Kongresowe.

Bibliografia

• Urząd Miasta Katowice: Protokół nr 47/10 z posiedzenia Komisji Górniczej Rady Miasta Katowice. (pol.) www.bip.um.katowice.pl [dostęp 2011-05-27]
• Robert W. Borowy, Wczoraj, dziś, jutro ... kopalni "Katowice-Kleofas" - historia węglem pisana, Katowice 1997.
• Jerzy Jaros: Słownik historyczny kopalń węgla na ziemiach polskich. Katowice: Śląski Instytut Naukowy, 1984, s. 63. ISBN 83-00-00648-6.
• Kopalnia Węgla Kamiennego „Katowice” 182398, oprac. H. Maroszek, Katowice 1988