Krzysztof Jan Żegocki
Krzysztof Jan Żegocki herbu Jastrzębiec[1] (ur. 1618 w Rostarzewie, zm. 11 sierpnia 1673 w Gościeszynie) – partyzant z czasów potopu szwedzkiego, starosta babimojski w 1646 roku[2], starosta koniński w 1666 roku[3], marszałek Trybunału Głównego Koronnego w 1660 roku, wojewoda inowrocławski 1666–1669[4].
| Biskup | ||
| ||
| Data i miejsce urodzenia |
1618 | |
|---|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
11 sierpnia 1673 | |
| Biskup chełmski | ||
| Okres sprawowania |
1670-1673 | |
| Biskup-nominat kujawski | ||
| Okres sprawowania |
1673 | |
| Wyznanie |
katolicyzm | |
| Kościół |
rzymskokatolicki | |
| Sakra biskupia |
1670 | |
| Data konsekracji |
1670 |
|---|---|
| Konsekrator | |
| Współkonsekratorzy |
Nazywany pierwszym partyzantem Rzeczypospolitej, był jednym z pierwszych i najaktywniejszych wodzów polskiej partyzantki w okresie potopu szwedzkiego. Atakował najeźdźców z bazy znajdującej się na Śląsku, później zaś dołączył do oddziałów Stefana Czarnieckiego. Po zakończeniu wojny rozpoczął karierę parlamentarną, a w 1669 roku przyjął święcenia kapłańskie i został biskupem chełmskim (30 stycznia 1670–1673).
Życiorys edytuj
Urodził się w 1618 roku w Rostarzewie[5], jako syn senatora Marcina Żegockiego, kasztelana przemęckiego i Anny[4]. Ukończył przypuszczalnie kolegium jezuickie lub Akademię Lubrańskiego. Był studentem wydziału teologicznego Akademii Krakowskiej. W 1638 lub 1639 r. ożenił się z Elżbietą Lintermans, z którą miał troje dzieci. Po jej śmierci w 1645 r. ożenił się z Jadwigą Zbijewską, która w wianie mężowi wniosła starostwo babimojskie. Miał z nią dwóch synów. Miał syna, m.in. Franciszka Żegockiego - starostę babimojskiego - męża Krystyny Ponińskiej.
W tym czasie brał udział w walkach przeciw powstańcom Chmielnickiego i z Tatarami. Od 1652 roku tytułował się "rotmistrzem Jego Królewskiej Mości". W okresie gdy pełnił funkcję starosty babimojskiego w 1655 roku wybuchła wojna polsko–szwedzka. Szwedzi represjonowali chłopów, rzemieślników, a szczególnie duchowieństwo katolickie. Po kapitulacji Wielkopolski pod Ujściem (1655) uszedł do Zielonej Góry, a wkrótce otrzymał dowództwo jednej z partii, jakie na terenie Wielkopolski organizował przeciw Szwedom wojewoda podlaski Jan Piotr Opaliński[4]. Został organizatorem i dowódcą oddziałów partyzanckich walczących 1655–59 w okolicach Babimostu ze Szwedami podczas tzw. potopu szwedzkiego[5]. Z miejscowości Zabór znajdującej się ok. 18 km od Zielonej Góry kierował partyzantami w pierwszym okresie walk. 4 października zdobył silnie obsadzony gród kościański (bitwa pod Kościanem), wybijając załogę szwedzką, następnie rozbił oddział landgrafa heskíego Fryderyka Hessen Eschweg, szwagra Karola Gustawa i zbiegł na Śląsk, gdzie przebywał prawdopodobnie do końca 1655 roku[4].
Sukces Krzysztofa Żegockiego stanowił dla Szwedów dotkliwy cios, a sam Żegocki otrzymał od króla nominację na pułkownika. 16 listopada otrzymał polecenie udania się z odsieczą klasztorowi jasnogórskiemu. Jednocześnie umożliwił wyjście króla Jana Kazimierza z Żywca w kierunku Spisza i Orawy. Pod koniec grudnia udał się w kierunku Jasnej Góry. Według wielu badaczy groźba ataku Żegockiego zmusiła Szwedów do odstąpienia od oblężenia Jasnej Góry. Po powrocie ze Śląska dowodził krótko partyzantką w Żywieckiem, a także stoczył potyczki pod Krakowem, Czarnym Ostrowem, Wieluniem, Piotrkowem i Magierowem. W lecie 1656 roku pojawił się w okolicach Poznania, uniemożliwiając przez kilka miesięcy załodze szwedzkiej zaopatrywanie się w żywność[4]. Przez cały okres "potopu" działalność jego była niezwykle skuteczna. Później brał udział w walkach na terenie Brandenburgii, dotarł do Danii. W końcu 1658 roku wrócił do kraju, a jego udział w wojnie zakończył się.
