Krótkonos brązowy
Krótkonos brązowy[6], jamraj brunatny[7] (Isoodon obesulus) – gatunek ssaka z podrodziny jamrajów (Peramelinae) w obrębie rodziny jamrajowatych (Peramelidae). W Australii z powodu niszczenia przez człowieka jego środowiska występuje wyspowo, jednak w dogodnych warunkach pospolity.
Isoodon obesulus | |||
(G. Shaw, 1797)[1] | |||
Systematyka | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Typ | |||
Podtyp | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Infragromada | |||
Nadrząd | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Podrodzina | |||
Rodzaj | |||
Gatunek |
krótkonos brązowy | ||
Synonimy | |||
| |||
Podgatunki | |||
| |||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[5] | |||
Taksonomia
edytujGatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1797 roku brytyjski zoolog i botanik George Shaw nadając mu nazwę Didelphis obesulus[1]. Miejsce typowe to według oryginalnego opisu „Nowa Holandia”[1]; ograniczone przez Toma Iredale’a i Ellisa Le Geyt Troughtona w 1934 do „Sydney, Nowa Południowa Walia”, Australia[8]; uściślone przez Joan M. Dixon w 1981 roku do „1.5 km na południe od rzeki Hawkesbury, 7.5 km od zjazdu Coal and Candle Creek Road na West Head Road (33°36′S 151°16′E/-33,600000 151,266667), Park Narodowy Ku-ring-gai Chase, na północ od Sydney, Nowa Południowa Walia”, Australia[9][10][11]. Okaz typowy (neotyp) to skóra, czaszka i oskórowane ciało zakonserwowane w alkoholu młodego samca o sygnaturze M.11821 z kolekcji Muzeum Australijskiego; odłowiony 18 września 1977 roku przez A.B. Rose’a[9][12].
Wyróżniane wcześniej podgatunki fusciventer i peninsulae[13][10] zostały wyodrębnione do rangi gatunków[11][14]. Autorzy All the Mammals of the World rozpoznają trzy podgatunki[14]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:
Podgatunek | Oryginalna nazwa | Autor i rok opisu | Miejsce typowe | Holotyp |
---|---|---|---|---|
I. o. affinis | Perameles affinis | Waterhouse, 1846 | Kangaroos Point w pobliżu Hobart, Tasmania, Australia[15]. | Młody osobnik o nieustalonej płci[3]. |
I. o. nauticus | Isoodon nauticus | O. Thomas, 1922 | Franklin Island, Nuyts Archipelago, Australia Południowa, Australia[4][15]. | Dorosły samiec (sygnatura BMNH 22.4.15.6, Muzeum Historii Naturalnej w Londynie)[4]. |
Etymologia
edytuj- Isoodon: gr. ισος isos ‘równy, podobny’; οδους odous, οδοντος odontos ‘ząb’[16].
- obesulus: łac. obesus ‘gruby, pulchny, tęgi’, od ob ‘z powodu’; edere ‘jeść’[17]; przyrostek zdrabniający -ulus[18].
- affinis: łac. adfinis lub affinis ‘spokrewniony, pokrewny, sąsiedzki’, od ad ‘w kierunku’; finis ‘koniec, granica’[19].
- nauticus: łac. nauticus ‘morski’, od gr. ναυτικος nautikos ‘morski’[20][21].
Zasięg występowania
edytujKrótkonos brązowy występuje w zależności od podgatunku[13][10][14]:
- I. obesulus obesulus – Nowa Południowa Walia, Wiktoria, kontynentalna Australia Południowa i Wyspa Kangura.
- I. obesulus affinis – Tasmania.
- I. obesulus nauticus – Nuyts Archipelago, Australia Południowa.
Charakterystyka ogólna
edytujDługość ciała 28–36 cm, ogona 9–14,5 cm; masa ciała 0,4–1,8 kg (samce są o 40% cięższe od samic)[13][14]. Wierzch ciała jest ciemnoszary lub żółtobrązowy, spód natomiast żółtawobiały. Uszy są zaokrąglone. Drugi i trzeci palec tylnej kończyny są ze sobą zrośnięte (służą do czyszczenia futra). Przednie kończyny jamrajów są krótsze od tylnych, czym przypominają kangury. Krótkonos posiada torbę, która biegnie wzdłuż brzucha i otwiera się do tyłu między tylnymi nogami[22].
Ekologia
edytujDługość życia
edytujOd 2,5 do 3 lat.
Środowisko życia
edytujGłównie tereny z niskimi krzewami, okresowo wypalanymi, czasami również w okolicach bagien i rzek.
Tryb życia
edytujProwadzi samotniczy tryb życia. Jest aktywny głównie w nocy, dzień przesypia w stożkowatym gnieździe na ziemi. Areał osobniczy waha się od 1 do 6 ha (w zależności od środowiska i płci). Poszczególne rewiry mogą zachodzić na siebie. Głównym pożywieniem jamrajów są dżdżownice, owady i ich larwy oraz owoce. Do wykopywania pokarmu spod ziemi służą ostre pazury.
Rozród
edytujOkres rozrodczy rozpoczyna się w czerwcu i trwa 6 – 8 miesięcy. Ciąża jest krótka i trwa 12 – 15 dni. Po tym okresie na świat przychodzi 1 – 6 młodych (2 – 3 mioty w ciągu roku). Okres laktacji trwa 60 – 70 dni. Po 90 dniach samice mogą ponownie przystąpić do rozrodu. Dojrzałość płciową jamraje uzyskują po około 210 dniach życia.
Wrogowie
edytujNa krótkonosy brązowe polują koty, lisy, drapieżne torbacze i ptaki.
Zagrożenie i ochrona
edytujW Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii niskiego ryzyka LC (ang. least concern „najmniejszej troski”)[5].
Uwagi
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c d e G. Shaw: The naturalist’s miscellany, or Coloured figures of natural objects. Cz. 8. London: Printed for Nodder & Co., 1797, s. ryc. 298 i tekst. (ang.).
- ↑ J.E. Gray: List of the specimens of Mammalia in the collection of the British museum. London: The Trustees, 1843, s. 96. (ang.).
- ↑ a b c G.R. Waterhouse: A natural history of the mammalia. Cz. 1: Marsupiata, or pouched animals. London: H. Bailliere, 1848, s. 373. (ang.).
- ↑ a b c O. Thomas. The Bandicoots of Nuyts Archipelago, S. Australia, and of Cape York, N. Queensland. „The Annals and Magazine of Natural History”. Ninth series. 9, s. 678, 1922. (ang.).
- ↑ a b A.A. Burbidge , J. Woinarski , Isoodon obesulus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2020-2 [dostęp 2020-07-29] (ang.).
- ↑ W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 9. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ E. Keller, J.H. Reichholf & G. Steinbach (redaktorzy): Ssaki. Cz. 1. Warszawa: Horyzont, 2001, s. 28, seria: Leksykon zwierząt. ISBN 83-7227-610-2.
- ↑ T. Iredale & E. Le G. Troughton. A check-list of the mammals recorded from Australia. „The Australian Museum Memoir”. 6, s. 17, 1934. (ang.).
- ↑ a b J.M. Dixon. Selection of a neotype for the southern short-nosed (brown) bandicoot, Isoodon obesulus (Shaw and Nodder, 1797). „The Victorian Naturalist”. 98 (3), s. 130–135, 1981. (ang.).
- ↑ a b c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 72. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ a b N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Isoodon obesulus (G. Shaw, 1797). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-07-28]. (ang.).
- ↑ H.E. Parnaby, S. Ingleby & A. Divljan. Type specimens of non-fossil mammals in the Australian Museum, Sydney. „Records of the Australian Museum”. 69 (5), s. 314, 2017. (ang.).
- ↑ a b c Ch. Dickman: Family Peramelidae (Bandicoots and Echymiperas). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 389. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).
- ↑ a b c d Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 50. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- ↑ a b S.M. Jackson & C.P. Groves: Taxonomy of Australian Mammals. Clayton South: CSIRO Publishing, 2015, s. 86. ISBN 978-1-486-30012-9. (ang.).
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 353, 1904. (ang.).
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 147.
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 246.
- ↑ affinis, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-07-28] (ang.).
- ↑ K. Kumaniecki: Słownik łaciński polsko. Warszawa: Wydawnictwo Szkolne PWN, 1986, s. 321. (pol. • łac.).
- ↑ Z. Abramowiczówna: Słownik grecko-polski. T. 3: Λ-Π. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Naukowe, 1958, s. 190. (pol. • gr.).
- ↑ Ronald M. Nowak: Walker’s Mammals of the World. Baltimore, USA: JHU Press, 1991. ISBN 978-0-8018-5789-8.
Bibliografia
edytuj- Edmund C. Jaeger , Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 1–256, OCLC 637083062 (ang.).
Linki zewnętrzne
edytuj- (ang.) Opis gatunku na Animal Diversity Web
- (ang.) Opis i zdjęcia gatunku