W tym czasie rozpoczął działalność polityczną. W 1657 roku mianowany został chorążym województwa poznańskiego, w 1658 roku marszałkiem sejmiku w Środzie. Poseł sejmiku średzkiego na sejm 1658, 1659 i 1662 roku[6]. W 1659 roku otrzymał podkomorstwo kaliskie po Krzysztofie Grzymułtowskim[4]. Następnie walczył w Małopolsce i na Podolu, wziął również udział w wyprawie Stefana Czarnieckiego do Nowej Marchii i jesienią 1657 roku na Pomorze[7]. W 1660 roku Żegocki z rąk króla otrzymał urząd podkomorzego kaliskiego i starosty konińskiego, a jednocześnie został wybrany marszałkiem Trybunału Koronnego w Piotrkowie, a w 1661 roku komisarzem do ustalenia granicy ze Śląskiem i Pomorzem[4]. Od roku 1660 do 29 marca 1662 dzierżawił mennicę w Poznaniu, gdzie wspólnie z Mikołajem Gillim wyemitował wiele typów monet koronnych. W 1662 roku był członkiem komisji do uregulowania długów wojska. Przeciwstawiał się planom elekcji vivente rege. Był oponentem dworu, toteż mimo zasług wojennych pomijano go przy rozdziale godności. Prawdopodobnie wziął udział w rokoszu Lubomirskiego. Dopiero w 1666 roku król nadał Żegockiemu nominację na wojewodę inowrocławskiego, choć decyzja Jana Kazimierza spotkała się z krytyką szlachty kujawskiej[4]. Na sejmie abdykacyjnym 16 września 1668 roku podpisał akt potwierdzający abdykację Jana II Kazimierza Wazy[8].
Po śmierci żony (1667/68) przyjął święcenia kapłańskie, decydując się na służbę Kościołowi. Był elektorem Michała Korybuta Wiśniowieckiego z województwa inowrocławskiego w 1669 roku[9]. Szybko awansował w hierarchii, już w 1669 roku otrzymał stanowisko biskupa chełmskiego (30 stycznia 1670-1673). Na krótko przed śmiercią otrzymał nominację na biskupa kujawskiego[4]. Jako biskup był bardzo sumiennym rządcą, jednocześnie poszerzał swą wiedzę teologiczną. Swoje rządy rozpoczął od wizytacji diecezji, chcąc zorientować się w sprawach wymagających pilnego załatwienia. Wciąż przecież dawały znać o sobie skutki powstań kozackich i potopu szwedzkiego, które nie zostały w pełni zlikwidowane. Jako obrońca Michała Korybuta Wiśniowieckiego był jednym z organizatorów konfederacji gołąbskiej w 1672 roku[10] i bronił króla na sejmie 1673 roku[4]. Był deputatem z Senatu do Rady Wojennej przy królu w 1673 roku[11]. Nie zaniedbywał też spraw ogólnopaństwowych. Na krótko przed śmiercią otrzymał nominację na biskupa kujawskiego [4], ale wkrótce po nominacji zmarł w niewyjaśnionych okolicznościach, w sierpniu, przebywając w Gościeszynie, gdzie został pochowany.
Jako senator był obecny na sejmach: 1668 (I), 1668 (II), 1669 (I), 1672 (I) i 1673 roku[12].
Był autorem kilku drukowanych okolicznościowo pism kaznodziejskich, a w rękopisach Biblioteki Załuskich znajdowały się jeszcze w XIX wieku jego autorstwa Puncta rada J. K. Mcí podane po elekcyji nazajutrz, jakíemi środkami ad absolutym dominí aspírare ma[13].
Patron gimnazjów w Rostarzewie, Kębłowie i w Babimoście.
Przypisy edytuj
- ↑ Herbarz polski, t. X, Lipsk 1845, s. 150.
- ↑ w tym roku uzyskał dożywocie na starostwo babimojskie wraz z Jadwigą Zbijewską, Krzysztof Chłapowski, Starostowie niegrodowi w Koronie 1565-1795 Materiały źródłowe, Warszawa, Bellerive-sur-Allier 2017, s. 103.
- ↑ w tym roku uzyskał dożywocie na starostwo konińskie, Krzysztof Chłapowski, Starostowie niegrodowi w Koronie 1565-1795 Materiały źródłowe, Warszawa, Bellerive-sur-Allier 2017, s. 157.
- ↑ a b c d e f g h i j k Gąsiorowski i Topolski 1981 ↓, s. 884.
- ↑ a b Jerzy Kwiatek: Polska – Urokliwy świat małych miasteczek. Wyd. 3. Warszawa: Sport i Turystyka MUZA SA, 2006, s. 453. ISBN 83-7319-993-4.
- ↑ Stefania Ochmann-Staniszewska, Zdzisław Staniszewski, Sejm Rzeczypospolitej za panowania Jana Kazimierza Wazy. Prawo - doktryna - praktyka, tom II, Wrocław 2000, s. 381.
- ↑ Czarniecki wysłał go potem na Komisję Lubelską (grudzień 1658)
- ↑ Volumina Legum, t. IV, Petersburg 1860, 481.
- ↑ Svffragia Woiewodztw y Ziem Koronnych y Wielkiego Xięstwa Litewskiego, Zgodnie na Naiaśnieyßego Michała Korybvtha, Obranego Krola Polskiego [....] Dnia dziewiętnastego Czerwca, Roku 1669, [b.n.s]
- ↑ [Akt konfederacji gołąbskiej z 1672 r.], rkps Ossolineum 9778/II k. 6.
- ↑ Volumina Legum, t. V, Petersburg 1860, s. 64.
- ↑ Leszek Andrzej Wierzbicki,Senatorowie koronni na sejmach Rzeczypospolitej, Warszawa 2017, s. 183
- ↑ Gąsiorowski i Topolski 1981 ↓, s. 885.
Bibliografia edytuj
- Antoni Gąsiorowski, Jerzy Topolski (red.): Wielkopolski Słownik Biograficzny. Warszawa-Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 884-885. ISBN 83-01-02722-3.
Linki zewnętrzne edytuj
- Krzysztof Żegocki – publikacje w bibliotece Polona